کلمات کلیدی: زیارت، روایات شیعه، فلسفه، آداب، معرفت.
این نوشتار با عنایت به جایگاه رفیع «زیارت» در فرهنگ اسلامی، گام کوچکی برای شناخت ابعاد وسیع این موضوع است که به تبیین این مسئله از لسان روایات، اهتمام بیشتری داشته است. سپس نظر علمای شیعه و سنی را در این رابطه آورده و به تفکیک و بررسی زیارت ماثور و غیر ماثور می پردازد. آنگاه فلسفه و اسرار زیارت و آدابی را که زائران باید به آن متخلق و متزین شوند را مورد دقت و تامل قرار می دهد.
در سیره اهل بیت علیهم السلام، روایات فراوانی در باب زیارت وارد شده که رهروان خویش را به این امر مهم سفارش و توصیه نموده اند؛ پس با درک اهمیت این مسئله، بر سالکان کوی عشق و معرفت لازم است تا از انوار قدسیه حضرات معصومین (ع) بهره وافی را ببرند.
زیارت از ریشه «زَور» است. اصل این واژه به معنای میل و عدول از چیزی به کار رفته است و زائر را از آن جهت زائر می گویند که وقتی به زیارت می آید، از غیر عدول می کند و رو برمی گرداند.[1] بعضی از لغت شناسان، زیارت را به معنای قصد و توجه می دانند و می گویند: زیارت در عرف، آن است که انسان با انگیزه اکرام و بزرگ داشت کسی و انس با او به وی روی آورد.[2]
زیارت در فرهنگ و آموزه های اسلامی جایگاهی رفیع و سابقه ای بس دیرینه دارد. اولیای الهی و اهلبیت (ع) پیروان خود را به زیارت و ملاقات یکدیگر، با خبر شدن از احوال هم، زدودن غم ها و ناراحتی های زندگی و تقسیم شادی ها در بین مسلمانان دعوت می کردند. از سوی دیگر، حضرات معصومین (علیهم السلام) سفارش های فراوانی برای زیارت قبور مطهر خویش می نمودند.
شیخ طوسی از امام رضا(ع) نقل می کند که حضرت فرمود: «ان لکل امام عهداً فی عنق اولیائه و شیعته و ان من تمام الوفاء بالعهد و حسن الاداء زیاره قبورهم...»؛ «همانا برای هر امامی عهدی بر گردن اولیاء و شیعیان آنان است که وفای کامل و حسن ادای به این عهد، زیارت قبور آنان است».[3]
زیارت، سفری مشتاقانه، آگاهانه و عاشقانه است که از سرای دل آغاز می شود، از راه دل عبور می کند و سرانجام نیز در منزل دل به مقصد می رسد و بار بر زمین می نهد.[4] آری، زیارت نشانه جهت گیری انسان، الهام بخش، تعظیم شعائر، الهام گرفتن از اسوه ها، تقدیر از فداکاری ها، تجلیل فضیلت ها و زمینه ساز شناخت و پرورش یافتن از «فیض مزور» است که به قول حافظ:
-
بلبل از فیض گل آموخت سخن، ورنه نبود
این همه قول و غزل، تعبیه در منقارش
به دیگر سخن، زیارت تجدید عهد با « خط امامت و ولایت»، میثاق با «خون شهیدان»، پیمان با «محور توحید» و بیعت با «رسالت» و «وحی» است.
همه مذاهب و فرق مسلمان، به جز یک فرقه از حنبلی های متاخر به نام «وهابیت»، بر مشروعیت زیارت اتفاق نظر دارند. وهابیون به استناد روایات صحیح بخاری، به نقل از ابوهریره می گویند که رسول خدا (ص) فرمود: «بار سفر بستن جایز نیست، مگر بسوی سه مسجد: مسجد النبی، مسجد الحرام و مسجد الاقصی»[5]. ادعا می کنند که زیارت مشاهد و قبور ائمه هدی (علیهم السلام) امری غیر شرعی و حرام است. این در حالی است که علاوه بر سند روایت مذکور، دلالت آن نیز محل اشکال است. گذشته از آن، در این روایت بحث از مسجد است، نه صرف زیارت و از سوی دیگر، بحث در مطلوبیت و استحباب زیارت سه مسجد فوق الذکر است، نه حصر زیارت در آنها. همچنین نهی از «شد رحال» برای زیارت غیر از این سه مسجد، نهی تحریمی و مولوی نیست، بلکه نهی ارشادی و تنزیهی است.
