پیروی
مطلق از غیر معصوم و شرایط طلب علم
آيات:
ـ وَ
إِذا قيلَ لَهُمْ تَعالَوْا إِلى ما أَنْزَلَ اللَّهُ وَ إِلَى الرَّسُولِ قالُوا
حَسْبُنا ما وَجَدْنا عَلَيْهِ آباءَنا أَوَ لَوْ كانَ آباؤُهُمْ لا يَعْلَمُونَ
شَيْئاً وَ لا يَهْتَدُونَ [1]
}و چون به آنان گفته شود: «به سوى آنچه خدا نازل
كرده و به سوى پيامبر[ش] بياييد»، مى‌گويند: «آنچه پدران خود را بر آن يافته‌ايم
ما را بس است.» آيا هر چند پدرانشان چيزى نمى‌دانسته و هدايت نيافته بودند؟}
ـ وَ
إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً قالُوا وَجَدْنا عَلَيْها آباءَنا وَ اللَّهُ أَمَرَنا
بِها قُلْ إِنَّ اللَّهَ لا يَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ أَ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ
ما لا تَعْلَمُونَ[2]
{و
چون كار زشتى كنند، مى‌گويند: «پدران خود را بر آن يافتيم و خدا ما را بدان فرمان
داده است.» بگو: «قطعاً خدا به كار زشت فرمان نمى‌دهد، آيا چيزى را كه نمى‌دانيد
به خدا نسبت مى‌دهيد؟»}
ـ
قُلْ هَلْ مِنْ شُرَكائِكُمْ مَنْ يَهْدي إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللَّهُ يَهْدي
لِلْحَقِّ أَ فَمَنْ يَهْدي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا
يَهِدِّي إِلاَّ أَنْ يُهْدى فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ [3]
{بگو:
«آيا از شريكان شما كسى هست كه به سوى حقّ رهبرى كند؟» بگو: «خداست كه به سوى حقّ
رهبرى مى‌كند» پس، آيا كسى كه به سوى حقّ رهبرى مى‌كند سزاوارتر است مورد پيروى
قرار گيرد يا كسى كه راه نمى‌يابد مگر آنكه هدايت شود؟ شما را چه شده، چگونه داورى
مى‌كنيد؟}
ـ
قالُوا أَجِئْتَنا لِتَلْفِتَنا عَمَّا وَجَدْنا عَلَيْهِ آباءَنا وَ تَكُونَ
لَكُمَا الْكِبْرِياءُ فِي الْأَرْضِ وَ ما نَحْنُ لَكُما بِمُؤْمِنينَ [4]
{گفتند:
«آيا به سوى ما آمده‌اى تا ما را از شيوه‌اى كه پدرانمان را بر آن يافته‌ايم
بازگردانى، و بزرگى در اين سرزمين براى شما دو تن باشد؟ ما به شما دو تن ايمان
نداريم.»}
ـ يا
أَبَتِ إِنِّي قَدْ جاءَني مِنَ الْعِلْمِ ما لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْني
أَهْدِكَ صِراطاً سَوِيًّا [5]
{اى
پدر، به راستى مرا از علم [وحى، حقايقى به دست] آمده كه تو را نيامده است. پس، از
من پيروى كن تا تو را به راهى راست هدايت نمايم.}
ـ
قالُوا بَلْ وَجَدْنا آباءَنا كَذلِكَ يَفْعَلُونَ [6]
{گفتند:
«نه، بلكه پدران خود را يافتيم كه چنين مى‌كردند.»}
ـ وَ إِذا قيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا
ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما وَجَدْنا عَلَيْهِ آباءَنا أَوَ
لَوْ كانَ الشَّيْطانُ يَدْعُوهُمْ إِلى عَذابِ السَّعيرِ[7]
{و
چون به آنان گفته شود: «آنچه را كه خدا نازل كرده پيروى كنيد»، مى‌گويند: «[نه!]
بلكه آنچه كه پدرانمان را بر آن يافته‌ايم پيروى مى‌كنيم»؛ آيا هر چند شيطان آنان
را به سوى عذاب سوزان فرا خواند؟}
ـ
إِنَّهُمْ أَلْفَوْا آباءَهُمْ ضالِّينَ * فَهُمْ عَلى آثارِهِمْ يُهْرَعُونَ [8]
{آنها
پدران خود را گمراه يافتند، پس ايشان به دنبال آنها مى‌شتابند.}
ـ وَ
الَّذينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ
لَهُمُ الْبُشْرى فَبَشِّرْ عِبادِ[9]
{و[لى]
آنان كه خود را از طاغوت به دور مى‌دارند تا مبادا او را بپرستند و به سوى خدا
بازگشته‌اند آنان را مژده باد، پس بشارت ده به آن بندگان من...}
ـ وَ
كَذلِكَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ في قَرْيَةٍ مِنْ نَذيرٍ إِلاَّ قالَ
مُتْرَفُوها إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلى أُمَّةٍ وَ إِنَّا عَلى آثارِهِمْ
مُقْتَدُونَ [10]
{و
بدين گونه در هيچ شهرى پيش از تو هشداردهنده‌اى نفرستاديم مگر آنكه خوشگذرانان آن
گفتند: «ما پدران خود را بر آيينى [و راهى] يافته‌ايم و ما از پى ايشان
راهسپريم.»}
روایات:
1- عِدَّةٌ مِنْ
أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ
يَحْيَى عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع
قَالَ: قُلْتُ لَهُ اتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ وَ رُهْبانَهُمْ أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا دَعَوْهُمْ إِلَى عِبَادَةِ أَنْفُسِهِمْ وَ
لَوْ دَعَوْهُمْ مَا أَجَابُوهُمْ وَ لَكِنْ أَحَلُّوا لَهُمْ حَرَاماً وَ
حَرَّمُوا عَلَيْهِمْ حَلَالًا فَعَبَدُوهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَشْعُرُونَ.[11]
ابو بصير گويد از امام صادق عليه السلام در باره آيه {علما و راهبان خويش را پروردگار
خود گرفتند نه خدا را} پرسيدم، فرمود: به خدا سوگند كه علما و راهبان مردم را بعبادت
خويش نخواندند و اگر هم ميخواندند آنها نميپذيرفتند ولى حرام خدا را براى آنها حلال
و حلالش را حرام كردند، بنا بر اين آنها ندانسته و نفهميده عبادت ايشان كردند.
2- عَلِيُّ بْنُ
مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ
الْهَمَذَانِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَيْدَةَ قَالَ: قَالَ لِي أَبُو الْحَسَنِ ع يَا مُحَمَّدُ أَنْتُمْ
أَشَدُّ تَقْلِيداً أَمِ الْمُرْجِئَةُ قَالَ قُلْتُ قَلَّدْنَا وَ قَلَّدُوا
فَقَالَ لَمْ أَسْأَلْكَ عَنْ هَذَا فَلَمْ يَكُنْ عِنْدِي جَوَابٌ أَكْثَرُ مِنَ
الْجَوَابِ الْأَوَّلِ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع إِنَّ الْمُرْجِئَةَ نَصَبَتْ
رَجُلًا لَمْ تَفْرِضْ طَاعَتَهُ وَ قَلَّدُوهُ وَ أَنْتُمْ نَصَبْتُمْ رَجُلًا وَ
فَرَضْتُمْ طَاعَتَهُ ثُمَّ لَمْ تُقَلِّدُوهُ فَهُمْ أَشَدُّ مِنْكُمْ
تَقْلِيداً. [12]
محمد بن عبيده گويد: حضرت ابو الحسن عليه السلام بمن فرمود: اى محمد تقليد شما
محكمتر است يا مرجئه؟ (آنها كه پس از پيغمبر ابو بكر را مقدّم و على را مؤخر داشتند)
عرض كردم ما هم تقليد كرديم آنها هم تقليد كردند. فرمود: اين را از تو نپرسيدم، محمد
گويد: من جوابى بيشتر از اين جواب نداشتم، امام فرمود: مرجئه مردى را كه اطاعتش واجب
نبود بخلافت نصب كردند و تقليدش كردند و شما مردى را نصب كرديد و اطاعتش را لازم دانستيد
و تقليدش نكرديد پس تقليد آنها از شما محكمتر است.
3- مُحَمَّدُ بْنُ
إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ
رِبْعِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ اتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ وَ رُهْبانَهُمْ
أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا صَامُوا لَهُمْ وَ لَا
صَلَّوْا لَهُمْ وَ لَكِنْ أَحَلُّوا لَهُمْ حَرَاماً وَ حَرَّمُوا عَلَيْهِمْ
حَلَالًا فَاتَّبَعُوهُمْ. [13]
امام صادق عليه السلام در تفسير آيه {علما و راهبان خويش را پروردگار خود گرفتند
نه خدا را} مي فرمايد: بخدا براى آنها روزه نگرفتند و نماز نگزاردند بلكه برايشان حرام
را حلال و حلال را حرام ساختند و ايشان هم پذيرفتند.
4- رجال الكشي مُحَمَّدُ
بْنُ سَعْدٍ الْكَشِّيُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي
عَوْفٍ الْبُخَارِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَمَّادٍ الْمَرْوَزِيِّ
رَفَعَهُ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ ع اعْرِفُوا مَنَازِلَ شِيعَتِنَا بِقَدْرِ مَا يُحْسِنُونَ
مِنْ رِوَايَاتِهِمْ عَنَّا فَإِنَّا لَا نَعُدُّ الْفَقِيهَ مِنْهُمْ فَقِيهاً
حَتَّى يَكُونَ مُحَدَّثاً فَقِيلَ لَهُ أَ وَ يَكُونُ الْمُؤْمِنُ مُحَدَّثاً
قَالَ يَكُونُ مُفَهَّماً وَ الْمُفَهَّمُ مُحَدَّثٌ. [14]
امام صادق علیه السلام
فرمود: جايگاه شيعيان ما را به اندازه آگاهى آنان از روايات ما بشناسيد، زيرا ما آنان
را فقيه نمى‌دانيم مگر اين كه محدث باشند (به آنان الهام گردد). عرض شد يابن رسول الله،
آيا مؤمن محدث مى‌شود؟ فرمود: مفهم مى‌شود. (مفهم همان محدث است.)
