نامه 39 نهج البلاغه : افشاى بردگى عمرو عاص

نامه 39 نهج البلاغه : افشاى بردگى عمرو عاص

متن اصلی نامه 39 نهج البلاغه

عنوان نامه 39 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی نامه 39 نهج البلاغه

(39) و من كتاب له عليه السلام إلى عمرو بن العاص

فَإِنَّكَ قَدْ جَعَلْتَ دِينَكَ تَبَعاً لِدُنْيَا امْرِى ءٍ ظَاهِرٍ غَيُّهُ مَهْتُوكٍ سِتْرُهُ يَشِينُ الْكَرِيمَ بِمَجْلِسِهِ وَ يُسَفِّهُ الْحَلِيمَ بِخَلْطَتِهِ فَاتَّبَعْتَ أَثَرَهُ وَ طَلَبْتَ فَضْلَهُ اتِّبَاعَ الْكَلْبِ لِلضِّرْغَامِ يَلُوذُ الَى مَخَالِبِهِ«» وَ يَنْتَظِرُ مَا يُلْقِى إِلَيْهِ مِنْ فَضْلِ فَرِيسَتِهِ فَأَذْهَبْتَ دُنْيَاكَ وَ اخِرَتَكَ وَ لَوْ بِالْحَقِّ أَخَذْتَ أَدْرَكْتَ مَا طَلَبْتَ فَإِنْ يُمَكِّنِ اللَّهُ مِنْكَ وَ مِنِ ابْنِ أَبِي سُفْيَانَ أَجْزِكُمَا بِمَا قَدَّمْتُمَا وَ إِنْ تُعْجِزَا وَ تَبْقَيَا فَمَا أَمَامَكُمَا شَرٌّ لَكُمَا وَ السَّلَامُ«»

عنوان نامه 39 نهج البلاغه

افشاى بردگى عمرو عاص

ترجمه مرحوم فیض

39- از نامه هاى آن حضرت عليه السّلام است بعمرو ابن عاص (كه بر اثر گمراهى و پيروى از معاويه او را سرزنش فرموده)

1- پس (از درود بر هدايت يافتگان رستگار شده، بدان كه) تو دين خود را تابع دنياى كسى (معاويه) قرار دادى كه گمراهى او آشكار است، پرده او دريده (گفته اند: معاويه هر گونه كار غير مشروع و زشتى مرتكب مى شد: شراب مى نوشيده، جامه حرير مى پوشيده، ظروف طلا و نقره بكار مى برده، ولى از خوف عمر در زمان خلافت او بسيارى از آنها را در پنهانى مى نمود، و در عهد عثمان پروايى نداشت، و چون بر دعوى خلافت تصميم گرفت بعضى را آشكار و بعضى را پنهان مى نمود) در مجلس خود شخص بزرگوار را عيب دار و سر افكنده مى نمايد، و با آميزش خويش دانا را نادان مى گرداند (هر كه با او نشيند اگر پاكست ناپاك و اگر بزرگوار است ننگين گردد، و اگر با عقل و دانا است بى خرد و نادان ميشود، يا آنكه در مجلس خود از بزرگوار خرده گرفته و دانا را نادان مى پندارد، و ابن ابى الحديد در اينجا مى نويسد: معاويه در مجلس خود به بنى هاشم ناسزا مى گفت) پس از پى چنين كسى رفتى، و بخشش او را خواستى مانند پيروى سگ از شير كه (بطمع خوردن لقمه) به چنگالهايش نگريسته انتظار دارد كه از پس مانده شكارش به سويش افكند، پس دنيا و آخرت خويش را به باد دادى (در دنيا خود را ننگين و در آخرت بعذاب الهىّ گرفتار نمودى) و اگر بحقّ چنگ مى زدى (رو بما مى آوردى) آنچه (از دنيا و آخرت) مى خواستى مى يافتى، 2- پس (اكنون كه از حقّ رو گردانده در گمراهى افتادى) اگر خدا مرا بر تو و پسر ابى سفيان مسلّط ساخت شما را به كيفر مى رسانم، و اگر مرا ناتوان ساختيد و (بعد از من) مانديد آنچه جلو روى شما است (عذاب و كيفر الهىّ) براى شما بدتر است (چنانكه در قرآن كريم س 20- ى 127 مى فرمايد: وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَ أَبْقى يعنى عذاب و كيفر آخرت سختتر و پاينده تر است «از عذاب دنيا») و درود بر شايسته آن.