امام صادق (ع) فرمودند: «من زارنا فی مماتنا فکانما زارنا فی حیاتنا»[6]؛ « هر که ما را پس از مردنمان زیارت کند، چنان است که در زمان حیاتمان زیارت کرده است». در روایتی دیگر فرمودند: «من زار الحسین (علیه السلام) عارفاً بحقه کتب الله ثواب الفِ حَجَّهٍ مقبولهٍ و الف عمره مقبوله و غفر له ما تقدم من ذنبه و ما تاخر»[7]؛ « هرکه حسین(ع) را با معرفت به حق و مقام او زیارت کند، خداوند ثواب هزار حج پذیرفته و هزار عمره پذیرفته شده را برایش بنویسد و گناهان گذشته و آینده او را ببخشد».
اسحاق بن عمار از امام صادق (ع) روایت می کند که فرمود: «مروا بالمدینه فسلموا علی رسول الله(ص) و ان کانت الصلاه تبلغه من بعید»[8]؛ «به مدینه بروید و بر پیامبر اکرم (ص) سلام بدهید؛ هرچند که سلام و درود از راه دور به آن حضرت نیز می رسد».
زیارت از راه دور در مواقعی که امکان زیارت از نزدیک به هر دلیلی فراهم نباشد، مورد قبول و توصیه اهل بیت (ع) است؛ اما حدیث فوق نشان می دهد که حضور زائر در کنار مزور و قبر وی خصوصیتی دارد که مورد سفارش قرار گرفته است.
نکات مهمی که از امثال این روایات باید مورد دقت و تامل قرار گیرد، این است که:
الف- یکی از دلایل حضور فیزیکی زائر در حرم های شریف، بهرمند شدن از فضای معنوی آن – که محل تردد فرشتگان، ارواح انبیاء و اولیاء و محل تردد و تعلق ویژه روح بلند آن مزور است- و دعا کردن در مظان استجابت دعاست و همچنین نشانه صداقت و وفاداری زائر در دوستی و محبت نسبت به مزور می باشد.
ب- زیارت همه اهل بیت (ع) از نظر فضیلت یکسان است؛ چرا که زیارت هر کدام از معصومان (ع) در حقیقت زیارت همه آنان است؛ اما برخی از عوارض خارجی، مانند دوری راه، غربت، فشار، سخت گیری های حاکمان ستم گر و... سبب شده که به زیارت برخی از معصومان (ع) همچون پیامبر اکرم(ص)، امام حسین و امام رضا (ع) توصیه بیشتر و ثواب مخصوصی ذکر شود.
ج- علت اینکه معصومان (ع) توصیه به زیارت در حال «عارفاً بحقه» کرده اند، این است که آنچه مایه کمال زائر می گردد، شناخت مقام و موقعیت مزور است، نه اعمال بی روح و همراه با غفلت.
زیارت قبور اهل بیت عصمت و طهارت (ع) یکی از بارزترین مصادیق تولی به ساحت آن انسانهای والا مقام است. از سوی دیگر، رو آوردن به ساحت مقدس معصومان در واقع نوعی اظهار انزجار از دشمنان ایشان است.
بی شک تولی و تبری بدون یکدیگر کفایت نمی کنند؛ یعنی نه انسان با تولی محض می تواند به سعادت برسد و نه با تبری تنها می تواند به سرمنزل مقصود برسد. تولی و تبری همانند دو بال برای سلوک به سوی کمال و تعالی به شمار می روند و بدون یکی از اینها نمی توان اوج گرفت و صعود کرد. همچنین این دو همانند دو چشم انسان می مانند که برای پیمودن راه حق و رسیدن به سرچشمه نور، به کار گرفتن هر دوی آنها ضروری است.
زائر وقتی که در مشاهد اولیای الهی می ایستد یا از مکان دور به مرقد مطهر اهل بیت (ع) توجه می کند، با ذکر کلماتی پر مضمون، ولایت آنها را با جان و دل می پذیرد و بدین وسیله ارادت و محبت خویش را ابراز می نماید و از سوی دیگر، عداوت و دشمنی خودش را از دشمنان ایشان اظهار می نماید؛ چه این که این مساله نیز در قالب لعن، نفرین و بیزاری نسبت به دشمنان اهل بیت (ع) در زیارت نامه ها متجلی شده است. البته این تولی و تبری نباید در اعتقاد قلبی و اظهار لفظی منحصر شود؛ بلکه باید در مقام تصمیم گیری و عمل زائر هم منعکس گردد.
