بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله الذی جعل الحمد مفتاحاً لذکره و سببا للمزید من فضله و دلیلاً علی آلائه و عظمته ثم الصلاه و السلام علی سیدنا و نبینا أبی القاسم محمد صلّی الله علیه و علی أهل بیته الطیبین الطاهرین المعصومین المکرمین و اللعنه الدائمه علی أعدائهم أجمعین إلی یوم الدین
قال الله العظیم فی کتابه: "یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاَّ أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ"
یکی از مسائلی که در ایام فاطمیه مناسب بلکه لازم است به آن پرداخته شود و برای مردم تبیین گردد؛ خصوصاً نسل جوان ما که در برابر سیل شبهات و مسائلی است که این مسائل در راستای تضعیف اعتقادات آنها نسبت به اهل بیت و مبرّا کردن کسانی است که در سقیفه برابر اهل بیت(علیهم صلوات الله) ایستادند، این است که ما مسائل مربوط به حضرت زهرا(سلام الله علیها) را مستدل برای مردم بیان کنیم. من حالا سرفصلها را عرض می کنم ببینید که این سرفصلها چه هستند و راه اثبات اینها چیست؟
یکی از آن سرفصلها؛ "هجوم به بیت حضرت زهرا(س)" است. یک عده ای از وهابی ها و عامه، امروز این را انکار می کنند و می گویند چنین چیزی نبوده. این یک مسئله است که باید به آن پرداخته شود.
بعد از هجمه ی به بیت حضرت زهرا(سلام الله علیها)، "ورود به خانه ی حضرت زهرا(س)" است. آیا این واقع شده یا نه؟ آیا استیذانی در کار بوده یا بدون اجازه وارد خانه حضرت زهرا(س) شدند.
مسئله دیگر؛ "مسئله ی إحراق بیت" است، که اینها خانه ی حضرت زهرا را سوزاندند یا نه؟
مسئله دیگر؛ "مورد ضرب و شتم قرار دادن حضرت زهرا(س)" است، که آیا اینها حضرت زهرا را مورد ضرب و شتم قرار دادند یا خیر؟
مسئله دیگر؛ "شهادت حضرت محسن" است، که آیا فرزند حضرت زهرا(س) شهید شد؟ در مصادر این مطلب آمده، آیا عامه می توانند این را انکار کنند یا نه؟
مسئله دیگر؛ "اخراج امیرالمؤمنین(سلام الله علیه) برای گرفتن بیعت به زور" است، آیا این مسئله اتفاق افتاده یا نه؟ و دهها مسئله ی دیگر.
ما هنگامی فاطمیه را احیا خواهیم کرد، که این مسائل را نه مستند به کتب خودمان(چون اگر اینها استناد به کتب ما داشته باشد می گویند شما اینها را درست کردید)، بلکه مستند به مصادر دسته اول عامه، آنهایی که از نظر خود آنها در وثاقتشان هیچ تردیدی نیست، با استناد به مصادر آنها ببینیم که این مسائل اتفاق افتاده یا نه؟ و إلا از نظر شیعه که مسئله روشن است.
ما برای اینکه این شبهات را پاسخ دهیم، که نسل جوان ما که گاهی توجه به این مسائل ندارند، گاهی استبعاد می کنند که اینها اصحاب رسول خدا هستند، چطور می شود اصحاب رسول خدا این کارها را بکنند و گاهی هم یک مبرّری هم درست می کنند می گویند اگر این کارها انجام شده، اینها در راستای صلاح اسلام و مسلمین بوده، اما نه آنطوری که شما می گوئید، این مسائل بایستی باز شود و اگر این مسائل باز شد با توجه به بحثی که در جلسه قبل داشتیم و آن اینکه بر اساس مصادر دسته اول عامه مثل بخاری، مسلم و دیگر کتاب ها، "فاطمه زهرا(س) سیده النساء است"، یعنی هیچ زنی از نظر عظمت به او نمی رسد، همانطوری که هیچ مردی از نظر عظمت، به رسول خدا نمی رسد.
این مسائل بایستی این روزها مطرح شود و جایش هست. اگر گاهی در این مسائل تکرار هم باشد، بالأخره یادآوری است. ما بایستی یادآوری کنیم تا اینکه این فاطمیه که چهارده قرن است با آن فداکاری و ایثاری که حضرت زهرا(سلام الله علیها) کردند و آن صبر و استقامتی که امیرالمؤمنین(سلام الله علیه) از خود به خرج داد، راه صحیح و مستقیم را برای ما ترسیم کردند که چه کنیم، زنده بماند.
باید بدانیم آیا این حرفهایی که اینها بعد از این درست کردند برای اینکه مطلب را برای یک عده ای گم کنند، یک عده هم اصلا نمی دانند، چون خیلی از عامه اهل روایتند نه اهل درایت، یا امام هستند مثل بخاری، یا حاکم هستند مثل مستدرک، یا حافظ اند مثل خطیب بغدادی و امثال ذلک، می گویند فلانی دویست هزار، پانصد هزار روایت نقل کرده، ولی این روایاتی که نقل شده مضمونش چیست و چه پیامی دارد؟ پیامبر خدا(ص) اینها را بیان کرده که ما در یک سی دی کنیم و بگوئیم پیامبر(ص) یک میلیون حدیث نقل کرده؟ یا این احادیث، دستور العمل زندگی ماست؟ اینها مسائلی است که برای هدایت ما و تبیین راه و مسیری که ما بایستی در زندگی اتخاذ کنیم. بنابراین إن شاء الله در این چند روز به این مسائل خواهیم پرداخت.
"هجمه ی به بیت حضرت زهرا(س)" است. آیا این هجوم صورت گرفته یا نه؟
خداوند متعال در سوره مبارکه احزاب تصریح دارند و نهی می کنند "یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاَّ أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ"، مؤمنین وارد خانه های رسول خدا نشوید، مگر اینکه به شما اذن داده شود. این قرآن است و سند نمی خواهد. از نظر دلالت هم یک دلالت روشنی دارد، که نهی از ورود به بیوت رسول خداست، مگر استیذانی باشد، صاحب البیت اجازه بدهد.