5- رجال الكشي حَمْدَوَيْهِ
وَ إِبْرَاهِيمُ ابْنَا نُصَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الرَّازِيِّ
عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَبِيبٍ الْمَدَائِنِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سُوَيْدٍ
السَّائِيِّ قَالَ:
كَتَبَ إِلَيَّ أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ وَ هُوَ فِي السِّجْنِ وَ أَمَّا مَا
ذَكَرْتَ يَا عَلِيُّ مِمَّنْ تَأْخُذُ مَعَالِمَ دِينِكَ لَا تَأْخُذَنَّ
مَعَالِمَ دِينِكَ عَنْ غَيْرِ شِيعَتِنَا فَإِنَّكَ إِنْ تَعَدَّيْتَهُمْ
أَخَذْتَ دِينَكَ عَنِ الْخَائِنِينَ الَّذِينَ خَانُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ
خَانُوا أَمَانَاتِهِمْ إِنَّهُمُ اؤْتُمِنُوا عَلَى كِتَابِ اللَّهِ جَلَّ وَ
عَلَا فَحَرَّفُوهُ وَ بَدَّلُوهُ فَعَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ لَعْنَةُ
رَسُولِهِ وَ مَلَائِكَتِهِ وَ لَعْنَةُ آبَائِيَ الْكِرَامِ الْبَرَرَةِ وَ
لَعْنَتِي وَ لَعْنَةُ شِيعَتِي إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ. [15]
ابن سويد سائى مى‌گويد:
امام موسى كاظم علیه السلام از زندان به من نامه نوشت: مسائل دينى خود را از غير شيعيان ما مپرس، در غير
اين صورت، دين خود را از خيانت گران به خدا و رسول گرفته‌اى؛ چه اين كه كتاب خدا نزد
آنان امانت بود و آنان امين بودند ولى آن را تحريف و تبديل نمودند، پس لعنت خدا، رسول،
فرشتگان، پدران گرامى و نيكوكار من، لعنت من و شيعه من تا روز قيامت بر آنان باد.
6- رجال الكشي جَبْرَئِيلُ
بْنُ أَحْمَدَ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَاتِمِ
بْنِ مَاهَوَيْهِ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَيْهِ
يَعْنِي أَبَا الْحَسَنِ الثَّالِثَ ع أَسْأَلُهُ عَمَّنْ آخُذُ مَعَالِمَ دِينِي
وَ كَتَبَ أَخُوهُ أَيْضاً بِذَلِكَ فَكَتَبَ إِلَيْهِمَا فَهِمْتُ مَا
ذَكَرْتُمَا فَاعْتَمِدَا فِي دِينِكُمَا عَلَى مُسِنٍّ فِي حُبِّكُمَا وَ كُلِّ
كَثِيرِ الْقَدَمِ فِي أَمْرِنَا فَإِنَّهُمْ كَافُوكُمَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ
تَعَالَى. [16]
حاتم بن ماهويه مى‌گويد:
به امام هادى علیه السلام نوشتم ـ برادر وى نيز چنين نوشته بود ـ كه مسائل دينى خود
را از چه كسى بپرسم؟ امام در جواب آن دو برادر نوشت: آنچه گفته بوديد دانستم. در امور
دين خود به كسى كه سن و سالش در دوستى شما گذشته و در راه امر و ولايت زياد گام برداشته
اعتماد كنيد كه براى شما به خواست خداوند كافى است.
7- معاني الأخبار
مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ
حُسَيْنِ بْنِ أَيُّوبَ بْنِ أَبِي غُفَيْلَةَ الصَّيْرَفِيِّ عَنْ كَرَّامٍ
الْخَثْعَمِيِّ عَنِ الثُّمَالِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِيَّاكَ وَ الرِّئَاسَةَ
وَ إِيَّاكَ أَنْ تَطَأَ أَعْقَابَ الرِّجَالِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَمَّا
الرِّئَاسَةُ فَقَدْ عَرَفْتُهَا وَ أَمَّا أَنْ أَطَأَ أَعْقَابَ الرِّجَالِ
فَمَا ثُلُثَا مَا فِي يَدِي إِلَّا مِمَّا وَطِئْتُ أَعْقَابَ الرِّجَالِ فَقَالَ
لَيْسَ حَيْثُ تَذْهَبُ إِيَّاكَ أَنْ تَنْصِبَ رَجُلًا دُونَ الْحُجَّةِ
فَتُصَدِّقَهُ فِي كُلِّ مَا قَالَ. [17]
بيان
ظن السائل أن مراده ع بوطء أعقاب الرجال مطلق أخذ العلم عن الناس فقال ع المراد أن
تنصب رجلا غير الحجة فتصدقه في كل ما يقول برأيه من غير أن يسند ذلك إلى المعصوم ع
فأما من يروي عن المعصوم أو يفسر ما فهمه من كلامه لمن ليس له صلاحية فهم كلامه من
غير تلقين فالأخذ عنه كالأخذ عن المعصوم و يجب على من لا يعلم الرجوع إليه ليعرف
أحكام الله تعالى.
ابوحمزه ثمالى گويد:
حضرت صادق علیه السلام فرمود: به تو هشدار مى‌دهم كه بپرهيزى از آن كه سوداى رياست
را در سرت بپرورانى، و برحذر باش از اين كه دنباله رو مردم باشى. عرض كردم: قربانت
گردم، رياست را دانستم، و اما اين كه دنبال مردم نروم، در حالى كه، من دو سوم از آنچه
كه دارم (روايات از شما) را به سبب دنبال روى به دست آورده‌ام! فرمود: چنان نيست كه
پنداشته‌اى، بلكه منظور اين است كه بپرهيزى از آنكه غير از حجت حق، شخصى ديگر را به
رهبرى انتخاب نمايى و هر چه گويد، تصديقش كنى.
توضیح: پرسشگر فكر
كرده، مراد امام علیه السلام از دنبال روى مردان، مطلق گرفتن علم از مردم است. امام
علیه السلام فرمود: مراد اين است كه مردى را بدون دليل نصب العین خود قرار دهی و در هر چه از رأيش بدون استناد به معصوم گويد،
او را تصديق نمايى؛ اما كسى كه از معصوم روايت مى‌كند يا چيزى را كه از سخنان معصوم
فهميده تفسير مى‌كند، براى كسى كه صلاحيت فهميدن كلام معصومين را بدون تلقين از جانب
دیگری ندارد، پس اخذ احكام از چنان شخصی، مثل گرفتن احكام از معصوم است. و بر جاهلان
رجوع به سوى آن شخص واجب است تا احكام خدا را بشناسند.
8- معاني الأخبار أَبِي عَنْ
سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ أَبِي حَفْصٍ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ
عَنْ أَخِيهِ سُفْيَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع يَا سُفْيَانُ إِيَّاكَ
وَ الرِّئَاسَةَ فَمَا طَلَبَهَا أَحَدٌ إِلَّا هَلَكَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ
فِدَاكَ قَدْ هَلَكْنَا إِذاً لَيْسَ أَحَدٌ مِنَّا إِلَّا وَ هُوَ يُحِبُّ أَنْ
يُذْكَرَ وَ يُقْصَدَ وَ يُؤْخَذَ عَنْهُ فَقَالَ لَيْسَ حَيْثُ تَذْهَبُ إِلَيْهِ
إِنَّمَا ذَلِكَ أَنْ تَنْصِبَ رَجُلًا دُونَ الْحُجَّةِ فَتُصَدِّقَهُ فِي كُلِّ
مَا قَالَ وَ تَدْعُوَ النَّاسَ إِلَى قَوْلِهِ. [18]
امام صادق علیه السلام
فرمود: اى سفيان، هوشيار باش، و از رفتن در پى رياست بپرهيز كه هيچ كس در جستجوى آن
برنيامد مگر اينكه تباه شد. عرض كردم: فدايت گردم، ما تباه شده‌ايم، زيرا هيچ يك از
ما نيست مگر آن كه دوست دارد كه نامدار باشد، و مردم او را در نظر گرفته و به او مراجعه
كنند، و از او شنوندگى داشته باشند! فرمود: اين گونه نيست كه تو پنداشته‌اى، بلكه رياست
آن است كه تو غير از حجت خدا، شخص ديگرى را بدون دليل (به جاى امام علیه السلام) به
امارت برگزينى و هر چه گويد: تصديقش نمايى، و مردم را براى شنيدن و پذيرفتن گفتار او
دعوت كنى.
9- معاني الأخبار ابْنُ
الْمُتَوَكِّلِ عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ
إِبْرَاهِيمَ بْنِ زِيَادٍ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ ع كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يَعْرِفُنَا وَ
هُوَ مُسْتَمْسِكٌ بِعُرْوَةِ غَيْرِنَا. [19]
امام صادق علیه السلام
فرمود: دروغگو است كسى كه گويد ما را مى‌شناسد در حالي كه او به ريسمان غير از ما چنگ
زده است.