( . ترجمه و شرح نهج البلاغه فیض الاسلام، ج5، ص 954)

ترجمه مرحوم شهیدی

39 و از نامه آن حضرت است به عمرو پسر عاص

تو دينت را پيرو دنياى كسى كردى كه گمراهى اش آشكار است و زشتى او پديدار. آزاد مرد را در مجلس خويش زشت مى گويد و بردبار را به هنگام آميزش سفيه مى شمارد. تو سر در پى او نهادى و به طلب زيادت او ايستادى. چون سگ كه پى شير رود، و به چنگال آن نگرد و زيادت شكار او را انتظار برد. پس دنيا و آخرت خود را به باد دادى و اگر خواهان حق بودى بر آنچه مى خواستى دست مى نهادى. اگر خدا مرا بر تو و پسر ابو سفيان مسلط ساخت سزاى كارى را كه كرديد بدهم، و اگر مرا عاجز كردن توانيد و خود پايدار مانيد، آنچه پيش روى شماست براى شما بدتر است- كه آن عذاب خداست- .

( . ترجمه نهج البلاغه مرحوم شهیدی، ص 312و313)

شرح ابن میثم

39- و من كتاب له عليه السّلام إلى عمرو بن العاص

فَإِنَّكَ قَدْ جَعَلْتَ دِينَكَ تَبَعاً لِدُنْيَا امْرِئٍ- ظَاهِرٍ غَيُّهُ مَهْتُوكٍ سِتْرُهُ- يَشِينُ الْكَرِيمَ بِمَجْلِسِهِ وَ يُسَفِّهُ الْحَلِيمَ بِخِلْطَتِهِ- فَاتَّبَعْتَ أَثَرَهُ وَ طَلَبْتَ فَضْلَهُ- اتِّبَاعَ الْكَلْبِ لِلضِّرْغَامِ يَلُوذُ بِمَخَالِبِهِ- وَ يَنْتَظِرُ مَا يُلْقَى إِلَيْهِ مِنْ فَضْلِ فَرِيسَتِهِ- فَأَذْهَبْتَ دُنْيَاكَ وَ آخِرَتَكَ- وَ لَوْ بِالْحَقِّ أَخَذْتَ أَدْرَكْتَ مَا طَلَبْتَ- فَإِنْ يُمَكِّنِّي اللَّهُ مِنْكَ وَ مِنِ ابْنِ أَبِي سُفْيَانَ- أَجْزِكُمَا بِمَا قَدَّمْتُمَا- وَ إِنْ تُعْجِزَا وَ تَبْقَيَا فَمَا أَمَامَكُمَا شَرٌّ لَكُمَا- وَ السَّلَامُ

المعنى

أقول: قد ذكر هذا الكتاب برواية تزيد على هذه، و أوّله: من عبد اللّه علىّ أمير المؤمنين إلى الأبتر ابن الأبتر عمرو بن العاص شانئ محمّد و آل محمّد في الجاهليّة و الإسلام. سلام على من اتّبع الهدى. أمّا بعد فإنّك تركت مروّتك لامرء فاسق مهتوك ستره يشين الكريم بمجلسه و يسفّه الحليم بخلطته. فصار قلبك لقلبه تبعا كما وافق شنّ طبقه. فسلبك دينك و أمانتك و دنياك و آخرتك و كان علم اللّه بالغا فيك.