این تخصیص، ویژگی ای دارد و إلا شما و من هم نمی توانیم بدون اجازه وارد خانه ی هیچ کس بشویم، در آیات دیگر سوره مبارکه نور، سوره مبارکه احزاب را ملاحظه بفرمایید انسان نمی تواند بدون اجازه وارد خانه کسی بشود مگر به او اجازه به او بدهند "وَ إِنْ قیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا" اگر گفتند برگردید و داخل نشوید نباید انسان داخل شود! اینکه خداوند متعال تخصیص می زند و تعلق نهی پروردگار خصوصاً نسبت به بیوت رسول خدا(ص)، معلوم می شود آنجا از یک شدّت بیشتری برخوردار است، که این در حقیقت خاصّ بعد از عام است، یعنی انسان عموماً نباید وارد خانه ی دیگری شود، خصوص رسول خدا را قرآن مجید تصریح می کند که "یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاَّ أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ". این یک مطلب.
این نیاز دارد که انسان به تاریخ مراجعه کند. مستحضرید خانه ای که حضرت زهرا(س) داشتند، بر اساس سندهای مسلّم تاریخی، از همین بیوت رسول خداست، یعنی بیت پیغمبر است.
وقتی قرار شد امیرالمؤمنین(ع) مراسم زفافشان انجام شود، یکی از بیوت پیغمبر(که اینها نُه تا حجره بوده)، در اختیار امیرالمؤمنین(سلام الله علیها) گرفت.
سمهودی(که حنفی است) در "وفاء الوفاء" می گوید: این بیت، یعنی بیت حضرت زهرا(سلام الله علیها) چسبیده بوده به بیت عایشه. بیت عایشه یک روزنه ای داشته به بیت فاطمه زهرا(س)، که پیغمبر خدا دستور داده بودند که این روزنه باشد که مستقیماً بتوانند احوال فاطمه ی زهرا و بچه های فاطمه را سؤال کنند، لازم نباشد از حجره بیرون بیایند، از همین جا بتوانند ارتباطشان را داشته باشند. یک روز فاطمه زهرا(سلام الله علیها) آمدند خدمت پیغمبر، رسول خدا دیدند حضرت زهرا خیلی گرفته هستند. فرمودند چرا پریشانی؟ عرض کرد: یا رسول الله! این روزنه را ببندید. فرمودند: چرا؟ عرض کرد: یا رسول الله نمی خواهم این روزنه بین خانه همسر شما و خانه ما باشد. فرمودند: چرا؟ عرض کرد: یا رسول الله ایشان گاهی می آید استراق سمع می کند. لذا پیامبر خدا دستور دادند آن روزنه را گرفتند.
بیت حضرت زهرا(س) در میان بیوت حضرت رسول و ازواج پیغمبر بوده و وقتی این آیه شریفه نزد پیامبر تلاوت شد "فی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ"؛ ابوبکر به رسول خدا عرض کرد یا رسول الله این چه بیوتی است؟ فرمود بیت انبیاء. عرض کرد: یا رسول الله "أشار إلی بیت فاطمه و قال" این بیت هم از همان بیوت است؟ فرمودند: "نعم، هو من أفاضلها"؛ نه تنها از آن بیوت است بلکه از بهترین آن بیوت است.
بنابراین بر اثر آنچه که تاریخ شهادت می دهد، حضرت زهرا(سلام الله علیها) که یک خانه ای آنجا درست نکرده بودند برای خودشان، پیامبر خدا وقتی آمدند رفتند خانه ابوایوب انصاری شش ماه در آن خانه بودند تا این حجرات و این مسجد ساخته شد، بعد منتقل شدند.
زفاف حضرت امیر و فاطمه زهرا(علیهماالسلام) سال دوم هجرت بوده، یعنی یک سال و نیم بعد از این ساختمان ها بوده، پس آن بیت، بیت رسول خدا بوده است. این یک نکته که مقدمهً عرض کردم.
ما اگر بخواهیم قضاوت و داوری کنیم و بگوئیم آری یا نه، نمی توان روی هوای نفس داوری کرد؟ باید به مصادری مراجعه کرد که اگر ما ارائه کنیم ممکن است قبول نداشته باشند، می گویند این مصادر را ما قبول نداریم، ما به این مصادر استناد نمی کنیم، بلکه به مصادری استناد می کنیم که مال آنهاست و أصلاً از کتب شیعه هیچ بیانی را راجع به اینکه "هجمه به خانه ی حضرت زهرا صورت گرفته یا نه؟" مطرح نمی کنیم.
یکی از آن مصادر کتاب "تاریخ الخلفاء" است که مشهور به "الأمامه و السیاسه" مال ابن قطیبه ی دِینِوَری است. ایشان متوفای 286 است، یعنی معاصر با اوایل غیبت صغری این کتاب نوشته شده و عصر حضرت عسکری(ع) را درک کرده و 26 سال بعد از امام عسکری(ع) فوت کرده است. کتابهای دیگرش "المعارف"، "عیون الأخبار" و کتابهای زیاد دیگری است و از بزرگان عامه است.
او در جلد اول تاریخش تصریح می کند: ابوبکر "تفقّد اقواماً تخلّفوا عن بیعته"؛ دید یک عده ای با او بیعت نکردند، اینها را نیافت. عمر را خواست و گفت اینها چه کسانی هستند؟ به او گفته شد جماعتی در خانه ی امیرالمؤمنین اجتماع کرده اند. عمر و یک عده ای حرکت کردند(جریان را مفصل حدود چهار صفحه بحث کرده)، آمد درب خانه ی حضرت امیر(سلام الله علیه) ندا کرد گفت "أخرجوا"، بیرون بیائید "و إلا لنحرقن البیت علیکم"، گفت من خانه را بر شما می سوزانم.
زبیر از خانه بیرون آمد در حالی که شمشیرش به دستش بود، پایش لغزید و زمین خورد، چون زبیر آدم شجاعی بود، پریدند شمشیرش را گرفتند و به سنگ زدند. این یک نقل در مورد این جریان، که مفصل است.
مال بَلاذُری است، که متوفای 278 یا 279 است. صاحب کتاب انساب الاشراف، صاحب کتاب فتوح البلدان، بدون تردید از ثقات عامه است. مرحوم سید مرتضی(رحمه الله علیه) در شافی از بلاذری نقل می کنند جریان هجمه ی به خانه حضرت زهرا(سلام الله علیها) را.
ابوالفداء صاحب تاریخ، ایشان در قرن هفتم بوده است، که حمله ی به بیت حضرت زهرا(س) را و همین ماجراهایی که شنیدند، نقل می کند.