10- الإحتجاج الْكُلَيْنِيُّ
عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمَانَ الْعَمْرِيَّ رَحِمَهُ
اللَّهُ أَنْ يُوصِلَ لِي كِتَاباً سَأَلْتُ فِيهِ عَنْ مَسَائِلَ أَشْكَلَتْ
عَلَيَّ فَوَرَدَ التَّوْقِيعُ بِخَطِّ مَوْلَانَا صَاحِبِ الزَّمَانِ عَجَّلَ
اللَّهُ تَعَالَى فَرَجَهُ وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا
فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا
حُجَّةُ اللَّهِ الْخَبَرَ. [20]
اسحاق بن يعقوب گويد:
از محمد بن عثمان بن عمرى ـ رحمه الله ـ (يكى از نواب اربعه) خواستم نامه‌اى كه در
آن از مسائل مشكله پرسيده بودم برايم برساند. پس توقيع به خط مبارك آقاى ما صاحب الزّمان(عج)
برآمد: اما مسائل جديد و حوادث تازه، در آنها به راويان احاديث ما رجوع كنيد، زيرا
آنان حجت من بر شما هستند و من حجت خدايم... تا آخر حديث.
11- بصائر الدرجات
الْقَاشَانِيُّ عَنِ الْيَقْطِينِيِّ يَرْفَعُهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ
ع أَبَى اللَّهُ أَنْ
يُجْرِيَ الْأَشْيَاءَ إِلَّا بِالْأَسْبَابِ فَجَعَلَ لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ سَبَباً وَ
جَعَلَ لِكُلِّ سَبَبٍ شَرْحاً وَ جَعَلَ لِكُلِّ شَرْحٍ مِفْتَاحاً وَ جَعَلَ
لِكُلِّ مِفْتَاحٍ عِلْماً وَ جَعَلَ لِكُلِّ عِلْمٍ بَاباً نَاطِقاً مَنْ
عَرَفَهُ عَرَفَ اللَّهَ وَ مَنْ أَنْكَرَهُ أَنْكَرَ اللَّهَ ذَلِكَ رَسُولُ
اللَّهِ وَ نَحْنُ.[21]
بيان
لعل المراد بالشي‌ء ذي السبب القرب و الفوز و الكرامة و الجنة و سببه الطاعة و ما
يوجب حصول تلك الأمور و شرح ذلك السبب هو الشريعة المقدسة و المفتاح الوحي النازل
لبيان الشرع و علم ذلك المفتاح بالتحريك أي ما يعلم به هو الملك الحامل للوحي و
الباب الذي به يتوصل إلى هذا العلم هو رسول الله ص و الأئمة ع.
امام صادق علیه السلام
روايت كرده كه آن حضرت فرمود: خدا ابا دارد كه كارها را جز به اسباب آنها جارى كند
و براى هر چيزى سبب قرار داده است و براى هر سبب شرح قرار داده است. و براى هر شرح
كليد قرار داده و براى هر كليد علم قرار داده و براى هر علم، باب سخن گو قرار داده؛
هر که او را شناخت خدا را شناخته است و كسى كه او را انكار كند خدا را انكار كرده است.
آن باب ناطق، رسول خدا صلی الله علیه و آله و ما هستيم.
12- بصائر الدرجات
السِّنْدِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ
بْنِ سُلَيْمَانَ قَالَ:
سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع وَ عِنْدَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَةِ يُقَالُ
لَهُ عُثْمَانُ الْأَعْمَى وَ هُوَ يَقُولُ إِنَّ الْحَسَنَ الْبَصْرِيَّ
يَزْعُمُ أَنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ الْعِلْمَ يُؤْذِي رِيحُ بُطُونِهِمْ أَهْلَ
النَّارِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع فَهَلَكَ إِذاً مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ وَ مَا
زَالَ الْعِلْمُ مَكْتُوماً مُنْذُ بَعَثَ اللَّهُ نُوحاً ع فَلْيَذْهَبِ
الْحَسَنُ يَمِيناً وَ شِمَالًا فَوَ اللَّهِ مَا يُوجَدُ الْعِلْمُ إِلَّا
هَاهُنَا. [22]
سليمان گويد: از امام
باقر علیه السلام شنيدم ـ در حالى كه نزد آن حضرت مردى از اهالى بصره به نام عثمان
اعمى نشسته بود و مى‌گفت: حسن بصرى گمان مى‌كند آنان كه كتمان علم مى‌كنند، بوى بد
شكم ايشان اهل جهنم را اذيت مى‌كند، که فرمود: در اين صورت مؤمن آل فرعون هلاك شده
است! از زماني كه خداوند حضرت نوح را به پیامبرى برانگيخت، علم هميشه مكتوم مانده است،
حسن بصرى به راست و چپ برود (هر جا مى‌خواهد برود) و قسم به خدا، هرگز علم را جز نزد
ما خانواده نمى‌يابد.
13- بصائر الدرجات أَحْمَدُ
بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِيِّ عَنِ النَّضْرِ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ
عَنْ مُعَلَّى بْنِ أَبِي عُثْمَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ
ع قَالَ:
قَالَ لِي إِنَّ الْحَكَمَ بْنَ عُتَيْبَةَ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ
يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِينَ فَلْيُشَرِّقِ الْحَكَمُ
وَ لْيُغَرِّبْ أَمَا وَ اللَّهِ لَا يُصِيبُ الْعِلْمَ إِلَّا مِنْ أَهْلِ بَيْتٍ
نَزَلَ عَلَيْهِمْ جَبْرَئِيلُ. [23]
ابوبصير از امام صادق
علیه السلام روايت كرده که آن حضرت فرمود: به درستى حكم بن عتيبه از جمله كسانى است
كه خدا در مورد آنها اين آيه را نازل فرمود: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا
بِاللَّهِ وَ بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِينَ»، {و برخى از مردم مى‌گويند: «ما به خدا و روز بازپسين
ايمان آورده‌ايم»، ولى گروندگان [راستين] نيستند.} پس اگر به شرق و غرب عالم برود،
به خدا قسم، علم را جز از خانواده‌اى كه بر آنان جبرئيل نازل شده، نمى‌یابد.
14- بصائر الدرجات
السِّنْدِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ
بَشِيرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ
ع عَنْ شَهَادَةِ وَلَدِ الزِّنَا تَجُوزُ قَالَ لَا فَقُلْتُ إِنَّ الْحَكَمَ
بْنَ عُتَيْبَةَ يَزْعُمُ أَنَّهَا تَجُوزُ فَقَالَ اللَّهُمَّ لَا تَغْفِرْ لَهُ
ذَنْبَهُ مَا قَالَ اللَّهُ لِلْحَكَمِ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ
تُسْئَلُونَ
فَلْيَذْهَبِ الْحَكَمُ يَمِيناً وَ شِمَالًا فَوَ اللَّهِ لَا يُوجَدُ الْعِلْمُ
إِلَّا مِنْ أَهْلِ بَيْتٍ نَزَلَ عَلَيْهِمْ جَبْرَئِيلُ. [24]
ابوبصير گويد: از امام باقر علیه السلام
در مورد شهادت دادن ولد الزنا سؤال كردم، حضرت فرمود: جايز نيست. گفتم: حكم بن
عتيبه گمان مى‌كند كه جايز است. حضرت فرمود:
بار خدايا! گناه او را نيامرز، مگر خدا براى حكم نفرمود: «إِنَّهُ لَذِكْرٌ
لَك وَ لِقَوْمِك وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»،[25]
{و به راستى كه [قرآن] براى تو و براى قوم تو [مايه] تذكّرى است، و به زودى [در
مورد آن] پرسيده خواهيد شد.} حكم به راست و چپ عالم برود، قسم به خدا علم را جز در
خانواده‌اى كه بر آنان جبرئيل نازل شده است، نمى‌يابد.
15- بصائر الدرجات أَحْمَدُ
بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ ثَعْلَبَةَ
عَنْ أَبِي مَرْيَمَ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع لِسَلَمَةَ بْنِ كُهَيْلٍ وَ الْحَكَمِ بْنِ عُتَيْبَةَ شَرِّقَا وَ غَرِّبَا لَنْ تَجِدَا عِلْماً
صَحِيحاً إِلَّا شَيْئاً يَخْرُجُ مِنْ عِنْدِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ. [26]
امام باقر علیه السلام به سلمة بن كهيل
و حكم بن عتيبه فرمود: به شرق و غرب عالم برويد، هرگز علم درست را نمى‌يابيد جز
چيزى كه از نزد ما اهل بيت بيرون شود.
16- بصائر الدرجات أَحْمَدُ
بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي الْبَخْتَرِيِّ وَ
سِنْدِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي الْبَخْتَرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع
قَالَ:
إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ الْأَنْبِيَاءِ وَ ذَلِكَ أَنَّ الْأَنْبِيَاءَ لَمْ
يُوَرِّثُوا دِرْهَماً وَ لَا دِينَاراً وَ إِنَّمَا وَرَّثُوا أَحَادِيثَ مِنْ
أَحَادِيثِهِمْ فَمَنْ أَخَذَ شَيْئاً مِنْهَا فَقَدْ أَخَذَ حَظّاً وَافِراً
فَانْظُرُوا عِلْمَكُمْ هَذَا عَمَّنْ تَأْخُذُونَهُ فَإِنَّ فِينَا أَهْلَ الْبَيْتِ
فِي كُلِّ خَلَفٍ عُدُولًا يَنْفُونَ عَنْهُ تَحْرِيفَ الْغَالِينَ وَ انْتِحَالَ
الْمُبْطِلِينَ وَ تَأْوِيلَ الْجَاهِلِينَ. [27]
امام صادق علیه السلام فرمود: بدرستى
كه علما وارثان پيامبران هستند، به خاطر اينكه پيامبران درهم و دينار ميراث
نگذاشته‌اند، آنان فقط حديث‌هاى زيادی از خودشان ميراث گذاشتند، هر كس چيزى از آن
احاديث گيرد، به تحقيق بهره وافر گرفته است. به علمتان نگاه كنيد که از چه كسى آن را
مى‌گيريد، بدرستى كه در ميان ما خانواده، در هر زمان عادلانی هستند كه دين را از
تحريف غاليان و جذب مذاهب باطله و تأويل نادانان حفظ مى‌كند.
