(8)
همه ی هستی برای خداوند تسبیح و سجده و قنوت دارند. برخی مفسّران این تسبیح را تسبیح تکوینی دانسته اند، یعنی ساختار وجودیِ هر ذرّه ای از عالم، نشان از اراده، حکمت، علم و عدل خدا دارد.
بعضی دیگر معتقدند که هستی، شعور و علم دارد و همه در حال تسبیح اند، ولی گوش ما صدای آنها را نمی شنود. این نظر با ظاهر آیات سازگارتر است. نطق داشتن اشیا محال نیست، چون در قیامت تحقّق می یابد، «اَنطق کلّ شی»(9) حتّی سنگ هم علم و خشیت
ص:32
1- 129. اسراء، 46.
2- 130. نور، 41.
3- 131. بقره، 30.
4- 132. رعد، 13.
5- 133. نور، 41.
6- 134. انبیاء، 79.
7- 135. صافّات، 143.
8- 136. ذیل آیه 44 سوره اسراء.
9- 137. فصّلت، 21.
دارد و از خوف خدا از کوه سقوط می کند، «و اِنّ منها لما یَهبط من خشیه اللّه»(1) حضرت سلیمان سخن مورچه را می فهمید و منطق الطیر می دانست. هدهد انحراف مردم را تشخیص می داد که نزد سلیمان آمد و گزارش داد. خداوند کوهها را مخاطب قرار داده: «یا جبال اوّبی معه»(2) ای کوهها! همراه با داود نیایش کنید. در قرآن علاوه بر این موارد از تسبیحِ دیگر موجودات نیز سخن به میان آمده است.
جمله ذرات عالم در نهان
با تو می گویند روزان و شبان
ما سمیعیم و بصیریم و هُشیم
با شما نامحرمان، ما خامشیم
تسبیح گویی حیوانات و موجودات، در روایات هم آمده است، از جمله:
الف: به چهره ی حیوانات سیلی نزنید، که تسبیح خدا می گویند.(3)
ب: هرگاه صید تسبیح نگوید، شکارِ صیّاد می شود.(4)
ج: هیچ درختی قطع نمی شود، مگر به خاطر ترک تسبیح او.(5)
د: سنگریزه در دست پیامبراکرم صلی الله علیه وآله به نبوّت او گواهی داد.(6)
ه: زنبور عسل تسبیح می گوید.(7)
ح: صدای گنجشک ها تسبیح آنهاست.(8)
همه ی این روایات، گویای تسبیح واقعی است، نه زبان حال.
هرکس به زبانی صفت حمد تو گوید
بلبل به غزلخوانی و قُمری به ترانه