طبری که متوفای 310 است هنوز غیبت صغری تمام نشده بوده، صاحب "تاریخ الامم و الملوک" است همین ماجرا را با کمی عبارات مختلف نقل می کند. ایشان می گوید طلحه و زبیر هر دو در خانه ی امیرالمؤمنین(ع) بودند. این هم یکی از آن کسانی است که نقل کردند.
از جمله کسانی که جریان حمله به خانه حضرت زهرا را نقل کرده مسعودی است. مسعودی صاحب "مُرُوج الذَّهب" است، برخی گفتند مسعودی شیعه بوده است. این کتاب "مروج الذهب" هیچ دلالت نمی کند که ایشان شیعه بوده، بلکه نمایانگر اینست که از علمای عامه است لکن ثقه ی ثبتی است. مرحوم علامه امینی(رحمه الله علیه) در الغدیر هر کجا مسعودی را ذکر می کند ایشان را جزء علمای عامه ذکر می کند. متوفای 333 است، چون 332 این کتاب مروج الذهب را نوشته، یا متوفای 345 است، اختلافی است. صاحب کتاب "اخبار الزمان" و "مروج الذهب" و کتاب های دیگر است.
ایشان ماجرای هجوم به خانه حضرت زهرا را نقل کرده و جالب است یک نکته ای را ایشان از عُروه بن زبیر نقل می کند و آن اینست که عبدالله بن زبیر در مکه، محمد بن حنفیه و عبدالله بن عباس و یک گروهی از بنی هاشم را در شعب عارم زندانی کرده بود و هیزم آورده بود می گفت یا با من بیعت کنید یا همه شما را می سوزانم. مختار یک گروهی را فرستاد و اینها را نجات داد.
به عُروه بن زبیر گفتند که برادر تو این کار زشت چه بود که در حرم خانه خدا می خواست یک عده ای را بسوزاند که چرا با او بیعت نمی کنید؟ ایشان نقل می کند که عروه بن زبیر عذر آورد و گفت همانطور که کاری که در مدینه کردند و چوب آوردند می خواستند خانه ی حضرت زهرا(س) را بسوزاند برای إرهاب بود، آنها هم می خواستند بنی هاشم را بترسانند، لذا آنجا چوب آورده بود. از این نقل استفاده می شود که برای سوزاندن، چوب هم آوردند. این هم یک نقل. و همینطور نقل های دیگری که در این رابطه هست.
اینها از قدما و مصادر دسته اول عامه در رابطه با هجمه است.
از همه ی اینها بگذریم. یک روایتی است که أخیراً یکی از بزرگان حوزه ما تمام رجالش را بررسی کرده تا می رسد به ابوبکر، که ابوبکر هنگام مرگش گفت: "ثلاث فعلتهم و لیتنی لم أفعل، لیتنی لم أفتّش بیت فاطمه و لو أعلن علیّ الحرب"؛ من سه تا کار کردم که ای کاش نکرده بودم، ای کاش من درب خانه ی فاطمه را باز نکرده بودم و تفتیش نکرده بودم ولو با من اعلان جنگ می شد.
مصادر خیلی بیشتر از اینهاست. در کتاب های متأخرین که بسیار است، من این مصادر دسته اول را در رابطه با هجمه به بیت حضرت زهرا عرض کردم.
اگر یک انسان معاندی باشد، که با معاند کاری نداریم، معاند ممکن است قرآن را هم قبول نداشته باشد، ولی اینها کتبی است که مال عامه است، بزرگان و ثقات عامه نوشته اند و هیچ وصله ی تشیع هم به آنها نمی چسبد و نوشتند که به خانه حضرت زهرا(سلام الله علیها) هجمه صورت گرفته است.
حاربوا فاطما و قد فرض الله علی الخلق حبها و وِلاها
عصروها بالباب قَسرا الی أن کَسَروا ضلعها و هَدّوا قُواها
ألجَئُوها الی الجدار فألقت محسنا و هی تندب الطُهر طاها
دخلوا الدار و هی حَسرَی فقادوا بِنِجاد الحُسام حَامِی حِماها
**************
دنبال حیدر می دوید از سینه اش خون می چکید
میگفت با چشمان تر درد دلش را با پدر
بابا ببین افسرده ام سیلی ز دشمن خورده ام
شد بازویم بابا کبود ای کاش زهرا مرده بود
وارد خانه امیرالمؤمنین شدند از بعضی نقلها(مثل مسعودی) استفاده می شود که بین در و دیوار محسن سقط شد، از عبارت نَظّام(از بزرگان عامه) استفاده می شود که دومی لگد زد به شکم زهرا(س)، که باعث سقط محسن شد.
الیوم من إسقاط فاطمه محسنا سقط الحسین عن الجواد صریعا
آن روزی که محسن إسقاط شد، حسین از بالای اسب به روی زمین افتاد.
اما مسائل دیگری باقی مانده که به دنبال همان مسئله ی هجوم خوب است مطرح شود و اینها را منقح کنیم.
یکی مسئله ی "إحراق بیت" است. چون گاهی برخی این شبهه را القاء می کنند و می گویند چطور می شود به خانه ی دختر پیامبر بعد از رسول خدا(ص) حمله کنند و در خانه را بسوزانند و وارد خانه شوند و امیرالمؤمنین(ع) را به آن شکل بیرون بیاورند. شاید این استبعاد برای یک عده ای هم چیزی باشد که بگویند بله، چطور می شود بعد از وفات پیامبر بدون درنگ اقدام به چنین کاری کنند؟
لذا خوب است ما برای اینکه یک داوری و قضاوت درستی داشته باشیم به مصادر مراجعه کنیم.
من در جلسه ی قبل هم از مصادر دسته اول عامه، مثل کتاب "الامامه و السیاسه" ابن قتیبه و دیگر مصادر، مطالبی را در این راستا عرض کردم. امروز هم مسئله ی "إحراق بیت" را همینطور پی می گیریم.
اما مسلئه ی احراق باز در مصادر عامه آمده، منتهی در مصادر عامه آنچه که در رابطه با مسئله ی احراق آمده، "آوردنِ آتش" است.
شاید أقدم مصادر؛ "بَلاذُری" است که در "أنساب الاشراف" نقل می کند که آمدند در خانه ی حضرت زهرا(سلام الله علیها) و آتش آوردند. حضرت زهرا(سلام الله علیها) یکی از آنها را مخاطب قرار داد و فرمود "أتُحرِقُ دَاری"؟ می خواهی خانه ی من را بسوزانی؟ گفت آری، سوزاندن خانه أقوی است از آنچه که پدر تو آورده است.