17- بصائر الدرجات مُحَمَّدُ
بْنُ الْحُسَيْنِ عَنِ النَّضْرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنِ
الثُّمَالِيِّ قَالَ:
سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ
اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ قَالَ عَنَى اللَّهُ بِهَا مَنِ اتَّخَذَ
دِينَهُ رَأْيَهُ مِنْ غَيْرِ إِمَامٍ مِنْ أَئِمَّةِ الْهُدَى. [28]
ابوحمزه ثمالى گويد: از امام باقر علیه
السلام از تفسير آيه «وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً
مِنَ اللَّهِ»،[29]{
و كيست گمراه‌تر از آنكه بى‌راهنمايى خدا از هوسش پيروى كند؟} پرسيدم فرمود: مراد
خدا در اين آيه كسى است كه بدون پيشوايى از امامان معصوم عليهم السلام رأى خودش
را به عنوان دين گرفته‌اند.
18- بصائر الدرجات يَعْقُوبُ
بْنُ يَزِيدَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ
عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ: مَنْ دَانَ اللَّهَ
بِغَيْرِ سَمَاعٍ عَنْ صَادِقٍ أَلْزَمَهُ اللَّهُ التِّيهَ إِلَى يَوْمِ
الْقِيَامَةِ. [30]
از امام باقر علیه
السلام روايت كرده كه آن حضرت فرمود: هر كس بدون شنيدن از راستگويى، ديندارى خدا كند،
خدا او را در دينش تا روز قيامت سرگردان سازد.
19- بصائر الدرجات
الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
مُحَمَّدٍ السَّيَّارِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ
قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَ لا يَشْقى قَالَ مَنْ قَالَ
بِالْأَئِمَّةِ وَ اتَّبَعَ أَمْرَهُمْ وَ لَمْ يَجُزْ طَاعَتَهُمْ. [31]
شخصى از امام باقر
علیه السلام در مورد تفسير آيه: «فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَ لا يَشْقى»، {هر كس از هدايتم پيروى كند، نه گمراه مى‌شود و
نه تيره‌بخت.} پرسيد، حضرت فرمود: هر كس كه قائل به ائمه معصومين عليهم السلام باشد
و اوامر آنان را پيروى كند و از اطاعت آنها تجاوز نكند.
20-
كِتَابُ زَيْدٍ الزَّرَّادِ، عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا
جَعْفَرٍ ع يَقُولُ
إِنَّ لَنَا أَوْعِيَةً نَمْلَؤُهَا عِلْماً وَ حُكْماً وَ لَيْسَتْ لَهَا
بِأَهْلٍ فَمَا نَمْلَؤُهَا إِلَّا لِتُنْقَلَ إِلَى شِيعَتِنَا فَانْظُرُوا إِلَى
مَا فِي الْأَوْعِيَةِ فَخُذُوهَا ثُمَّ صَفُّوهَا مِنَ الْكُدُورَةِ
تَأْخُذُونَهَا بَيْضَاءَ نَقِيَّةً صَافِيَةً وَ إِيَّاكُمْ وَ الْأَوْعِيَةَ
فَإِنَّهَا وِعَاءُ سَوْءٍ فَتَنَكَّبُوهَا. [32]
جابر جعفى مى‌گويد:
از امام باقر علیه السلام شنيدم كه مى‌فرمود: ظرفهايى داريم پر از علم و حكمت، اما
اهل آن وجود ندارد، پر كردن اين ظروف علم براى اين است كه به شيعيان ما منتقل گردد،
پس به محتواى ظرف‌ها نگريسته آن را بگيريد، از كدورت و تيرگى صاف و خالص سازيد، ظرفهايى
را بگيريد كه روشن، پاك و صاف است. از ظرف‌هاي بد بپرهيزيد كه در نتيجه، رویگردان،
دور و منحرف مى‌شويد.
21- وَ مِنْهُ، قَالَ
سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ اطْلُبُوا الْعِلْمَ مِنْ مَعْدِنِ الْعِلْمِ وَ
إِيَّاكُمْ وَ الْوَلَائِجَ فِيهِمُ الصَّدَّادُونَ عَنِ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ
ذَهَبَ الْعِلْمُ وَ بَقِيَ غُبَّرَاتُ الْعِلْمِ فِي أَوْعِيَةِ سَوْءٍ
فَاحْذَرُوا بَاطِنَهَا فَإِنَّ فِي بَاطِنِهَا الْهَلَاكَ وَ عَلَيْكُمْ
بِظَاهِرِهَا فَإِنَّ فِي ظَاهِرِهَا النَّجَاةَ. [33]
جابر جعفى مى‌گويد:
از امام صادق علیه السلام شنيدم كه مى‌فرمود: علم را از معدن آن بخواهيد. از مطالبى
كه مانعان راه خدا در آن داخل كرده‌اند، بپرهيزيد. پس فرمود: علم رفته و غبار آن در ظرفهاى بد
باقى مانده است، از باطن اين ظرفهاى ناپاك بپرهيزيد كه باعث هلاكت است، ظاهر آن را
بگيريد كه در آن نجات است.
22-
كِتَابُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ شُرَيْحٍ، عَنْ حُمَيْدِ بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ
جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الْحِكْمَةَ لَتَكُونُ فِي قَلْبِ
الْمُنَافِقِ فَتَجَلْجَلُ فِي صَدْرِهِ حَتَّى يُخْرِجَهَا فَيُوعِيَهَا
الْمُؤْمِنُ وَ تَكُونُ كَلِمَةُ الْمُنَافِقِ فِي صَدْرِ الْمُؤْمِنِ
فَتَجَلْجَلُ فِي صَدْرِهِ حَتَّى يُخْرِجَهَا فَيَعِيَهَا الْمُنَافِقُ. [34]
جابر جعفى از امام
صادق علیه السلام روايت كرده كه فرمود: کلمه ای از حكمت در قلب منافق فرو مى‌رود يا
مى‌جنبد تا اين كه آن را بيرون مى‌آورد و مؤمن آن را فرا مى‌گيرد. كلمه منافق در سينه
مؤمن فرو مى‌رود و مى‌جنبد تا آن كه آن را بيرون آورده، منافق آن را مى‌گيرد.
23- وَ مِنْهُ، بِهَذَا
الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ رَجُلًا دَخَلَ عَلَى أَبِي ع فَقَالَ
إِنَّكُمْ أَهْلُ بَيْتِ رَحْمَةٍ اخْتَصَّكُمُ اللَّهُ بِذَلِكَ قَالَ نَحْنُ
كَذَلِكَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ لَمْ نُدْخِلْ أَحَداً فِي ضَلَالَةٍ وَ لَمْ
نُخْرِجْ أَحَداً مِنْ بَابِ هُدًى نَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ نُضِلَّ أَحَداً. [35]
از امام صادق علیه
السلام روايت شده كه ایشان فرمود: مردى بر پدرم وارد شد و عرض كرد: شما اهل بيت رحمت
هستيد كه خدا آن را ويژه شما ساخته است. امام فرمود: ما همين گونه هستيم، خدا را سپاس
كه هيچ كس را گمراه نكرده و هيچ كس را از هدايت بيرون نبرده‌ايم. پناه بر خدا از اينكه
كسى را گمراه سازيم.
24- تحف العقول عَنْ أَبِي
جَعْفَرٍ الثَّانِي ع قَالَ: مَنْ أَصْغَى إِلَى نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ فَإِنْ كَانَ
النَّاطِقُ عَنِ اللَّهِ فَقَدْ عَبَدَ اللَّهَ وَ إِنْ كَانَ النَّاطِقُ يَنْطِقُ
عَنْ لِسَانِ إِبْلِيسَ فَقَدْ عَبَدَ إِبْلِيسَ. [36]
امام جواد علیه السلام
فرمود: كسى كه به سخنگويى گوش دهد، به تحقيق او را پرستش كرده، پس اگر آن سخنگو از
خدا سخن گويد، خدا را پرستيده و اگر سخنگو از زبان ابليس سخن گويد، به تحقيق شيطان
را پرستيده است.
25- المحاسن ابْنُ مَحْبُوبٍ
عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: أَمَا إِنَّهُ لَيْسَ
عِنْدَ أَحَدٍ مِنَ النَّاسِ حَقٌّ وَ لَا صَوَابٌ إِلَّا شَيْ‌ءٌ أَخَذُوهُ
مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ لَا أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ يَقْضِي بِحَقٍّ وَ عَدْلٍ
وَ صَوَابٍ إِلَّا مِفْتَاحُ ذَلِكَ الْقَضَاءِ وَ بَابُهُ وَ أَوَّلُهُ وَ
سَبَبُهُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع فَإِذَا اشْتَبَهَتْ عَلَيْهِمُ الْأُمُورُ
كَانَ الْخَطَأُ مِنْ قِبَلِهِمْ إِذَا أَخْطَئُوا وَ الصَّوَابُ مِنْ قِبَلِ
عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع. [37]
محمد بن مسلم از امام
باقر علیه السلام روايت مى‌كند كه فرمود: آگاه باشيد! نزد هيچ كس حق و راه صواب وجود
ندارد جز اينكه از ما اهل بيت گرفته باشند. هر كسى قضاوت به حق، عدل و مطابق با واقع
مى‌كند، كليد آن قضاوت و در آن، نزد على علیه السلام است و آن حضرت سبب قضاوت به حق
و پيشتاز آن است. وقتى بر مردم امور مشتبه مى‌شود، خطا و اشتباه از طرف خودشان و حق
از طرف على علیه السلام است.
