1- الخصال عَنِ ابْنِ الْوَلِيدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْكُحْلُ يُنْبِتُ الشَّعْرَ وَ يُجَفِّفُ الدَّمْعَةَ وَ يُعْذِبُ الرِّيقَ وَ يَجْلُو الْبَصَرَ.[1]
امام صادق علیه السّلام فرمود: سرمه مو را می روياند، اشك (آبریزی چشم) را می‌خشكاند، آب دهن را گوارا بگرداند و ديده روشن كند.
2- الخصال عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْآدَمِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْلَمَةَ عَنْ زِيَادِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَرْبَعٌ يُضِئْنَ الْوَجْهَ النَّظَرُ إِلَى الْوَجْهِ الْحَسَنِ وَ النَّظَرُ إِلَى الْمَاءِ الْجَارِي وَ النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَةِ وَ الْكُحْلُ عِنْدَ النَّوْمِ.[2]
امام صادق علیه السّلام فرمود: چهار چیز خرمى چهره آورند: نگاه به روى زيبا، نگاه به آب روان، نگاه به سبزه و سرمه هنگام خواب.
3- ثواب الأعمال عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْإِثْمِدُ يَجْلُو الْبَصَرَ وَ يَقْطَعُ الدَّمْعَةَ وَ يُنْبِتُ الشَّعْرَ.[3]
امام صادق علیه السّلام فرمود: إثمد (سرمه سنگ) چشم را روشن می كند، اشک (آبریزی چشم) را می خشكاند و مو را می روياند.
4- ثواب الأعمال عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُقَاتِلٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيَكْتَحِلْ.[4]
امام رضا علیه السّلام فرمود: هر كه به خدا و روز جزا ايمان دارد، بايد سرمه كشد.
5- ثواب الأعمال عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُوسَى بْنِ عُمَرَ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْكُحْلُ عِنْدَ النَّوْمِ أَمَانٌ مِنَ الْمَاءِ. [5]
امام صادق علیه السّلام فرمود: سرمه هنگام خوابيدن، امان است از آب آوردن چشم.
6- فقه الرضا عليه السلام إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَكْتَحِلَ فَخُذِ الْمِيلَ بِيَدِكَ الْيُمْنَى وَ اضْرِبْهُ فِي الْمُكْحُلَةِ وَ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ فَإِذَا جَعَلْتَ الْمِيلَ فِي عَيْنَيْكَ فَقُلِ اللَّهُمَّ نَوِّرْ بَصَرِي وَ اجْعَلْهُ فِيهِ نُوراً أَبْصُرُ بِهِ حَقَّكَ وَ اهْدِنِي إِلَى طَرِيقِ الْحَقِّ وَ أَرْشِدْنِي إِلَى سَبِيلِ الرَّشَادِ اللَّهُمَّ نَوِّرْ عَلَيَّ دُنْيَايَ وَ آخِرَتِي.[6]
روایت است: چون خواهى سرمه كشى، ميل را به دست راست گير و در سرمه‌دان بزن و بگو: «بسم الله» و چون آن را در چشم نهادى بگو: «بار خدایا! روشن كن چشمم را و نورى در آن قرار ده كه حق تو را ببينم، و ره نمايم به راه حق، و بكشانم به راه درست. خدایا! دنيا و آخرتم را نورانى كن.»
7- طب الأئمة عليهم السلام عَنْ جَابِرِ بْنِ أَيُّوبَ الْجُرْجَانِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَتَى النَّبِيَّ ص أَعْرَابِيٌّ يُقَالُ لَهُ قُلَيْبٌ وَ كَانَ رَطْبَ الْعَيْنَيْنِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص أَرَى عَيْنَيْكَ رَطْبَتَيْنِ يَا قُلَيْبُ قَالَ نَعَمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ هُمَا كَمَا تَرَى ضَعِيفَتَانِ قَالَ عَلَيْكَ بِالْإِثْمِدِ فَإِنَّهُ سِرْجِينُ الْعَيْنِ. [7]
امام صادق علیه السّلام فرمود: يك اعرابى به نام «قليب» نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و از دو چشمش آب مي ريخت. آن حضرت به وى فرمود: چشمانت را پر آب می بينم. گفت: يا رسول الله! آرى، چنانند كه می بينى و كم نورند. فرمود: بر تو باد به سرمه إثمد كه تقویت کننده چشم است.
8- طب الأئمة عليهم السلام عَنْ مَنْصُورِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي صَالِحٍ الْأَحْوَلِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع قَالَ: مَنْ أَصَابَهُ ضَعْفٌ فِي بَصَرِهِ فَلْيَكْتَحِلْ بِسَبْعَةِ مَرَاوِدَ عِنْدَ مَنَامِهِ مِنَ الْإِثْمِدِ. [8]
امام رضا علیه السّلام فرمود: هر كه به ضعف ديد دچار است، در وقت خواب هفت ميل إثمد به چشم بكشد.