بلاذری حدود هشت سال قبل از ابن قتیبه فوت کرده، ابن قتیبه متوفای 286 است و فوت ایشان 278 است.
از عبارت ابن قتیبه اینطور استفاده می شود که می گوید: آتش را در خانه آوردند و گفت خانه را با اهلش می سوزانند، "قیل له یا اباحفص إن فیها فاطمه"، گفتند در این خانه، فاطمه ی زهراست، تو می خواهی خانه را با اهلش بسوزانی؟ گفت باشد، می سوزانم.
البته شنیدم در چاپ های مصر از بس دیدند این بخش زشت است که اصحاب رسول خدا با دختر پیامبر در حالی که بدن مطهر پیامبر هنوز دفن نشده، به تعبیر حضرت زهرا(سلام الله علیها) در خطبه شان می فرمایند "هَذَا وَ الْعَهْدُ قَرِیبٌ وَ الْکَلْمُ رَحِیبٌ وَ الْجُرْحُ لَمَّا یَنْدَمِلْ وَ الرَّسُولُ لَمَّا یُقْبَر"، هنوز پیامبر به خاک سپرده نشده، چنین رفتاری با اهلبیت او کنند. در این کتاب های چاپ جدید این بخش ها را حذف کرده اند. حتی من شنیده ام در بخشی از این کشورها لُجنه هایی تشکیل شده که در مناقبی که برای اهلبیت پیامبر نقل شده، تجدید نظری شود و آنها را حذف کنند. چرا که این مناقب خیلی گویاست در اینکه امت اسلامی مسیر درست را بیابد.
اگر کسی همین صحیح بخاری را که مال محمد بن اسماعیل بخاری است، کتابی است که اینها خیلی روی آن مانور می دهند و أصحّ کتب می دانند، برای صحیح بخاری ختم می گیرند، اگر کسی واقعاً قسمت مناقب صحیح بخاری را، باب مناقب علی بن ابیطالب الهاشمی القرشی را بردارد مطالعه کند، سه چهار ورق بعد از مناقب ابی بکر است، مناقب ابی بکر را که می خواهد نقل کند یک روایت هست و آن اینکه پیامبر خدا(ص) می فرماید "لو کنت متّخذاً خلیلاً لا اتخذت أبابکر"، من اگر یک دوستی را می خواستم اتخاذ کنم ابوبکر را اتخاذ می کردم، و لکن أخوّت همان اخوّت اسلامی است.
چند ورق بعد، به مناقب امیرالمؤمنین(سلام الله علیه) که می رسد عنوان باب در بخاری این است که "یا علی أنت منّی و أنا منک"، حالا شما این منقبت را کنار آن منقبت بگذارید، اصلا قابل مقایسه نیست. داوری را خود شما داشته باشید، علی تو از منی و من از تو هستم، و مناقب دیگری که هست.
مقصود اینکه اینطور فرمایشات از رسول خدا(ص) نسبت به امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) برای اینها سنگین است. من شنیدم که درصددند اینها را جمع آوری و حذف کنند.
خدا رحمت کند صاحب کتاب فضائل الخمسه؛ مرحوم آیت الله فیروز آبادی را، محقق و فقیه بزرگواری بود. ایشان برای من نقل می کرد؛ غیر از این فضائل الخمسه، یک کتابی دارد به نام "السبعه من السلف". ایشان می گفت به خاطر یک حدیث، ایامی که عراق بودم اجازه ی چاپش را به من نمی دادند. حدیث را از بخاری نقل کرده بودم ولی اجازه ی چاپ نمی دادند(و ظاهراً در چاپ های اخیر این را برداشتند)، و آن حدیث اینست "خَرَجَ النَّبِیُّ(ص) مِنْ بَیْتِ عَائِشَهَ فَقَالَ رَأْسُ الْکُفْرِ مِنْ هَاهُنَا مِنْ حَیْثُ یَطْلُعُ قَرْنُ الشَّیْطَان"، که خیلی حدیث عجیبی است.
یک عده ای در صدد توجیه برآمدند و گفتند پیامبر خدا از خانه ی عایشه که بیرون آمده به سمت مشرق اشاره کرده و خواسته بگوید کفر و فتنه از مشرق طلوع می کند. مشرق کجاست؟ گفتند اشاره ای به ماجرای مسلیمه ی کذاب است و امثال ذلک.
جریان مسیلمه ی کذاب که در مشرق اتفاق نیفتادهف بلکه در شمال حجاز بوده است. اگر قرار است در مشرق حادثه ای اتفاق افتاده باشد، حادثه ی جمل است، جمل در مشرق حجاز اتفاق افتاد، که در بصره بود، نه جریان مسیلمه ی کذاب. علاوه بر این، اگر قرار بود پیامبر خدا(ص) می خواستند اشاره کنند به کسانی که بعد از او مرتد شدند، آن طوری که شما می گوئید، این باید اشاره ی به بعید می کردند، لفظ "هاهنا"، برای اشاره به قریب است، کسی به بعید نمی گوید "هاهنا"!
علی أی حال اینطور مسائل در کتب اینها هست منتهی نیاز به دقت دارد که باید انسان دقت کند. یک مورد دیگر خدمت شما عرض کنم.
در بخاری یک فصلی را آورده تحت عنوان "باب تضییع اوقات الصلوات"، در جلد اول بخاری است. دو تا روایت ذیل این باب اعلام کرده، هر دو هم از أنس بن مالک است. اصلاً شما این دو روایت را که ملاحظه کنید، هیچ با عنوان باب سازگاری ندارد.
ایشان از انس بن مالک(که خادم پیامبر بوده) نقل می کند که من به شام آمدم. مردم شام اطراف من جمع شدند و گفتند تو از اصحاب رسول خدا هستی، زمان پیامبر را درک کردی، با پیامبر بودی، امروز را هم می بینی، چه تفاوت هایی به وجود آمده؟ عصر پیغمبر با این عصر؟ ایشان می گوید "لا أعرف شیئاً ممّا أدرکت إلاّ هذه الصلاه وهذه الصلاه قد ضیّعت"؛ همه چیزها عوض شده إلا این نماز، که در عصر پیامبر می خواندند و الآن هم می خواندند، این نماز را هم ضایع کردند. روایت در مورد ضایع کردن نماز است، ولی عنوان ایشان "تضییع وقت الصلاه" است، این ربطی به وقت صلاه ندارد. اگر کسی دقت کند در این کتاب و همینطور کتب دیگر، به این مسئله پی خواهد برد.