26- بصائر الدرجات ابْنُ
مَعْرُوفٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ رِبْعِيٍّ عَنْ فُضَيْلٍ قَالَ سَمِعْتُ
أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ كُلُّ مَا لَمْ يَخْرُجْ مِنْ هَذَا الْبَيْتِ فَهُوَ
بَاطِلٌ. [38]
از امام باقر علیه
السلام شنيدم که مى‌فرمود: هر علمی كه از ما اهل بيت خارج نشود، آن علم باطل است.
27- بصائر الدرجات أَحْمَدُ
بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْأَهْوَازِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ عَنِ
الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ
مِنْ عِلْمِ اللَّهِ عَلِمْنَا وَ مِنْ حُكْمِهِ أَخَذْنَا وَ مِنْ قَوْلِ
الصَّادِقِ سَمِعْنَا فَإِنْ تَتَّبِعُونَا تَهْتَدُوا. [39]
جابر از امام باقر
علیه السلام روايت كرده كه آن حضرت فرمود: ما اهل بيت از علم خدا علم آموختيم و از
حكمت‌هاى خدا برگرفتيم و از گفتار راستگو شنيديم، پس اگر از ما پيروى كنيد هدايت خواهيد
يافت.
28- بصائر الدرجات أَحْمَدُ
بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ
الْبَزَنْطِيِّ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ ع فَقَالَ لِي رَجُلٌ مِنْ
أَهْلِ الْكُوفَةِ سَلْهُ عَنْ قَوْلِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع سَلُونِي عَمَّا شِئْتُمْ
وَ لَا تَسْأَلُونَنِي عَنْ شَيْ‌ءٍ إِلَّا أَنْبَأْتُكُمْ بِهِ قَالَ
فَسَأَلْتُهُ فَقَالَ إِنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ عِنْدَهُ عِلْمُ شَيْ‌ءٍ إِلَّا
خَرَجَ مِنْ عِنْدِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فَلْيَذْهَبِ النَّاسُ حَيْثُ
شَاءُوا فَوَ اللَّهِ لَيَأْتِيَنَّ الْأَمْرُ هَاهُنَا وَ أَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى
صَدْرِهِ. [40]
زراره گويد: نزد امام
باقر علیه السلام نشسته بودم، مردى از اهل كوفه به من گفت: از آن حضرت از معناى قول
اميرالمؤمنين علیه السلام: «از هر چه مى‌خواهيد بپرسيد، از چيزى سؤال نمى‌كنيد مگر
اينكه من براى شما خبر مى‌دهم» بپرس. پس من از آن حضرت سؤال كردم. آن حضرت فرمود: نزد
هيچ كس علمی نيست مگر اینکه از نزد اميرالمؤمنين علیه السلام خارج شده باشد. مردم
هر جا مى‌خواهند بروند، به خدا قسم علم در اينجا مى‌آيد، و اشاره به سينه مباركش فرمود.
29- بصائر الدرجات مُحَمَّدُ
بْنُ الْحُسَيْنِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ أَمَا إِنَّهُ لَيْسَ عِنْدَ أَحَدٍ عِلْمٌ
وَ لَا حَقٌّ وَ لَا فُتْيَا إِلَّا شَيْ‌ءٌ أَخَذَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي
طَالِبٍ ع وَ عَنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ مَا مِنْ قَضَاءٍ يُقْضَى بِهِ بِحَقٍّ
وَ صَوَابٍ إِلَّا بَدْءُ ذَلِكَ وَ مِفْتَاحُهُ وَ سَبَبُهُ وَ عِلْمُهُ مِنْ
عَلِيٍّ ع وَ مِنَّا فَإِذَا اخْتَلَفَ عَلَيْهِمْ أَمْرُهُمْ قَاسُوا وَ عَمِلُوا
بِالرَّأْيِ وَ كَانَ الْخَطَأُ مِنْ قِبَلِهِمْ إِذَا قَاسُوا وَ كَانَ
الصَّوَابُ إِذَا اتَّبَعُوا الْآثَارَ مِنْ قِبَلِ عَلِيٍّ ع. [41]
محمد بن مسلم گفت:
از امام باقر علیه السلام شنيدم كه مى‌فرمود: علم و حق و فتوا نزد هيچ كسى نيست مگر
اينكه او از على بن ابيطالب و از ما اهل بيت گرفته است. هيچ قضاوتى به حق و صواب نيست
مگر آغاز و كليد و سبب و علم آن از على بن ابيطالب و از ما اهل بيت است. وقتى امور
بر مردم مشتبه شود قياس مى‌كنند و عمل به رأى مى‌نمايند و اشتباه، از خودشان است؛ زمانى
كه قياس كردند و صواب، زمانى است كه از آثار على علیه السلام پيروى كرده باشند.
30- المحاسن ابْنُ فَضَّالٍ
عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ النَّحْوِيِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع
يَقُولُ
إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَدَّبَ نَبِيَّهُ عَلَى مَحَبَّتِهِ
فَقَالَ
إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ وَ قَالَ وَ ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ
فَانْتَهُوا وَ
قَالَ
مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص فَوَّضَ إِلَى
عَلِيٍّ ع وَ ائْتَمَنَهُ فَسَلَّمْتُمْ وَ جَحَدَ النَّاسُ فَوَ اللَّهِ لَنُحِبُّكُمْ
أَنْ تَقُولُوا إِذَا قُلْنَا وَ تَصْمُتُوا إِذَا صَمَتْنَا وَ نَحْنُ فِيمَا
بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ اللَّهِ. [42]
ابو اسحاق نحوى گويد:
از امام صادق علیه السلام شنيدم که مى‌فرمود: خداوند متعال پيامبر را بر محبت خودش
تأديب فرمود. پس فرمود: «إِنَّك لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ»، {و راستى كه تو را خويى والاست!}و فرمود: «وَ ما
آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا»، {و آنچه را فرستاده [او] به شما داد، آن را بگيريد
و از آنچه شما را بازداشت، بازايستيد}و فرمود: «مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ
اللَّهَ»، {هر كس از پيامبر فرمان بَرَد، در
حقيقت، خدا را فرمان برده.} همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله به على بن ابيطالب
واگذار كرد و او را امين خود قرار داد و شما تسليم گشتيد و مردم انكار كردند؛ قسم به
خدا شما را دوست دارم. كه بگوييد زمانى كه گفته‌ايم و ساكت بمانيد وقتى ما سكوت كرديم.
ما واسطه ميان شما و خدا هستيم.
31- المحاسن أَبِي عَمَّنْ
ذَكَرَهُ عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى طَعامِهِ قَالَ قُلْتُ مَا
طَعَامُهُ قَالَ عِلْمُهُ الَّذِي يَأْخُذُهُ مِمَّنْ يَأْخُذُهُ. [43]
زيد شحام از امام باقر
علیه السلام در تفسير آيه مباركه «فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى طَعامِهِ»، {پس انسان بايد به خوراك خود بنگرد.} روايت كرده،
عرض كردم: طعام انسان چيست؟ فرمود: علمى است كه انسان [باید ببیند] آن را از چه كسى
مى‌گيرد.
32- المحاسن عَلِيُّ بْنُ
عِيسَى الْقَاسَانِيُّ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ الْمَيْسِرِيِّ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ
الْمَسِيحُ ع
خُذُوا الْحَقَّ مِنْ أَهْلِ الْبَاطِلِ وَ لَا تَأْخُذُوا الْبَاطِلَ مِنْ أَهْلِ
الْحَقِّ كُونُوا نُقَّادَ الْكَلَامِ فَكَمْ مِنْ ضَلَالَةٍ زُخْرِفَتْ بِآيَةٍ
مِنْ كِتَابِ اللَّهِ كَمَا زُخْرِفَ الدِّرْهَمُ مِنْ نُحَاسٍ بِالْفِضَّةِ
الْمُمَوَّهَةِ النَّظَرُ إِلَى ذَلِكَ سَوَاءٌ وَ الْبُصَرَاءُ بِهِ خُبَرَاءُ.[44]
حضرت مسيح علیه السلام
فرمود: حق را از اهل باطل بگيريد و اما باطل را از اهل حق نگيريد، شما نقد كنندگان
سخن باشيد، چه بسا گمراهى که با آيات كتاب خدا زيور پوشيده، آن طور كه درهم مسى تقلبى
با نقره آرايش گشته، و در نظر، هر دو يكى است و تنها اهل خبره به آن بينا است.
33- المحاسن النَّوْفَلِيُّ
عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ رَسُولِ
اللَّهِ ص قَالَ:
غَرِيبَتَانِ كَلِمَةُ حُكْمٍ مِنْ سَفِيهٍ فَاقْبَلُوهَا وَ كَلِمَةُ سَفَهٍ مِنْ
حَكِيمٍ فَاغْفِرُوهَا. [45]
رسول خدا صلی الله
علیه و آله فرمود: دو چيز غريب است: سخن حكمت‌آميز كه از دهان بى‌خرد بيرون آيد، آن
را بپذيريد؛ و سخن نابخردى كه از شخص حكيم سرزند، پس بر او ببخشيد.
34- المحاسن عَلِيُّ بْنُ
سَيْفٍ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع خُذُوا الْحِكْمَةَ وَ لَوْ مِنَ
الْمُشْرِكِينَ. [46]
اميرالمؤمنين علیه
السلام فرمود: حكمت را حتى از مشركين هم بگيريد.