بنابراین زائر با هربار زیارت، چه از راه دور و چه از راه نزدیک، پیوند خود را با مقام ولایت پررنگ تر و عمیق تر می سازد و با این عمل، غبار غفلت و بی توجهی را که در طول مسیر زندگی پیدا کرده، از ضمیر جانش شست وشو می دهد تا فقط نسیم ولایت در آن بوزد.
فقهای شیعه با استناد به توصیه ها و تاکیدات فراوانی که درباره زیارت شده است، فتوا به استحباب زیارت داده اند. به عنوان مثال، پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «من زارنی أو زار أحداً من ذریتی زرته یوم القیامه فأنقذته من اهوالها»؛[9] «کسی که من یا یکی از فرزندانم را زیارت کند، روز قیامت به زیارت و دیدار او خواهم رفت و از هراس ها و وحشت های آن نجاتش خواهم داد».
علمای اهل سنت عموماً فتوا به جواز، بلکه استحباب زیارت قبر پیامبر (ص) داده اند که به برخی از آنها اشاره می کنیم: جزیری می گوید: «زیاره قبر النبی(ص) من افضل المندوبات»[10]؛ «زیارت قبر پیامبر(ص) از بهترین مستحبات است». قاضی عیاض مالکی (متوفای 544 ه ق) می گوید: «و زیارت پیامبر (ص) سنتی است که بر آن اجماع شده و فضیلتی است که در آن رغبت شده است».[11] ابن قدامه مقدسی حنبلی(متوفای 620 ه ق) می گوید: «یستحب زیاره قبر النبی(ص)»[12]؛«زیارت قبر پیامبر (ص) مستحب است». خطیب بغدادی از ابی علی خلال، شیخ حنابله نقل می کند که گفت: «در عصر خود هیچ گاه امر مهمی برایم اتفاق نمی افتاد، مگر آنکه به قصد زیارت قبر حضرت موسی بن جعفر(ع) حرکت می کردم و بعد از توسل به آن حضرت، آنچه از خداوند متعال می خواستم، عطا می فرمود».[13]
پیشوایان چهارگانه اهل سنت (مالک ، شافعی، ابوحنیفه و احمد حنبل) بر استحباب زیارت پیامبر اکرم (ص) اتفاق کرده اند.[14]
زائر گاهی از زبان معصوم حمد و ثنای الهی می خواند که در اصطلاح به این گونه زیارت نامه ها، «زیارت ماثور» گفته می شود. این چنین زیارت نامه هایی نه تنها کیفیت اظهار ارادت و ابراز تولی و تبری را می آموزد، بلکه وسیله ای برای شناخت مقام و منزلت مزور است. علت اینکه ما را به خواندن ادعیه و زیارت نامه ها ترغیب کرده اند، تلفظ و لقلقه زبانی محض نیست؛ بلکه منظور این است که زائر با شمارش این اسماء و صفات و آشنایی با مضمون و محتوای آنها، خود را بسازد و به آنها متخلّق شود.
زیارت نامه های ماثور دو گونه است:
1- زیارت نامه های اختصاصی که امامی خاص با آن زیارت می شود و زائر به سلام و اظهار محبت و وفاداری به یکی از اولیای الهی می پردازد؛ مانند این عبارات شریفه: «السلام علیک یا رسول الله و رحمه الله و برکاته، السلام علیک یا محمد بن عبدالله...»[15]، «السلام علیک یا ابا عبدالله و علی الارواح التی حلت بفنائک...»[16]، «اللهم صل علی علی بن موسی الرضا المرتضی الامام التقی النقی...»[17].
2-زیارت نامه هایی که محتوایی کلی و مضمونی عام دارند و هر امامی را با آن می توان زیارت نمود؛ مانند زیارت جامعه کبیره، زیارت جامعه صغیره و زیارت امین الله.
زائر گاهی با عباراتی از ناحیۀ خودش کمالات مزور را ترنم می کند و به این وسیله اعلام محبت و مودت نسبت به اهل بیت (ع) می کند و با ابراز احساسات و علایق خویش به توسل، استشفاع، تعظیم و تکریم به ساحت حضرات معصومین (ع) و ارتباط با آنها می پردازد و به بیان دیگر، این نوع زیارت فاقد پشتوانه روایی است و از حضرات معصومین (علیهم السلام) صادر نشده است که در اصطلاح، «غیر ماثور» گفته می شود.