بعد از ابن قتیبه، صاحب "عِقدُ الفرید"، ابن عبد ربه اندلسی مروانی است، از بنی مروان است. مستحضرید وقتی عباسی ها حکومت بنی امیه را ساقط کردند، بنی امیه از شمال آفریقا فرار کردند و به اسپانیا آمدند و حکومت تشکیل دادند، و سیصد چهارصد سال آنجا حکومت کردند و قرطبه که مرکز آنجا بوده، مدتی اسلامی ماند تا قرن هشتم هجری که بهر حال غربی ها ریختند و کشور اسلامی را از بین بردند و امروز یک کشور مسیحی شده است.
ایشان ظاهراً در جلد چهارم عِقد الفرید نقل می کند؛ آن شخص "جاء بقبسٍ من نار". این هم یکی از کسانی که جریان آوردنِ آتش را نقل کرده است.
و از دیگر کسانی که جریان آتش را نقل کرده؛ طبری است. محمد بن جلیل طبری متوفای 310 است، و تاریخش تاریخی است که مسعودی(که یک مقدار از ایشان متأخر است) از طبری تعریف می کند.
و همینطور که در جلسه قبل اشاره شد، خود مسعودی در مروج الذهب ماجرای آتش را نقل کرده، با آن توضیحی که به عروه بن زبیر گفتند چرا برادر تو عبدالله بن زبیر می خواست در شعب عارم، بنی هاشم را بسوزاند؟ ایشان اعتذار کرد و گفت همانطور که می خواستند در مدینه خانه ی فاطمه زهرا(س) را بسوزانند!
این نقل ها همه از کتب عامه است و مسعودی هم از نظر مرحوم امینی(رحمه الله علیه) و خیلی از بزرگان جزء عامه است و از کتابش هم استفاده می شود که شیعه نیست. برخی گفته اند به اعتبار اینکه "إثبات الوصیه" مال ایشان است، ایشان شیعه است، لکن معلوم نیست که این "إثبات الوصیه" مال همان مسعودی است یا شخص دیگری است.
اما از روایات ما؛ محمد بن ابراهیم ثقفی نقل می کند که امیرالمؤمنین(سلام الله علیه) تسلیم نشد، "حتّی رأی الدخان فی بیته"، أمیرالمؤمنین دود را در خانه اش دید، یعنی خانه اش را آتش زدند. من در ذهنم هست ظاهراً این نکته را باز ابن قتیبه در جلد اول "الامامه و السیاسه" از زید بن اسلم نقل کرده. زید بن اسلم می گوید "أنا ممن حمل الحطب إلی بیت فاطمه(علیها السلام)"؛ من جزء کسانی بودم که درب خانه ی حضرت زهرا(س) هیزم می آوردم. این نقل های عامه بیش از این مقدار است، کسی که مراجعه کند خواهد دید.
و اما در مصادر ما؛ کسی که به مصادر ما مراجعه کند جای تردید برایش نمی ماند که اینها برایشان مسئله ی آتش زدن چیزی نبود، چون می خواستند امیرالمؤمنین(ع) را بکشند، کشتن امیرالمؤمنین را ابن قتیبه و دیگران نقل کرده اند، اینها کسانی بودند که می خواستند پیغمبر را هم بکشند. مگر قرآن مجید در سوره مبارکه توبه نمی فرماید "و هموا بما لم ینالوا"؛ اینها ماجرای لیله العقبه است که می خواستند پیامبر را بکشند و به قتل برسانند.
خود اینها نقل کردند و جالب اینست که این "ابن حزم" که از بزرگان اینهاست و صاحب کتاب "المحلی"، این کتاب فقه است ولی در جلد دوازدهم یک روایتی را به یک مناسبتی نقل کرده، که روایت را از نظر سند رد کند، آنجا از حذیفه نقل می کند که کسانی که در لیله العقبه در مراجعت از تبوک می خواستند رسول خدا را به قتل برسانند این افراد هستند(اسم می برد). حالا من اسمشان را نمی برم.
ایشان چرا این روایت را نقل کرده؟ چون می خواهد از نظر سند آن را تضعیف کند و می گوید راوی این روایت از حذیفه، ولید بن عبدالله بن جمیع است و "هو هالک"(که از الفاظ جرح و ضعف است).
اتفاقاً ولید بن عبدالله بن جمیع در رجال اینها موثق است. اینها تصمیم داشتند پیغمبر را بکشند، موفق نشدند، قرآن مجید می فرماید "و همّوا بما لم ینالوا"، لذا این را از داماد پیامبر؛ امیرالمؤمنین(ع) و از دختر پیامبر(س) تلافی کردند.
مرحوم فیض کاشانی کتابی دارد به نام "نوادر الاخبار" که خیلی کتاب خوبی است، من توصیه می کنم این کتاب را ببینید. ایشان ماجرای "إحراق بیت" و کارهایی که اینها کردند را مفصل در آنجا آورده است، غیر از کتاب های دیگری مثل کتاب سُلیم و کتب دیگری مثل ارشاد القلوب و ...، که آنها هم ماجرای سوزاندن درب خانه ی فاطمه زهرا را ذکر کرده اند. و عبارت امیرالمؤمنین(ع) که به پیامبر خدا(ص) می گوید "یَا رَسُولَ اللَّه وَ سَتُنْبِئُکَ ابْنَتُکَ بِتَظَافُرِ أُمَّتِکَ عَلَی هَضْمِهَا"، بهترین شاهد بر این ستم هایی است که به بیت نبوّت رفته است.
مباحث دیگری هم هست، مسئله ی سقط جنین است، که باید ببینیم عامه این مسئله را مطرح کردند یا خیر؟ ورود به خانه ی امیرالمؤمنین است، آوردنِ امیرالمؤمنین به طرف مسجد است، که اینها را إن شاء الله به عرض خواهیم رساند.
شاید مثل امروزی صدیقه طاهره یک إفاقه ای پیدا کرد، برخواست و فرمود یک جایی را فراهم کردند، آنجا حضرت غسل کرد. خدا رحمت کند یکی از بزرگان را که می فرمودند من نمی دانم آیا این عمل حضرت زهرا(س)، غَسل بوده یا غُسل بوده، آیا فاطمه زهرا خونهای بدنش را شست یا واقعاً غُسل کرد؟!!
مرحوم مقرّم(رحمه الله علیه) یک کتاب دارد به نام "الصدیقه الطاهره" دارد که مفصل راجع به این بحث کرده.