35- المحاسن ابْنُ يَزِيدَ
عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي
جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ الْمَسِيحُ ع مَعْشَرَ الْحَوَارِيِّينَ لَمْ يَضُرَّكُمْ مِنْ نَتْنِ
الْقَطِرَانِ إِذَا أَصَابَتْكُمْ سِرَاجُهُ خُذُوا الْعِلْمَ مِمَّنْ عِنْدَهُ وَ
لَا تَنْظُرُوا إِلَى عَمَلِهِ. [47]
امام باقر علیه السلام
روايت كرده كه آن حضرت فرمود: حضرت عيسى علیه السلام گفت: اى گروه حواريون، شما را
بوى تعفن قطران [نوعی سوخت که در چراغ ریخته می شود] ضرر نمى‌رساند، وقتى چراغ آن را
در دست داشته باشيد؛ علم را از هر كه علم دارد بگيريد و به رفتارش نگاه نكنيد.
36- المحاسن النَّوْفَلِيُّ
عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَيْفٍ رَفَعَهُ قَالَ: سُئِلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع مَنْ أَعْلَمُ النَّاسِ
قَالَ مَنْ جَمَعَ عِلْمَ النَّاسِ إِلَى عِلْمِهِ. [48]
از اميرالمؤمنين علیه
السلام پرسيده شد: داناترين مردم كيست؟ فرمود: كسى كه علم مردم را با علم خويش جمع
كند.
37- المحاسن مُحَمَّدُ بْنُ
عَلِيٍّ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ
ع- وَ حَدَّثَنِي الْوَشَّاءُ عَنِ
الْبَطَائِنِيِّ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ كَلِمَةَ
الْحِكْمَةِ لَتَكُونُ فِي قَلْبِ الْمُنَافِقِ فَتَجَلْجَلُ حَتَّى يُخْرِجَهَا. [49]
امام صادق علیه السلام
فرمود: همانا سخن حكمت در دل منافق مى‌جنبد تا آن را از دهانش خارج كند.
38- الأمالي للشيخ الطوسي
جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ
إِبْرَاهِيمَ الْعَلَوِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ حَمْزَةَ
الْعَلَوِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ
الْمُؤْمِنِينَ ع
الْهَيْبَةُ خَيْبَةٌ وَ الْفُرْصَةُ خُلْسَةٌ وَ الْحِكْمَةُ ضَالَّةُ
الْمُؤْمِنِ فَاطْلُبُوهَا وَ لَوْ عِنْدَ الْمُشْرِكِ تَكُونُوا أَحَقَّ بِهَا وَ
أَهْلَهَا. [50]
امام رضا علیه السلام
از پدرانش از حضرت على علیه السلام روايت كرده كه اميرالمؤمنين علیه السلام فرمود:
ترس نوميدى است، فرصت زودگذر و حكمت، گمشده مؤمن؛ حكمت را جستجو كنيد گرچه نزد مشرك
باشد، زيرا شما به آن سزاواريد و شما اهل حكمت‌ايد.
39- الأمالي للشيخ الطوسي
جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِيِّ
عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الْمُنْعِمِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ
حُمْرَانَ قَالَ سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ ع يَقُولُ لَا تُحَقِّرِ
اللُّؤْلُؤَةَ النَّفِيسَةَ أَنْ تَجْتَلِبَهَا مِنَ الْكِبَا الْخَسِيسَةِ
فَإِنَّ أَبِي حَدَّثَنِي قَالَ سَمِعْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع يَقُولُ إِنَّ
الْكَلِمَةَ مِنَ الْحِكْمَةِ لَتَتَلَجْلَجُ فِي صَدْرِ الْمُنَافِقِ نِزَاعاً
إِلَى مَظَانِّهَا حَتَّى يَلْفَظَ بِهَا فَيَسْمَعَهَا الْمُؤْمِنُ فَيَكُونُ
أَحَقَّ بِهَا وَ أَهْلَهَا فَيَلْقَفُهَا. [51]
حمران گويد از امام
زين العابدين علیه السلام شنيدم که مى‌فرمود: جواهر نفيس را كه از زباله دان به دست
آورده باشید، حقير نشماريد. پدرم از اميرالمؤمنين علیه السلام روايت مى‌كرد كه از
آن حضرت شنيدم مى‌فرمود: سخن حكمت در سينه منافق، براى اينكه در جايگاهش قرار گيرد،
به حركت در مى‌آيد تا منافق به آن تلفظ كند، پس مؤمن آن را مى‌شنود، و او سزاوار آن
است و مؤمن اهل حكمت است، بايد آن را بدست آورد.
40- المحاسن قَالَ أَبُو
جَعْفَرٍ ع
إِنَّ الْقُرْآنَ شَاهِدُ الْحَقِّ وَ مُحَمَّدٌ ص لِذَلِكَ مُسْتَقَرٌّ فَمَنِ
اتَّخَذَ سَبَباً إِلَى سَبَبِ اللَّهِ لَمْ يُقْطَعْ بِهِ الْأَسْبَابُ وَ مَنِ
اتَّخَذَ غَيْرَ ذَلِكَ سَبَباً مَعَ كُلِّ كَذَّابٍ فَاتَّقُوا اللَّهَ فَإِنَّ
اللَّهَ قَدْ أَوْضَحَ لَكُمْ أَعْلَامَ دِينِكُمْ وَ مَنَارَ هُدَاكُمْ فَلَا
تَأْخُذُوا أَمْرَكُمْ بِالْوَهْنِ وَ لَا أَدْيَانَكُمْ هُزُواً فَتَدْحَضَ أَعْمَالُكُمْ
وَ تُخْطِئُوا سَبِيلَكُمْ وَ لَا تَكُونُوا فِي حِزْبِ الشَّيْطَانِ فَتَضِلُّوا
يَهْلِكُ مَنْ هَلَكَ وَ يَحْيَا مَنْ حَيَّ وَ عَلَى اللَّهِ الْبَيَانُ بَيَّنَ
لَكُمْ فَاهْتَدُوا وَ بِقَوْلِ الْعُلَمَاءِ فَانْتَفِعُوا وَ السَّبِيلُ فِي
ذَلِكَ إِلَى اللَّهِ فَ
مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ
وَلِيًّا مُرْشِداً. [52]
امام باقر علیه السلام
فرمود: همانا قرآن شاهد حق است و محمد صلى الله عليه وآله محل استقرار قرآن، كسى كه
سبب را سبب خدایی بگيرد، خدا اسباب را براى او قطع نمى‌كند، و كسى كه براى غيرخدا سبب
را انتخاب كند، با هر دروغ گویی خواهد بود. پرهيزكار باشيد، خدا نشانه دين شما و چراغ‌هاى
هدايتتان را برايتان واضح ساخته است. پس كارتان را سست نگيريد و دينتان را بازيچه قرار
ندهيد كه اعمال شما نابود مى‌شود و راهتان اشتباه مى‌گردد. در گروه شيطان نباشيد كه
گمراه مى‌شويد. هر كه هلاك شود، هلاك مي‌گردد، و كسى كه زنده ماند، زنده مى‌ماند. بر خدا بيان حق است
كه برايتان بيان كرده، پس هدايت شويد و از گفتار عالمان بهره ببريد، و راه آن به سوى
خداست «فمَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ
وَلِيًّا مُرْشِداً»، {خدا هر كه را راهنمايى كند، او راه‌يافته است، و هر كه را بى‌راه
گذارد، هرگز براى او يارى راهبر نخواهى يافت.}
41- المحاسن بَعْضُ
أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ
ص إِنَّ لَكُمْ مَعَالِمَ
فَاتَّبِعُوهَا وَ نِهَايَةً فَانْتَهُوا إِلَيْهَا. [53]
بيان
المعالم ما يعلم به الحق و المراد بها هنا الأئمة ع و المراد بالنهاية إما حدود
الشرع و أحكامه أو الغايات المقررة للخلق في ترقياتهم بحسب استعداداتهم في مراتب
الكمال.
رسول خدا صلى الله
عليه وآله فرمود: براى شما نشانه‌هایی است، پس آنها را پيروى كنيد و نهايتى است كه
به آن برسيد.
توضیح علامه مجلسی:
«معالم» چيزى است كه بواسطه او حق دانسته مى‌شود و مراد از آن در اينجا ائمه معصومين
عليهم السلام است و مراد از «نهاية»، يا حدود شرع و احكام آن، يا اهداف مقرر براى مخلوقات
به اندازه استعدادهاى آنان در مراتب كمال به جهت پيشرفت‌هاى آنها است.
42- نوادر الراوندی، قَالَ
أَبُو عُبَيْدٍ فِي غَرِيبِ الْحَدِيثِ فِي حَدِيثِ النَّبِيِّ ص حِينَ أَتَاهُ عُمَرُ فَقَالَ
إِنَّا نَسْمَعُ أَحَادِيثَ مِنَ الْيَهُودِ تُعْجِبُنَا فَتَرَى أَنْ نَكْتُبَ
بَعْضَهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَ فَتَهَوَّكُونَ أَنْتُمْ كَمَا
تَهَوَّكَتِ الْيَهُودُ وَ النَّصَارَى لَقَدْ جِئْتُكُمْ بِهَا بَيْضَاءَ
نَقِيَّةً وَ لَوْ كَانَ مُوسَى حَيّاً مَا وَسِعَهُ إِلَّا اتِّبَاعِي قَالَ
أَبُو عُبَيْدٍ أَ مُتَحَيِّرُونَ أَنْتُمْ فِي الْإِسْلَامِ وَ لَا تَعْرِفُونَ
دِينَكُمْ حَتَّى تَأْخُذُوهُ مِنَ الْيَهُودِ وَ النَّصَارَى كَأَنَّهُ كَرِهَ
ذَلِكَ مِنْهُ. [54]
ابوعبيد در كتاب «غريب
الحديث» در حديث پيامبر نقل كرده: وقتى عمر به خدمت حضرت رسول صلى الله عليه وآله
آمد گفت: ما احاديثى از يهوديان مى‌شنويم كه تعجب مى‌كنيم، آيا اجازه مى‌دهيد بعضى
از آن احاديث را بنويسيم؟ رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: آيا مى‌خواهيد هلاك شويد،
همانطور كه يهود و نصارى هلاك شدند؟ من براى شما دين روشن و پاك آورده‌ام اگر حضرت موسى زنده بود، جز پيروى من چاره‌ای نداشت.