اهل بیت(ع) بهترین پل ارتباطی برای رسیدن به خداوند هستند؛ چرا که اینان راهنمای مردم بر انجام اعمال صالح و پرتو فروزان هدایت اند. زیارت در حقیقت، تجدید میثاق با بندگان شایسته الهی، زمینه ساز مهمی در جهت اخذ صفات پسندیده و عامل رشد دینی و معنوی شیعیان است و در نتیجه سبب تقرب به خداوند می گردد. بنابراین به وسیله اهلبیت (علیهم السلام) است که انسانها می توانند به کمالات واقعی و شکوفایی معنوی رهنمون برسند؛ چنانکه در دعای توسل زمزمه می کنیم: «فانکم و سیلتی الی الله و بحبکم و بقربکم ارجو نجاه من الله...» و در زیارت عاشورا ترنم می کنیم: «اتقرب الی الله بموالاتکم».
برای بهره مندی کامل از فیوضات زیارت، بهترین کلید، شناخت مقام و جایگاه اهلبیت (ع) است. یکی از توصیه های مهم در زیارت آن بزرگواران، شناخت حق و مقام زیارت شونده است؛ یعنی زائر باید بداند پیروی و تبعیت از معصومین (ع) واجب و عمل به سیره و روش آن حضرات جزو دستورات مهم دینی بشمار می رود. در حقیقت سر و روح اصلی زیارت، شناخت جایگاه و منزلت آنان است. به همین سبب در متون روایی ما به شناخت امام(ع) بسیار توصیه شده و عدم شناخت امام به «زندگی در جهالت» و «گمراهی» تفسیر گشته است که «من مات ولم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه».[18]
بزرگداشت مقام شامخ اولیای الهی و زنده کردن سیره و یاد ایشان در ضمیر دلهای غفلت زده و ایجاد تحول در زندگی مردم به عنوان یکی از مسائل مهم به شمار می رود. تعظیم و تکریم بندگان برگزیده و صالح الهی مصداقی از آیه «ذلک و من یعظم شعائر الله فانها من تقوی القلوب»[19] است. زیارت عارفانه و خالصانه اهلبیت(ع) در واقع قدردانی از هدایت گری و زحمات طاقت فرسای ایشان و اذعان به مقام والای آنها در پیشگاه خداوند است.
انسانها در زندگی روزمره بر اثر غفلت و وسوسه های شیطان، هر لحظه در معرض سقوط و نزول قرار دارند؛ پس زیارت اهل بیت (علیهم السلام) پرده از حجاب ها و ظلمات بی حد و حصر ما برمی دارد و موجب از بین رفتن آلودگی های درون می شود؛ چون خود آنها طاهرند؛ «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً».[20]
بنابراین یکی از برکات و آداب حضور در مرقدهای معصومین (ع)، توبه نصوح و استغفار واقعی از معاصی است که سبب آمرزیده شدن معصیت ها می شود. امام صادق (ع) در همین زمینه می فرمایند: «من زارنی غفرت له ذنوبه ولم یمت فقیراً»[21]؛ «هر که مرا زیارت کند، گناهانش آمرزیده شود و در فقر نمیرد». اهل بیت (ع) چون نور واحد هستند، زیارت هر کدام از آنها این خاصیت را به همراه خواهد داشت.
یکی از جلوه ها و نمودهای محبت و سپاس از کوشش های بی دریغ اهلبیت (ع) در زیارت آنها متجلی می شود. زیارت اظهار عمق محبت و دوستی مسلمانان نسبت به خاندان وحی است. حضور عارفانه و عاشقانه در پیشگاه اولیای الهی نشانه ایمان و رستگاری است. از سوی دیگر همه رهپویان و ارادتمندان حضرات معصومین (ع) سفارش شده اند بر عمل به آیه «قل لا اسألکم علیه اجرا الّا الموده فی القربی». [22]
زیارت علاوه بر تمسک و توسل به آل طاها، همنوایی و همراهی عملی با آنان و اعلام انزجار و برائت از دشمنان ایشان است. زیارت آن اسوه های جاوید باعث جلب خشنودی و رضایت حضرت احدیت می شود و از این رو برکات معنوی فراوانی برای زائر به همراه دارد.
در جهان امروز هر مکتب و آیینی برای ماندگاری و حرکت خویش، نیازمند معرفی الگو برای جامعه است. بعضی از مکاتب با برجسته کردن اسطوره ها و افسانه پردازی ها سعی دارند به دیگران القاء نمایند که مکتب شان زنده و پویاست؛ در حالی که تهی از الگوهای ناب، مثل اهل بیت (ع) هستند و سرمایه ارزشمند «انسان کامل» را ندارند.