ما غسل قبل از موت داریم، نسبت به شهدا داریم، اصحاب امام حسین(ع) شب عاشورا غسل کردند و کسی که محدود است(قرار است حد بخورد) ما در فقه داریم که قبل از اینکه حد بخورد به او می گویند غسل کن، این را داریم. اما فاطمه ی زهرا، شهیده بود که قبل از شهادت غُسل کرد. واقعاً غُسل بوده یا اینکه قبل از وفاتشان بدنشان را شسته اند.
یک تعبیری را محمد بن سعد در طبقات دارد که نمی دانم از قلمش در رفته(چون اینها کسانی نبودند که این مسائل را نقل کنند)، در جلد هشتم طبقات، مربوط به نساء صحابه است، آنجا در ترجمه ی حضرت زهرا(سلام الله علیها) یک نکته ای را نقل می کند و می گوید: حضرت زهرا(س) وصیت کرد به امیرالمؤمنین(ع) و گفت یا علی من که از دنیا رفتم وقتی غسل می دهی، کِتف من را ظاهر نکن. آیا این اثر، همان است که در روایت امام صادق(ع) هست که حضرت فرمود "فَمَاتَتْ حِینَ مَاتَتْ وَ إِنَّ فِی عَضُدِهَا کَمِثْلِ الدُّمْلُجِ مِنْ ضَرْبَتِه".
مرحوم آیت الله حائری(رحمه الله علیه) ایام فاطمیه در مسجد امام منبر می رفت. نوشته های ایشان را دارم، ایشان می فرمودند که چطور می شود این ضرباتی که بر حضرت زهرا وارد شده بعد از 75 روز هنگام وفات مانده باشد؟ ایشان یک احتمالی می دهد و می گوید در اثر زدنِ قلاف شمشیر، قلم بازوی حضرت زهرا(س) را شکسته بودند، استخوان وقتی شکسته شد، زمان می برد تا خوب شود.
بهر حال مثل امروز عصر، شاید همین موقع بعد صلاه العصر، یک مرتبه زن ها دویدند داخل مسجد، امیرالمؤمنین(ع) فرمود: "مَا لِی أَرَاکُنَّ مُتَغَیَّرَاتِ الْوُجُوهِ وَ الصُّوَر"؛ چرا رنگ چهره هایتان پریده؟ گفتند یا علی اگر دیر بیائی، زهرا را زنده نمی بینی. امیرالمؤمنین غش کرد. "رُشَّ علی وجهه الماء"؛ آب به صورت علی پاشیدند. آمد، نمی دانم حیات فاطمه را درک کرد یا نه؟
اما بچه ها قبل از علی آمدند، امام حسن وارد اتاق شد، روپوش رو از صورت مادر کنار زد، یه نگاه کرد، صدا زد برادرم حسین، خدا در مصیبت مادرمان صبرت دهد.
تمام شمع وجود تو آب شد مادر دعای نیمه شبت مستجاب شد مادر
به جای شمع که سوزد به قبر پنهانت علی کنار مزار تو آب شد مادر
میان کوچه که دشمن تو را کتک می زد دلم به غربت بابا کباب شد مادر
امام حسین وارد حجره شد، نشست پایین پای مادر، خم شد و صورت به پای مادر گذاشت، صدا زد: مادر، من حسین تو هستم، "کلمینی قبل أن ینسد قلبی"؛ با من حرف بزن قبل از آنکه دلم پاره پاره شود.
نوشته اند زینب از خانه بیرون آمد، دویدکنار قبر رسول خدا، صدا زد: "یا جداه یا رسول الله الیوم فَقَدناک"؛ یا رسول الله ما امروز شما را از دست دادیم.
اینجا یکجا بود که زینب آمد خبر مرگ مادر را داد. یکروز هم آمد کنار درب مسجد پیامبر ایستاد، رو کرد به قبر پیغمبر، صدا زد، "یا رسول الله إنی نائیهٌ إالیک أخِیَ الحسین".
یکی از حوادثی که پس از رحلت رسول خدا در این مدت 75 روز اتفاق افتاده، شهادت فرزند کوچک حضرت زهرا(سلام الله علیها) که حمل بود و در اثر صدمات وارده ی به حضرت صدیقه طاهره(س) سقط شد. این یکی از حوادثی است که قابل دقت و تأمل است.
ابتدا ببینیم أمیرالمؤمنین(ع) از حضرت صدیقه طاهره(سلام الله علیها) چند فرزند ذکور داشته، آیا فرزندی به نام محسن یا محسّن(آنطوری که برخی از محققین گفتند که محسِّن بوده)، داشتند یا نداشتند؟
"الطبقات الکبری" نوشته محمد بن سعد است که متوفای 230 است و این کتاب در عصر امامت حضرت هادی(ع) یا قبل از امامت ایشان نوشته شده است. در ترجمه ی امام حسن و امام حسین(علیهما السلام) که به صورت جداگانه چاپ شده، ایشان نقل کرده: وقتی خداوند امام حسن را به امیرالمؤمنین و فاطمه ی زهرا مرحمت کرد و قنداقه ی او را برای نامگذاری محضر مقدس رسول خدا(ص) آوردند، پیامبر از أمیرالمؤمنین سؤال کرد که چه نامی بر این کودک نهاده اید؟ عرض کرد یا رسول الله ما در نامگذاری بر شما سبقت نمی گیریم.
جبرائیل آمد محضر مقدّس پیغمبر اکرم و سه نام را آورد، شَبَّر، شَبیر و مُشَبِّر. این ضبط اسامی را من از مرحوم علامه ی بزرگوار حاج شیخ فضل علی قزوینی(رحمه الله علیه) که یکی از أعاظم صد سال گذشته بوده، صاحب کتاب "حیاه الزهراء"، ایشان اینطوری ضبط کرده؛ شَبَّر؛ امام حسن است، شَبیر؛ امام حسین است و مُشبِّر؛ حضرت محسن است. قدیمی ترین مصدر ضبط را از ایشان نقل کردم و إلا اصل مسئله را خودم در طبقات دیدم، من طبقات، ترجمه ی امام حسن را دارم.
متأخرین بعد از ایشان، مثل محمد بن طلحه صاحب "مطالب السؤول" ایشان هم نقل می کند، که حضرت محسن، شقیق امام حسن و امام حسین است. شقیق؛ یعنی فرزندی است که أبوینی باشند. بعد می گوید "أدرِجَ سِقطاً" این هم یکی از مصادر عامه است.