43- نهج البلاغة قَالَ ع إِنَّ كَلَامَ
الْحُكَمَاءِ إِذَا كَانَ صَوَاباً كَانَ دَوَاءً وَ إِذَا كَانَ خَطَاءً كَانَ
دَاءً. [55]
حضرت على علیه السلام
فرمود: گفتار حكيمان اگر درست باشد درمان، و اگر نادرست باشد درد است.
44- وَ قَالَ ع خُذِ الْحِكْمَةَ أَنَّى
كَانَتْ فَإِنَّ الْحِكْمَةَ تَكُونُ فِي صَدْرِ الْمُنَافِقِ فَتَتَخَلَّجُ فِي صَدْرِهِ حَتَّى تَخْرُجَ فَتَسْكُنَ
إِلَى صَوَاحِبِهَا فِي صَدْرِ الْمُؤْمِنِ. [56]
و فرمود: حكمت را هر
جا يافتيد بگيريد، زيرا حكمت در سينه منافق مى‌جنبد تا از دهانش خارج شود و به سوى
صاحبش در سينه مؤمن آرام مى‌گيرد.
45- وَ قَالَ ع فِي مِثْلِ
ذَلِكَ
الْحِكْمَةُ ضَالَّةُ الْمُؤْمِنِ فَخُذِ الْحِكْمَةَ وَ لَوْ مِنْ أَهْلِ
النِّفَاقِ. [57]
و فرمود: حكمت گمشده
مؤمن است، حكمت را گرچه از منافق باشد، بگيريد.
46- الأمالي للشيخ الطوسي
عَنِ الْمُفِيدِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِي
بَكْرٍ الْمُفِيدِ الْجَرْجَرَائِيِّ عَنِ الْمُعَمَّرِ أَبِي الدُّنْيَا عَنْ
أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص كَلِمَةُ الْحِكْمَةِ ضَالَّةُ الْمُؤْمِنِ
فَحَيْثُ وَجَدَهَا فَهُوَ أَحَقُّ بِهَا. [58]
رسول خدا صلى الله
عليه وآله فرمود: سخن حكمت گمشده مؤمن است، هر جا يافتيد، مؤمن به آن سزاوارتر است.
47- الإرشاد رَوَى ثِقَاتُ
أَهْلِ النَّقْلِ عِنْدَ الْعَامَّةِ وَ الْخَاصَّةِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ
ع فِي كَلَامٍ افْتِتَاحُهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ الصَّلَاةُ عَلَى نَبِيِّهِ أَمَّا
بَعْدُ فَذِمَّتِي بِمَا أَقُولُ رَهِينَةٌ وَ أَنَا بِهِ زَعِيمٌ إِنَّهُ
لَا يَهِيجُ عَلَى التَّقْوَى زَرْعُ قَوْمٍ وَ لَا يَظْمَأُ عَنْهُ سِنْخُ أَصْلٍ
وَ إِنَّ الْخَيْرَ كُلَّهُ فِيمَنْ عَرَفَ قَدْرَهُ وَ كَفَى بِالْمَرْءِ جَهْلًا
أَنْ لَا يَعْرِفَ قَدْرَهُ وَ إِنَّ أَبْغَضَ الْخَلْقِ عِنْدَ اللَّهِ رَجُلٌ
وَكَلَهُ إِلَى نَفْسِهِ جَائِرٌ عَنْ قَصْدِ السَّبِيلِ مَشْغُوفٌ بِكَلَامِ بِدْعَةٍ
قَدْ لَهِجَ فِيهَا بِالصَّوْمِ وَ الصَّلَاةِ فَهُوَ فِتْنَةٌ لِمَنِ افْتَتَنَ
بِهِ ضَالٌّ عَنْ هَدْيِ مَنْ كَانَ قَبْلَهُ مُضِلٌّ لِمَنِ اقْتَدَى بِهِ
حَمَّالٌ خَطَايَا غَيْرِهِ رَهِينٌ بِخَطِيئَتِهِ قَدْ قَمَشَ جَهْلًا فِي
جُهَّالٍ غَشُوهُ غَارٌّ بِأَغْبَاشِ الْفِتْنَةِ عَمًى عَنِ الْهُدَى قَدْ
سَمَّاهُ أَشْبَاهُ النَّاسِ عَالِماً وَ لَمْ يَغْنَ فِيهِ يَوْماً سَالِماً
بَكَّرَ فَاسْتَكْثَرَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ خَيْرٌ مِمَّا كَثُرَ حَتَّى إِذَا ارْتَوَى
مِنْ آجِنٍ وَ اسْتَكْثَرَ مِنْ غَيْرِ طَائِلٍ جَلَسَ لِلنَّاسِ قَاضِياً
ضَامِناً لِتَخْلِيصِ مَا الْتَبَسَ عَلَى غَيْرِهِ إِنْ خَالَفَ مَنْ سَبَقَهُ
لَمْ يَأْمَنْ مِنْ نَقْضِ حُكْمِهِ مَنْ يَأْتِي بَعْدَهُ كَفِعْلِهِ بِمَنْ
كَانَ قَبْلَهُ وَ إِنْ نَزَلَتْ بِهِ إِحْدَى الْمُهِمَّاتِ هَيَّأَ لَهَا
حَشْواً مِنْ رَأْيِهِ ثُمَّ قَطَعَ عَلَيْهِ فَهُوَ مِنْ لَبْسِ الشُّبُهَاتِ فِي
مِثْلِ غَزْلِ الْعَنْكَبُوتِ لَا يَدْرِي أَصَابَ أَمْ أَخْطَأَ وَ لَا يَرَى
أَنَّ مِنْ وَرَاءِ مَا بَلَغَ مَذْهَباً إِنْ قَاسَ شَيْئاً بِشَيْ‌ءٍ لَمْ
يُكَذِّبْ رَأْيَهُ وَ إِنْ أَظْلَمَ عَلَيْهِ أَمْرٌ اكْتَتَمَ بِهِ لِمَا
يَعْلَمُ مِنْ نَفْسِهِ مِنَ الْجَهْلِ وَ النَّقْصِ وَ الضَّرُورَةِ كَيْلَا
يُقَالَ إِنَّهُ لَا يَعْلَمُ ثُمَّ أَقْدَمَ بِغَيْرِ عِلْمٍ فَهُوَ خَائِضُ
عَشَوَاتٍ رَكَّابُ شُبُهَاتٍ خَبَّاطُ جَهَالاتٍ لَا يَعْتَذِرُ مِمَّا لَا
يَعْلَمُ فَيَسْلَمَ وَ لَا يَعَضُّ فِي الْعِلْمِ بِضِرْسٍ قَاطِعٍ فَيَغْنَمَ
يَذْرِي الرِّوَايَاتِ ذَرْوَ الرِّيحِ الْهَشِيمَ تَبْكِي مِنْهُ الْمَوَارِيثُ
وَ تَصْرُخُ مِنْهُ الدِّمَاءُ وَ يُسْتَحَلُّ بِقَضَائِهِ الْفَرْجُ الْحَرَامُ
وَ يُحَرَّمُ بِهِ الْحَلَالُ لَا يَسْلَمُ بِإِصْدَارِ مَا عَلَيْهِ وَرَدَ وَ
لَا يَنْدَمُ عَلَى مَا مِنْهُ فَرَّطَ أَيُّهَا النَّاسُ عَلَيْكُمْ بِالطَّاعَةِ
وَ الْمَعْرِفَةِ بِمَنْ لَا تُعْذَرُونَ بِجَهَالَتِهِ فَإِنَّ الْعِلْمَ الَّذِي
هَبَطَ بِهِ آدَمُ وَ جَمِيعَ مَا فُضِّلَتْ بِهِ النَّبِيُّونَ إِلَى مُحَمَّدٍ
خَاتَمِ النَّبِيِّينَ فِي عِتْرَةِ مُحَمَّدٍ ص فَأَيْنَ يُتَاهُ بِكُمْ بَلْ
أَيْنَ تَذْهَبُونَ يَا مَنْ نُسِخَ مِنْ أَصْلَابِ أَصْحَابِ السَّفِينَةِ
فَهَذِهِ مَثَلُهَا فِيكُمْ فَارْكَبُوهَا فَكَمَا نَجَا فِي هَاتِيكَ مَنْ نَجَا
كَذَلِكَ يَنْجُو فِي هَذِي مَنْ دَخَلَهَا أَنَا رَهِينٌ بِذَلِكَ قَسَماً حَقّاً وَ
مَا أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِينَ الْوَيْلُ لِمَنْ تَخَلَّفَ ثُمَّ الْوَيْلُ
لِمَنْ تَخَلَّفَ أَ مَا بَلَغَكُمْ مَا قَالَ فِيهِمْ نَبِيُّكُمْ ص حَيْثُ
يَقُولُ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا إِنْ
تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي
أَهْلَ بَيْتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ
فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونِّي فِيهِمَا أَلَا
هذا عَذْبٌ فُراتٌ فَاشْرَبُوا وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ
فَاجْتَنِبُوا. [59]
راويان موثق اهل حديث از شيعه و سنى از اميرمؤمنان روايت كرده‌اند: در گفتارى كه
آغازش سپاس خداوند و درود بر پيامبر گرامي‌اش‌صلى الله عليه وآله مي‌باشد، سپس فرمايد: ذمه من در گرو سخنانى است كه مي‌گويم و درستى آن را ضمانت مي‌كنم: همانا كشت و زراعت مردمى كه بر پايه تقوى و پرهيزكارى باشد، خشك و زرد نشود،
و ريشه آن تشنه و بى‌آب نماند، و تمامى خير و نيكى در كسى است كه اندازه و قدر خود
را بشناسد؛ و در نادانى مرد همين بس كه قدر خود را نشناسد، و همانا دشمن‌ترين مردمان
نزد خداى تعالى مردى است كه خداوند او را به خود واگذارد و از راه راست به يك سو منحرف
شود. به سخن بدعت خشنود و در روزه و نمازش شيفته آن گردد، چنين كسى براى آنان كه فريفته
گفتارش شوند فتنه (وآزمايش) است، و از راه هدايتی كه مردم پيش از او رفته‌اند گمراه
شده، و آنان كه پيروي‌اش كنند را گمراه كند. باربر خطاها و گناهان
ديگران بوده و در گرو خطاى خويش است، نادانيها را از اين سو و آن سو در ميان نادانان
كور دل در خود گرد آورده، و در تاريكيهاى فتنه و فساد از همه جا بيخبر، و از راهبر