9- طب الأئمة عليهم السلام وَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْكُحْلُ بِاللَّيْلِ يُطَيِّبُ الْفَمَ. [9]
و از امام صادق علیه السلام روایت است كه سرمه در شب، دهان را خوشبو كند.
10- طب الأئمة عليهم السلام عَنْ جَابِرٍ عَنْ خِدَاشٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ ع قَالَ: كَانَ لِلنَّبِيِّ ص مُكْحُلَةٌ يَكْتَحِلُ مِنْهَا فِي كُلِّ لَيْلَةٍ ثَلَاثَ مَرَاوِدَ فِي كُلِّ عَيْنٍ عِنْدَ مَنَامِهِ. [10]
امام صادق علیه السّلام از پدرش نقل فرمود: پيغمبر صلی الله علیه و آله را سرمه‌دانى بود كه هر شب هنگام خواب، سه ميل از آن در هر چشم سرمه مي كشيد.
11- طب الأئمة عليهم السلام عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْكُحْلُ يَزِيدُ فِي ضَوْءِ الْبَصَرِ وَ يُنْبِتُ الْأَشْفَارَ. [11]
امام صادق علیه السّلام فرمود: سرمه نور چشم را می فزايد و مژگان را می رویاند.
12- مكارم الأخلاق عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: عَلَيْكَ بِالْإِثْمِدِ فَإِنَّهُ يَجْلُو الْبَصَرَ وَ يُنْبِتُ الْأَشْفَارَ وَ يُطَيِّبُ النَّكْهَةَ وَ يَزِيدُ فِي الْبَاهِ. [12]
امام رضا علیه السّلام فرمود: بر تو باد إثمد كه چشم را روشن دارد، مژگان را برویاند، بو را خوش كند و قدرت جماع را بیفزايد.
13- مكارم الأخلاق عَنْهُ ع قَالَ: مَنْ أَصَابَهُ ضَعْفٌ فِي بَصَرِهِ فَلْيَكْتَحِلْ سَبْعَ مَرَاوِدَ عِنْدَ مَنَامِهِ مِنَ الْإِثْمِدِ أَرْبَعَةً فِي الْيُمْنَى وَ ثَلَاثَةً فِي الْيُسْرَى. [13]
امام رضا علیه السلام فرمود: هر كه دچار ضعف ديد است، وقت خواب هفت ميل سرمه كشد از اثمد؛ چهار تا در چشم راست و سه تا در چپ.
14- مكارم الأخلاق وَ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ: الْكُحْلُ يُنْبِتُ الشَّعْرَ وَ يُجَفِّفُ الدَّمْعَةَ وَ يُعْذِبُ الرِّيقَ وَ يَجْلُو الْبَصَرَ. [14]
امام صادق علیه السّلام فرمود: سرمه‌كشيدن مو را بر آرد، آب چشم را خشك كند، آب دهان را خوشگوار سازد و چشم را روشن كند.
15- مكارم الأخلاق عَنْهُ ع قَالَ: الْكُحْلُ بِاللَّيْلِ يُطَيِّبُ الْفَمَ وَ مَنْفَعَتُهُ إِلَى أَرْبَعِينَ صَبَاحاً. [15]
و از امام صادق علیه السّلام نقل است که فرمود: سرمه در شب دهان را پاكيزه كند و سودش تا چهل صبح ادامه دارد.
16- مكارم الأخلاق وَ عَنْهُ ع أَنَّهُ كَانَ أَكْثَرُ كُحْلِهِ بِاللَّيْلِ وَ كَانَ يَكْتَحِلُ ثَلَاثَةَ أَفْرَادٍ فِي كُلِّ عَيْنٍ.[16]
امام صادق علیه السّلام فرمود: بيشتر در شب سرمه می كشيد، و در هر چشم سه ميل.
17- مكارم الأخلاق عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ جَهْمٍ قَالَ: أَرَانِي أَبُو الْحَسَنِ ع مِيلًا مِنْ حَدِيدٍ فَقَالَ كَانَ هَذَا لِأَبِي الْحَسَنِ فَاكْتَحِلْ بِهِ فَاكْتَحَلْتُ. [17]
حسن بن جهم گفت: امام رضا علیه السّلام به من ميلى نشان داد و فرمود: اين از ابوالحسن (امام كاظم علیه السّلام) است؛ بدان سرمه كش! و من هم كشيدم.
18- مكارم الأخلاق عَنْ نَادِرٍ الْخَادِمِ عَنْهُ ع أَنَّهُ قَالَ لِبَعْضِ مَنْ مَعَهُ اكْتَحِلْ فَعَرَضَ أَنَّهُ لَا يُحِبُّ الزِّينَةَ فِي مَنْزِلِهِ فَقَالَ اتَّقِ اللَّهَ وَ اكْتَحِلْ وَ لَا تَدَعِ الْكُحْلَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنِ اكْتَحَلَ فَلْيُوتِرْ مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَ مَنْ لَمْ يَفْعَلْ فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ. [18]
امام رضا علیه السلام به يكى از همراهانش فرمود: سرمه بكش! او گفت كه آرايش کردن در خانه‌اش را دوست ندارد. امام فرمود: از خدا بترس و سرمه بكش و آن را کنار مگذار. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر كه سرمه كشد به شماره فرد باشد، که هر كس چنین كند خوب كرده، و البته هر كس هم نكند، چيزى بر او نباشد.