یادم می آید، طبری هم فرزندی به نام محسن را ذکر کرده، منتهی تعبیر آنها غیر از این تعبیر است. تعبیر محمد بن طلحه "اُدرِج سقطاً" است، برخی را گفتند "مات سقطاً"، فوتش به صورت سقط بوده، یعنی جنین بوده که سقط شده است. لکن عبارت طبری آنطور که من در حافظه ام هست ایشان می گوید "مات صغیراً"، که این قابل جمع است و در سقط هم این تعبیر گفته می شود. این راجع به اصل وجود حضرت محسن(سلام الله علیه) و پیغمبر خدا این نام را بر این کودکی که در حال جنین بود و سقط شد نهاده، محسن یا محسِّن.
اما کتب خاصه (شیعه)؛ شاید این جزء مصادر متواتر باشد، نه خبر واحد یا مستفیض، که آقا امیرالمؤمنین فرزندی داشتند به نام محسن و این فرزند در اثر ضربات وارده ی بر حضرت صدیقه طاهره(س) به شهادت رسیده است، من المتواترات و برخی گفتند من البدیهیات عند الشیعه این است که محسن(سلام الله علیه) به این صورت به شهادت رسید.
من استناد کنم به روایتی که مرحوم شیخ صدوق در امالی نقل کرده؛ که روایتی را از پیامبر خدا(ص) نقل می کند که در آن روایت آمده پیامبر خدا فرمودند فاطمه دخترم "مَتَی قَامَتْ فِی مِحْرَابِهَا بَیْنَ یَدِی رَبِّهَا جَلَّ جَلَالُهُ زَهَرَ نُورُهَا لِمَلَائِکَهِ السَّمَاءِ کَمَا یَزْهَرُ نُورُ الْکَوَاکِبِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ وَ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمَلَائِکَتِهِ یَا مَلَائِکَتِی انْظُرُوا إِلَی أَمَتِی فَاطِمَهَ سَیِّدَهِ إِمَائِی قَائِمَهً بَیْنَ یَدِیَّ تَرْتَعِدُ فَرَائِصُهَا مِنْ خِیفَتِی"، این صدر روایت است. در ادامه ایشان می گویند پیامبر خدا فرمود: "کَأَنِّی بِهَا وَ قَدْ دَخَلَ الذُّلُّ بَیْتَهَا وَ انْتُهِکَتْ حُرْمَتُهَا وَ غُصِبَتْ حَقَّهَا وَ مُنِعَتْ إِرْثَهَا وَ کُسِرَ جَنْبُهَا وَ أَسْقَطَتْ جَنِینَهَا وَ هِیَ تُنَادِی یَا مُحَمَّدَاهْ فَلَا تُجَابُ وَ تَسْتَغِیثُ فَلَا تُغَاث" این عبارت صدوق است و نیاز به توضیح و ترجمه هم ندارد. صدوق از محدّثین بزرگ عصر غیبت صغری است، متوفای سنه 381 است که خود ایشان می فرمود من به دعای حضرت ولی عصر(ع) متولد شدم.
پس اصل مسئله که حضرت صدیقه طاهره(س) فرزندی به نام محسن داشتند در کتب فریقین آمده است، هم در کتب و مصادر عامه و هم در کتب خاصه و شیعه، بلکه نزد امامیه از متواترات است که فرزندی به نام محسن داشتند.
اما ایشان به چه نحوی سقط شده؟ آیا به دنیا آمده و از دنیا رفته، یا سقط شده و اگر سقط شده، چگونه سقط شده؟
اینجا باز ابتدا به مصادر عامه مراجعه می کنیم، ببینیم در این رابطه چه گفته اند، سپس می پردازیم به مصادر خودمان ببینیم در مصادر ما چطور ذکر شده است؟
یکی از کتبی که این جریان را ذکر کرده؛ "ملل و نحل شهرستانی" است. در این کتاب، در ترجمه ی نَظّام، که نَظّام از شیوخ معتزله و بصری است. نَظّام در عصر ائمه می زیسته، منتهی در "ملل و نحل" به مناسبت آرائی که نظام داشته، چند مسئله را ذکر کرده است. یکی مسئله ی غدیر است، که نَظّام نقل می کند رسول خدا، امامت امیرالمؤمنین را تصریح کرده بود، لکن به فرمایش رسول خدا(ص) گوش نکردند. یکی هم این مسئله است که خیلی عامه را ناراحت کرده، یک عالِم مطرح مشخصی مثل نظام، چنین سخنی را گفته، این دیگر شیعه نیست، مسلم است که از شیوخ بزرگ معتزله است و بصری هم هست.
- معتزلی های بصری، غیر از معتزلی های بغدادی هستند، معتزله ی بغداد، نسبت به معتزلی های بصری معتدلتر هستند، معتزلی های بغداد، امیرالمؤمنین را بر خلفا ترجیح می دهند، اما معتزلی های بصری اینطور نیستند، نظّام جزء معتزلی های بصری است و از شیوخ معتزله ی بصری است.- ایشان در ترجمه ی نظّام وقتی آراءش را ذکر می کند، می گوید در "ملل و نحل"(شهرستانی مال قرن ششم هجری است، یعنی مال حدود 900 سال قبل است)، می گوید علّت سقط حضرت محسن(سلام الله علیه) این بود که عمر "ضرب بطن فاطمه فأسقطت جنینها"، نظّام به این مطلب تصریح می کند که عمر با ضربه ای که بر شکم حضرت زهرا(سلام الله علیها) وارد کرد، حضرت زهرا فرزندش را سقط کرد.
در اختصاص شیخ مفید اینطور آمده که حضرت صدیقه طاهره زهرا(سلام الله علیها) بعد از آن که نامه ی فدک را از ابوبکر گرفته بودند و برمی گشتند، مصادف شدند با عمر بن الخطاب. ایشان آن نامه را گرفت. تعبیری که در آن روایت است اینطور است؛ "فَرَفَسَهَا بِرِجْلِهِ" عبارت ایشان اینست که لگدی زد به حضرت زهرا(سلام الله علیها) و حضرت زهرا فرزندش را سقط کرد.
بنابراین هم محسن(سلام الله علیها) فرزند امیرالمؤمنین و فاطمه زهراست و هم مسئله ی سقط امری است که هم عامه و هم خاصه به آن تصریح کردند و در کتب أقدمین آمده مثل نظام و مثل شیخ مفید(رحمه الله علیه) در اختصاص.