شدن و هدايت كور شده است. آنان كه همانند انسانند (و به صورت آدمى هستند) چنين كسى
را عالم و عالم مى‌خوانند، در صورتى كه يك روز را در تحصيل آن به سر نبرده؛ هر روزی
که صبح كرده، در پى زياد كردن چيزى بوده كه كم آن بهتر از بسيار است؛ تا اينكه بدان
رسيد و از آن آب مانده گنديده سيراب گرديد، و بيهوده زياده روى كرد (يا از چيزهاى بيهوده
خود را انباشته كرد). براى قضاوت مردم نشسته (و خود را مهيا كرده) و ضمانت بيان نمودن
چيزى را كند كه بر غير او پوشيده و مشتبه باشد. اگر در حكم دادن با گذشتگان مخالفت
كند، اطمينان ندارد كه آيندگان پس از او حكمش را نشكنند (و بر خلاف آن حكم نكنند) چنانچه
او نسبت به گذشتگان انجام داد؛ و اگر يكى از مسائل مشكله به او عرضه شود، براى پاسخ
به آن پرسش، سخنان بى‌معنى و بيهوده‌ای از روى رأى خود تهيه كند، سپس به همان
سخنان (بيهوده و بى‌معنى) كه گفته، يقين حاصل كند. چنين كسى بواسطه پوشيده ماندن حقائق
(بر او) و مشتبهات (و افتادن در امور واهيه و سست)، مانند كسى است كه در تار عنكبوت
درافتد، نمي‌داند آيا درست گفته (و حكم كرده) يا به خطا رفته، و پشت سر آنچه بدان رسيده، راهى
نبيند (و چنين پندارد كه تنها آنچه او فهميده و با فهم كوتاه و رأى فاسد خود انديشيده،
صحيح و درست است). اگر چيزى را با چيزى بسنجد، آنچه از آن فهميده و به دست آورده را
دروغ نپندارد، و اگر مطلبى بر او پوشيده ماند، آن را پنهان كند؛ زيرا از نادانى و كوتاهى
خود آگاه است، و در آنچه نمي‌دانسته، به ناچار سخن گفته تا نگويند كه نمي‌داند، سپس (با اين احوال) با نادانى از حقيقت (بر آن كار) اقدام كند و در تاريكيها
(ى جهل و نادانى) فرو رود، و بر مركب شبهات بسيار سوار شود، و در نادانيها بسيار دچار
اشتباه شود. از آنچه نمي‌داند (و ندانسته بدان حكم كرده) پوزش نخواهد
تا (در نتيجه) آسوده و سالم بماند، و در علم به دندان برنده نگرفته (و تحقيق در آن
نكرده) تا بهره ببرد. روايات را به باد دهد چنانچه باد گياهان خشگ را پراكنده سازد.
ميراثها (كه بواسطه حكم به ناحق او به صاحبانش نرسيده)، از (ستم) او مي-گريند، و خونها
(كه به فتواى باطل او) ريخته شده، فرياد مي‌زنند. به سبب قضاوت (بي جاى) او عورت هاى
حرام حلال گردد، و حرام حلال شود، با بازگرداندن آنچه از او سر زده، آسوده و سالم نماند،
و به آنچه (به نادانى) از او صادر شده، پشيمان نگردد.
اى گروه مردم، بر شما باد به پيروى كردن و شناختن
كسى كه به شناختنش معذور نيستيد (مقصود شناختن ائمه دين عليهم السلام و پيروى ايشان
است) زيرا كه آن علمى كه آدم علیه السلام (از آسمان) فرود آورد، و همه آنچه پيمبران
بدان واسطه برترى جستند تا به پیامبر شما خاتم النبيين رسید، همگى نزد عترت (و خاندان)
پیامبرتان محمد صلى الله عليه وآله است، پس در كجا سرگردان شده‌ايد؟ بلكه كجا مي‌رويد؟ اى كسانى كه از صلب هاى اصحاب كشتى
كنده شده (يا زائيده شده‌ايد)، (يعنى اى فرزندان كسانى كه سوار كشتى نوح شدند). مثل
عترت در ميان شما همانند كشتى نوح است، پس بر آن سوار شويد، و چنانچه در آن كشتى نجات
يافتگان، نجات يافتند، هر كه در اين كشتى درآيد نيز نجات يابد؛ و من به آنچه مي‌گويم، با سوگند در گرو اين گفتار هستم، و
سخن زور نمي‌گويم، و واى بر آن
كس كه (از آن) روى برتابد، سپس واى بر آن كس كه روى برتابد! آيا آنچه پیامبرتان صلى
الله عليه وآله در باره ايشان فرموده به شما نرسيده (و نشنيده‌ايد) كه در سفر حجة الوداع
فرمود: (مردم) همانا من در ميان شما دو چيز سنگين و گران مي‌گذارم، چيزى كه اگر بدان چنگ زنيد، هرگز پس
از من گمراه نشويد: (يكى) كتاب خدا (قرآن) و (ديگر) عترت من اهل بيتم، و (همانا) اين
دو از يكديگر جدا نشوند تا در كنار حوض كوثر بر من درآيند، پس بنگريد چگونه پس از من
در باره آن دو رفتار كنيد. آگاه باشيد كه اين (يعنى تمسك به عترت)، آب خوشگوار و شيرين
است، پس بياشاميد، و آن ديگر (يعنى روى برتافتن از ايشان) آب شور و تلخ است، از آن
بپرهيزيد.
48- تفسير العياشي عَنْ
سَعْدٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ
مِنْ ظُهُورِها وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ
أَبْوابِها
فَقَالَ آلُ مُحَمَّدٍ ص أَبْوَابُ اللَّهِ وَ سَبِيلُهُ وَ الدُّعَاةُ إِلَى
الْجَنَّةِ وَ الْقَادَةُ إِلَيْهَا وَ الْأَدِلَّاءُ عَلَيْهَا إِلَى يَوْمِ
الْقِيَامَةِ. [60]
سعد از امام باقر علیه
السلام در مورد آيه «لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ
لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها»، {و نيكى آن نيست كه از پشتِ خانه‌ها درآييد، بلكه
نيكى آن است كه كسى تقوا پيشه كند، و به خانه‌ها از درِ [ورودىِ] آنها درآييد.} پرسید،
امام فرمود: آل محمد دروازه‌هاى خداوند، راه او، دعوت كنندگان به بهشت و راهنمايان
آنند، تا روز قيامت.
49- الغيبة للنعماني رُوِيَ
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: مَنْ دَخَلَ فِي هَذَا الدِّينِ
بِالرِّجَالِ أَخْرَجَهُ مِنْهُ الرِّجَالُ كَمَا أَدْخَلُوهُ فِيهِ وَ مَنْ
دَخَلَ فِيهِ بِالْكِتَابِ وَ السُّنَّةِ زَالَتِ الْجِبَالُ قَبْلَ أَنْ يَزُولَ. [61]
از امام صادق علیه
السلام روايت شده که آن حضرت فرمود: كسى كه در اين دين بواسطه مردمان داخل شود، مردمان
او را همانطور كه داخل شده است، بيرون مى‌برند. كسى كه در اين دين بواسطه قرآن و سنت
وارد شده است، كوه‌ها از جايش كنده مى‌شود، پيش از آن كه او از جايش تكان بخورد.
50- الغيبة للنعماني سَلَّامُ
بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ
بَابَوَيْهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ زُرَارَةَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ
عُمَرَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ دَانَ اللَّهَ بِغَيْرِ سَمَاعٍ مِنْ
عَالِمٍ صَادِقٍ أَلْزَمَهُ اللَّهُ التِّيهَ إِلَى الْفَنَاءِ وَ مَنِ ادَّعَى
سَمَاعاً مِنْ غَيْرِ الْبَابِ الَّذِي فَتَحَهُ اللَّهُ لِخَلْقِهِ فَهُوَ
مُشْرِكٌ وَ ذَلِكَ الْبَابُ هُوَ الْأَمِينُ الْمَأْمُونُ عَلَى سِرِّ اللَّهِ
الْمَكْنُونِ. [62]
مفضل از امام صادق
علیه السلام روايت كرد که آن حضرت فرمود: كسى كه بدون شنيدن از عالم راستگو ديندارى
كند، خدا سرگردانى او را به نابودى مى‌كشد. و كسى كه شنيدن حكم خدا را از غير دروازه‌اى
كه خدا آن را براى مخلوقاتش باز گذاشته است ادعا كند، او مشرك است و آن باب، باب امانتدار
مأمون بر سرّ پوشيده خداست.