بنابراین باید زمینه های الگو برداری از آن بزرگواران و تأسی جستن به سیره الهی آنان را فراهم نمود که «لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه لمن کان یرجوا الله و الیوم الاخر و ذکر الله کثیراً»[23] و این مسئله با زیارت و شناخت مقام و منزلت آنها محقق می شود. پس ثمره ی پیروی و الگو قرار دادن اهل بیت(ع) سبب می شود تا زائر همه فاصله های زمانی را پشت سر بگذارد، خود را در محضر ولی خدا ببیند، با خواسته ها و اراده های آنان تطبیق پیدا کند و از هر گونه کجروی، افراط و تفریط مبرا شود.
امام رضا (ع) در روایتی می فرمایند: «من زارنی علی بعد داری، اتیته یوم القیامه فی ثلاث مواطن حتی اخلطه من اهوالها : اذا تطایرت الکتب یمیناً و شمالاً ، و عند الصراط و عند المیزان[24]»؛ « هرکه مرا در دیار غربت زیارت کند، من در سه موضع قیامت به داد او می رسم و از هراس ها و سختی های آنها نجاتش می دهم: در وقتی که نامه های اعمال از راست و چپ پراکنده شوند، در هنگام گذاشتن از صراط و در موقع سنجیدن اعمال(میزان)».
مرقدهای نورانی اولیای الهی مورد نظر و لطف خاص حضرت سبحان، مکان نزول برکات و خیرات فراوان و محل آمد و شد فرشتگان و ارواح مطهر پیامبران و اوصیای آنان است. یکی از حکمت ها و فواید زیارت، بهره مندی زائران از ثواب ها و پاداش های بسیار است که قرار گرفتن در جوار نبی گرامی اسلام(کان فی جواری یوم القیامه)،[25] ورود به بهشت(وجبت له الجنه)،[26] پاک شدن از گناهان(خرج من ذنوبه حتی یرجع من زیارتکم لیوم ولدته امه)،[27] ثواب ده ها عمره و حج مقبول(من زار قبورکم عدل ذلک ثواب سبعین حجه بعد حجه السلام)،[28] رهایی از شداید و اهوال سخت رستاخیز(أخلصه من اهوالها و شدائدها حتی اصیره معی فی درجتی )[29] و... تنها بخشی از الطاف و عنایات بی کران الهی در حق زائران حرم های معصومین است.
از دیگر فواید زیارت حرم های حضرات معصومین (ع) می توان به استجابت دعاها، برآورده شدن حاجت های دنیوی و اخروی، زیاد شدن رزق و روزی، برطرف شدن مشکلات، زایل شدن غم و اندوه، عاقبت به خیری، شفاعت و... اشاره کرد.
حضور عاشقانه در بارگاه پاک اهل بیت (ع) باعث تجدید عهد و میثاق با ایشان و همراهی و پیروی از مسیر امامت و ولایت است. همچنین اعلام بیعت همیشگی با امام معصوم (ع)، تمسک به ثقل اکبر و تلاش برای رسیدن به حیات طیبه و رضوان الهی است. عالم ربانی، مولا احمد نراقی در همین زمینه آورده است: «زیارت ایشان اظهار اخلاص و تجدید عهد ولایت است و باعث سرور ایشان و رواج امرشان و غمناکی دشمنان است... ».[30] .
زیارت موجب عبرت و پند گیری انسان و زنده شدن یاد مرگ در نزد او می گردد و از این طریق آثار تربیتی بسیاری برای رشد و تعالی انسان به همراه دارد؛ از جمله اینکه باعث کوتاه شدن آرزوهای غیر الهی و رهایی انسان از قساوت قلب می شود. نکته ای که در اینجا لازم است به آن اشاره شود، این است که شاید علت پافشاری بر مذمت دنیا در لسان ائمه هدی(ع)، غفلت انسان ها از آخرت باشد؛ چون دیدنی ها و شنیدنی های فریبنده و جذاب این دنیا همیشه در برابر دیدگان انسان خود نمایی می کنند و همچون صاعقه ای تمام وجود وی را تحت تاثیر قرار داده و رغبت وی را برای تحصیل آنها بر می انگیزند».[31] بنابراین علت این همه سفارش اهل بیت عصمت و طهارت (ع) به زیارت، زدودن غفلت از فضای ذهن و قلب آدمی است تا انسان از خواب بیدار شده و به حیات طیبه و رضوان الهی برسد. یادآوری مرگ و اهوال قیامت، از جمله عوامل بسیار سازنده و تعیین کننده مسیر زندگی در جهت درست است.