مسعودی در إثبات الوصیه کیفیت شهادت حضرت محسن را بگونه دیگری نقل کرده، ایشان می گوید وقتی آمدند دم در و خواستند وارد خانه شوند، حضرت صدیقه طاهره رفت پشت در، آن هجومی که آوردند، عمر در را فشار داد و حضرت صدیقه طاهره بین در و دیوار قرار گرفت، آنجا محسن سقط شد.
بنابراین اصل مسئله، مسلّم است که سقط، توسط دومی صورت گرفته، حالا یا پشت در(آنطوری که مسعودی می گوید) و یا اینکه در بین راه(آن طوری که از اختصاص استفاده می شود). این یکی از حوادث ناگواری بوده است که ایام بعد از رحلت رسول خدا(ص) اتفاق افتاده است.
از دیگر حوادث ناگوار این بوده که حضرت صدیقه طاهره(س) را مورد ضرب و شتم قرار دادند. جدای از سقط جنین، مورد ضرب قرار دادند. این جهت بیشتر در آن هنگامی بوده که بر اساس روایات، آمدند امیرالمؤمنین را به عنف و با قهر می کشیدند و به طرف مسجد می بردند، فاطمه زهرا(سلام الله علیها) آمدند امیرالمؤمنین را گرفتند.
صاحب کتاب جنات الخلود می گوید تعداد زیادی حضرت امیر را می کشیدند و فاطمه ی زهرا هم لباس های امیرالمؤمنین را گرفته بود می کشید و نتوانستند غالب شوند. لذا دومی به قنفذ گفت دست فاطمه را کوتاه کن. او شروع کرد به زدنِ حضرت زهرا، لکن تنها ایشان نبوده.
اجازه بدهید در رابطه با لطم و جرحی که وارد شده، روایت امام حسن(سلام الله علیه) را هم عرض کنم که احتجاج نقل کرده؛ در مجلس معاویه وقتی صحبت هایی شد و شروع کردند، عمروعاص بود، مغیره بود، دیگران بودند، شروع کردند نسبت به امام مجتبی(ع) اهانت کردن، حضرت پاسخ یکایک آنها را داد، تا نوبت رسید به مغیره، فرمود "أمَّا أنتَ یَا مُغَیرَه أَنْتَ ضَرَبْتَ فَاطِمَهَ بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ(ص) حَتَّی أَدْمَیْتَهَا"، فرمود این تو بودی که مادرم فاطمه را آنقدر زدی که او را خون آلود کردی.
بنابراین تنها مسئله ی سقط جنین نبوده است. هجمه ی به دار را عرض کردیم، هجوم به خانه را بیان کردیم که اینها چیزهایی بود که در گذشته عرض شد. خود ابوبکر هم به این مسئله تصریح می کند که ما رفتیم داخل خانه فاطمه، من دستور دادم بروند و می گفت ای کاش من در خانه را باز نکرده بودم.
یکی هم مسئله ی سقط جنین بود، یکی هم ضرباتی بود که بر حضرت صدیقه طاهره وارد شده بود.
روایت دلائل الامامه را هم از ابی بصیر عرض کنم، در آن روایت دلائل الامامه هم آمده، حضرت می فرمایند " و کان سبب وفاتها أنّ قنفذ مولی فلان لَکَزَها بنعل السیف بأمره فأسقطت محسنا"؛ در نسخ دلائل الامامه؛ "وکزها" دارد، بعضی از نسخ "لکزها" دارد، "وکز" همینطوری که در عبارت هست، مثلاً غلاف شمشیر را می گویند یا تهِ شمشیر را می گویند، اما بعضی از نسخ "لکزَ" دارد که در لغت چیزی می گویند که سر تیزی داشته باشد و سوراخ کند.
اگر "لکز" باشد چیزی بوده که پهلو را سوراخ کرده و اینکه در روایتی وارد شده مقداد وقتی از دفن فاطمه برمی گشت برخورد کرد به آن دو نفر و گفتند از کجا برمی گردی؟ گفت از دفن فاطمه برمی گردم. گفت عجب! فاطمه را دفن کردید؟ شروع کرد به اهانت کردن به مقداد. مقداد گفت من از امیرالمؤمنین شنیدم دیشب که فاطمه را دفن می کردیم هنوز از پهلو و پشت زهرا خون می رفت.
السلام علیک یا بنت رسول الله
جَرعَاها مِن بعدِ والدها الغیض مِرارا فَبئس ما جَرعَاها
وکذا أَخبَر النبیُ بِأنَّ الله یَرضی سبحانه لرِضَاها
لا نبیُّ الهُدی اُطیع ولا فاطمهُ أکرِمَت و لا حَسَناها
وَ حُقُوقُ الوَصیِّ ضُیِّعَ منها مَا تَسامَی فِی فِضلِهِ وَ تَنَاهَی
ولأی الأمورِ تُدفَنُ سِرّاً بِضعَهُ المصطفی ویُعفَی ثَرَاها
شاید مثل امروز بود، نشست کنار بستر فاطمه؛ فاطمه با او حرفهای آخر را می زند:
من پهلویم شکسته و تو دل شکسته ای من بر تو گریه می کنم و تو، به من علی
من سینه خُرد گشته و تو سینه سوخته من با تو گفتم و تو به کس دم مزن علی
گفتم به شب کفن کن و شب دفن کن ولیک از تن نمانده هیچ برای کفن علی
صدا زد یا علی نه سال تو خانه تو بودم، "مَا عَهِدْتَنِی کَاذِبَهً وَ لَا خَائِنَهً وَ لَا خَالَفْتُکَ مُنْذُ عَاشَرْتَنِی"؛
کنار بستر زهرا نشسته بود تا این جمله را شنید برخی نقل کردند از جا برخواست، آمد سر فاطمه را گرفت به سینه چسبانید، "فبکیا ساعه"، سفارش بچه ها رو کرد.
از برخی روایات استفاده می شود یک نگاه کرد دید زینب پایین پا نشسته، با همان حال، زینب را در آغوش گرفت، صدا زد یا علی بچه های من دیروز پیغمبر را از دست دادند، امروز هم دارند بی مادر می شوند. به آنها محبت کن.
یا فاطمه؛ زینب رو در آغوش گرفتی محبت کردی، اما همین زینب در کربلا دربدر بیابانها "وَ هُنَّ یَلُذنَ بَعضُهُنَّ بِبَعض..."