19- مكارم الأخلاق عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنِ اكْتَحَلَ فَلْيُوتِرْ وَ مَنْ تَجَمَّرَ فَلْيُوتِرْ وَ مَنِ اسْتَنْجَى فَلْيُوتِرْ وَ مَنِ اسْتَخَارَ اللَّهَ فَلْيُوتِرْ. [19]
امام صادق، از پدرش، از پدرانش علیهم السّلام نقل فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس سرمه می کشد یا عطر می زند یا استنجاء می کند پس به عدد فرد انجام دهد. و نیز هر کس از خدا طلب خیر می کند به عدد فرد انجام دهد.
20- مكارم الأخلاق وَ عَنْهُ ع قَالَ: عَلَيْكُمْ بِالْكُحْلِ فَإِنَّهُ يُطَيِّبُ الْفَمَ وَ عَلَيْكُمْ بِالسِّوَاكِ فَإِنَّهُ يَجْلُو الْبَصَرَ قَالَ قُلْتُ كَيْفَ هَذَا قَالَ لِأَنَّهُ إِذَا اسْتَاكَ نَزَلَ الْبَلْغَمُ فَجَلَا الْبَصَرَ وَ إِذَا اكْتَحَلَ ذَهَبَ الْبَلْغَمُ فَطَيَّبَ الْفَمَ. [20]
امام صادق علیه السلام فرمود: بر شما باد به سرمه كشيدن كه دهان را خوشبو كند، و به مسواك كردن كه چشم را روشن كند. راوى گويد: گفتم اين چگونه باشد؟ فرمود: چون مسواك بلغم را فرو كشد، ديده روشن شود و با سرمه هم بلغم برود و دهان خوشبو گردد.
21- مكارم الأخلاق الدُّعَاءُ عِنْدَ الْكُحْلِ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ النُّورَ فِي بَصَرِي وَ الْبَصِيرَةَ فِي دِينِي وَ الْيَقِينَ فِي قَلْبِي وَ الْإِخْلَاصَ فِي عَمَلِي وَ السَّلَامَةَ فِي نَفْسِي وَ السَّعَةَ فِي رِزْقِي وَ الشُّكْرَ لَكَ أَبَداً مَا أَبْقَيْتَنِي.[21]
دعای سرمه كشيدن: «خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو می خواهم كه رحمت فرستى بر محمد و آل محمد، و نور در چشمم نهى و بينایی در دينم بخشى و يقين در دلم و اخلاص در علم و سلامت در نفسم و فراوانی در رزقم و شكرت را تا مرا زنده دارى.»
22- مكارم الأخلاق مِنْ كِتَابِ مَنْ لَا يَحْضُرُهُ الْفَقِيهُ عَنِ الْبَاقِرِ ع قَالَ: الِاكْتِحَالُ بِالْإِثْمِدِ يُنْبِتُ الْأَشْفَارَ وَ يُحِدُّ الْبَصَرَ وَ يُعِينُ عَلَى طُولِ السُّجُودِ. [22]
امام باقر علیه السّلام فرمود: سرمه با إثمد، مژگان را بر آرد، چشم را تيز كند و به طول دادن سجده كمك كند.
23- مكارم الأخلاق كَانَ النَّبِيُّ ص يَكْتَحِلُ فِي عَيْنِهِ الْيُمْنَى ثَلَاثاً وَ فِي الْيُسْرَى ثِنْتَيْنِ وَ قَالَ مَنْ شَاءَ اكْتَحَلَ ثَلَاثاً وَ كُلَّ حِينٍ وَ مَنْ فَعَلَ دُونَ ذَلِكَ أَوْ فَوْقَهُ فَلَا حَرَجَ وَ رُبَّمَا اكْتَحَلَ وَ هُوَ صَائِمٌ وَ كَانَتْ لَهُ مُكْحُلَةٌ يَكْتَحِلُ بِهَا بِاللَّيْلِ وَ كَانَ كُحْلُهُ الْإِثْمِدَ. [23]
شيوه رسول خدا صلی الله علیه و آله این بود كه در چشم راست سه ميل سرمه مي‌كشيد و در چپ دو تا. و فرمود: هر كه خواهد سه بار سرمه كشد و هر زمانى خواهد بکشد، و هر كه كم و بيش كند گناهى ندارد، و بسا روزه بود و سرمه مي كشيد، و سرمه‌دانى داشت كه در شب از آن سرمه مي كشيد و سرمه او إثمد بود.