بی شک یکی از مهم ترین ارکان زیارت، توجه به آداب و رعایت حدود آن است. در خصوص آداب زیارت معصومین(ع)، مستحب است که زائران نکات زیر را که در کتب مختلف آمده، رعایت کنند:
1. غسل، پیش از بیرون رفتن برای سفر زیارت؛
2. ترک کلام بیهوده و لغو و مجادله در راه؛
3. غسل برای زیارت؛
4. پوشیدن لباس های پاک و نو؛
5. کوتاه برداشتن گام ها موقع رفتن به روضه مقدسه و با وقار و سکینه سیر نمودن؛
6. خوشبو نمودن خود(معطر کردن) در غیر زیارت امام حسین(ع)؛
7. در وقت رفتن به طرف حرم و مرقد مطهر، زبان را به ذکر تکبیر و تسبیح و صلوات فرستادن بر محمد وآل محمد(ع) معطر نمودن؛
8. اذن دخول طلبیدن و سعی در تحصیل رقت قلب و خضوع و فکر در عظمت و جلالت قدر صاحب آن مرقد منور و توجه به این نکته که اهل بیت(ع) او را می بینند و کلام او را می شنوند و جواب سلام او را می دهند؛
9. بوسیدن عتبه عالیه و آستانه مبارکه؛
10. مقدم داشتن پای راست در وقت داخل شدن و مقدم کردن پای چپ در وقت بیرون آمدن، مانند مساجد؛
11. رفتن به نزد ضریح مطهر به نحوی که بتواند خود را به آن بچسباند(توهم آنکه دور ایستادن ادب است، وهم می باشد)؛
12. ایستادن در وقت خواندن زیارت، اگر عذری ندارد از ضعف؛
13. خواندن زیارات ماثوره؛
14. بجا آوردن نماز زیارت؛
15. توبه و استغفار از گناهان؛
16. کوتاه کردن زیارات، وقتی که زوار بسیاراند تا دیگران نیز به قرب ضریح فائز گردند.[32]
پیام نوشتار حاضر این است که زیارت، ظاهر و باطنی دارد. زائر اهل بیت را سزاوار است که از رعایت آداب ظاهری قدم را فراتر نهاده، به اسرار و فلسفه زیارت التفاوت نماید. همچنین زائر حقیقی تنها حوایج دنیوی را از حضرات معصومین (ع) درخواست نمی کند؛ بلکه با تجدید عهد و پیمان با ولایت، خواستار بصیرت در دین و احیای امر ولایت در جامعه می شود.
علی بخشی
[1]مقاییس اللغه، ج3،ص36، ماده «زور»
[2] المصباح المنیر، ص260
[3] تهذیب الاحکام،ج6،ص78و79،ح3 و کافی ، ج4،ص567
[4] ادب فنای مقربان،ص17
[5] صحیح بخاری، ج2،ص136، کتاب الصلاه
[6] میزان الحکمه، ح7952
[7] همان، ح7961
[8] وسائل ، کتاب الحج ، ابواب المزار، باب 4ح3،ج14،ص338
[9] وسائل ، کتاب الحج، ابواب المزار، باب 2 ح23، ج14،ص332
[10] الفقه علی المذاهب الاربعه،ج1،ص711
[11] شرح الشفا،خفاجی،ج3،ص515
[12]شرح مختصر الخرقی فی فروغ الحنابله،ج6،ص588
[13] تاریخ بغداد،ج1،ص120
[14]الغدیر،ج5،ص110
[15] مفاتیح الجنان ، ص87 زیارت رسول اکرم (ص) در روز شنبه
[16] همان ،ص750 زیارت امام حسین(ع) در روزعاشورا
[17] همان،ص830 زیارت امام رضا(ع)
[18] بحارالانوار ،ج8،ص368
[19] حج،32
[20] احزاب،33
[21] میزان الحکمه،ح7970
[22] شوری ؛ 23
[23] احزاب،21
[24] میزان الحکمه؛ح 7979
[25] بحارالانوار،ج97،ص140
[26] کامل الزیارات،ص47
[27] بحارالانوار،ج97،ص140
[28] کامل الزیارات،ص 47
[29] همان،ص121
[30] معراج السعاده، ص703
[31]3 پند جاوید ،ج 1،ص222
[32] مفاتیح الجنان؛ ص505