(3)
معمولاً انسان برای توجیه کارهای خلاف خود عذرتراشی می کند که به نمونه هایی از آن در قرآن اشاره می کنیم:
گاهی می گوید: غفلت کردیم: «انّا کنّا عن هذا غافلین»(4)
گاهی می گوید: بزرگان و سران قوم، ما را گمراه کردند: «هؤلاء اضلّونا»(5)
گاهی می گوید: شیطان ما را گمراه کرد؛ امّا شیطان پاسخ می دهد: مرا ملامت نکنید زیرا
ص:230
1- 1521. ذیل آیه 29 سوره فاطر.
2- 1522. مفاتیح الجنان.
3- 1523. ذیل آیات 7-15 سوره قیامت.
4- 1524. اعراف، 172.
5- 1525. اعراف، 38.
خودتان مقصّر هستید: «فلا تلومونی و لوموا انفسکم»(1)
امام باقرعلیه السلام در توضیح آیه «بما قدّم و اخّر» فرمود: «فما سنّ من سنّه لیستنّ بها من بعده فان کان شرّاً کان علیه مثل وزرهم و لا ینقص من وزرهم شیئاً و ان کان خیراً کان له مثل اجورهم و لاینقص من اجورهم شیئاً»(2) هرکس راه و روش بد یا خوبی را پایه گذاری کند، پس از او هرکس به آن عمل کند، اگر بد باشد کیفری مثل کیفر گناهکار و اگر خوب باشد، پاداشی همانند عمل کننده آن نیز به او داده می شود.