فصرت كالذئب يتبع الضرغام إذا ما الليل دجى يلتمس أن يداوسه. و كيف تنجو من القدر و لو بالحقّ طلبت أدركت ما رجوت، و قد يرشد من كان قائده. فإن يمكّنّى اللّه منك و من ابن آكلة الأكباد ألحقكما بمن قتله اللّه من ظلمة قريش على عهد رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و إن تعجزا أو تبقيا بعدى فاللّه حسبكما و كفى بانتقامه انتقاما و بعقابه عقابا. و مدار الكتاب على توبيخ عمرو بمتابعته لمعاوية في باطله و تنفيره عمّا هو عليه و وعيده لهما على ذلك. و معنى جعله دينه تبعا لدنيا معاوية أنّه يصرفه في مرضاته بحسب ما يتصوّر حصوله عليه من دنياه كما أشرنا إليه قبل من بيعه دينه في المظاهرة على حربه عليه السّلام بطعمة مصر. ثمّ ذمّ معاوية بأوصاف أربعة لغاية التنفير عنه: أحدها: كونه ظاهرا غيّه، و ضلال معاوية عن طريق اللّه أوضح أن يوضح. الثاني: كونه مهتوكا ستره، و من المشهور عنه أنّه كان هاتكا لستر دين اللّه عنه فإنّه كان كثير الخلاعة به و الهزل صاحب سمار و جلساء لهو و مناع و شرب و سماع، و قد كان يتستّر بذلك في زمان عمر خوفا منه إلّا أنّه كان يلبس الحرير و الديباج و يشرب في آنية الذهب و الفضّة و أمّا في أيّام عثمان فكان شديد التهتّك، و إنّما قارب الوقار حيث خرج على عليّ عليه السّلام لحاجته إلى استغواء الناس بظاهر الدين. الثالث: يشين الكريم بمجلسه، و ذاك أنّ الكريم هو الّذي يضبط نفسه و ينزّهها عمّا يشين العرض من الرذائل، و قد كان مجلس معاوية مشحونا ببنى أميّة و رذائلهم، و مجالسة الكريم لهم يستلزم نسبته إليهم و لحاقه بهم، و ذلك مشين لعرضه و مقبّح لذكره. الرابع: كونه يسفّه الحليم بخلطته، و ذلك أنّه كان دأبه هو و بنو اميّة شتم بني هاشم و قذفهم و التعرّض بذكر الإسلام و الطعن عليه، و إن أظهروا الانتماء إليه، و ذلك ممّا يستفزّ الحليم و يسفّه رأيه في الثبات عند مخالطتهم و سماعه منهم، و كنّى باتّباعه لأثره عن متابعته له فيما يفعله، و أشار بقوله: و طلبت فضله إلى غرض اتّباعه، و شبّه اتّباعه له باتّباع الكلب الأسد تحقيرا له و تنفيرا، و نبّهه على وجه الشبه بقوله: يلوذ. إلى قوله: فريسته، و أراد أنّ اتّباعه له على وجه الذلّة و الحقارة و دناءة الهمّة للطمع فيما يعطيه من فضل ماله و انتظار ذلك منه كاتّباع الكلب للأسد، و في مثل هذا التشبيه بلاغ لعمرو في التنفير لو كان له كرم. ثمّ نبّهه على لازم اتّباعه له بقوله: فأذهبت دنياك و آخرتك، و أراد بدنياه ما كان يعيش به من الرزق و العطاء الحلال على وجه يلتذّ به في طيب نفس و أمن من الحروب الّتي لقيها بصفّين و الأهوال الّتي باشرها في موافقته لمعاوية، و تلك هى الدنيا الحقّة. إذ الدنيا إنّما يراد للّذّة بها و الاستمتاع، و ذلك ممّا لم يحصل عليه عمرو. و أمّا ذهاب آخرته فظاهر. و قوله: و لو بالحقّ أخذت. إلى قوله: طلبت. جذب له إلى لزوم الحقّ و ترغيب فيه بذكر لازمه، و هو إدراك ما طلب من دنيا و آخرة، و ظاهر أنّه لو لزم الحقّ لوصل إلى دنيا كاملة و آخرة بالمعالى كافلة. و قوله: فإن يمكّنّى اللّه. إلى آخره. و عيد بعذاب واقع على تقدير كلّ واحد من النقيضين و ذلك العذاب إمّا بواسطته في الدنيا بتقدير تمكين اللّه منهما و هو جزائه لهما بما قدّما من معصية اللّه، و إمّا من اللّه فى الآخرة على تقدير أن يعجزاه و تبقيا بعده و هو عذاب النار، و نبّه عليه بقوله: فما أمامكما شرّ لكما لقوله تعالى وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَ أَبْقى و استعار لفظ الأمام للآخرة باعتبار استقبال النفوس لها و توجّهها نحوها. و باللّه التوفيق.

( . شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج5، ص 85-87)

ترجمه شرح ابن میثم

39- از نامه هاى امام (ع) به عمرو بن عاص

فَإِنَّكَ قَدْ جَعَلْتَ دِينَكَ تَبَعاً لِدُنْيَا امْرِئٍ- ظَاهِرٍ غَيُّهُ مَهْتُوكٍ سِتْرُهُ- يَشِينُ الْكَرِيمَ بِمَجْلِسِهِ وَ يُسَفِّهُ الْحَلِيمَ بِخِلْطَتِهِ- فَاتَّبَعْتَ أَثَرَهُ وَ طَلَبْتَ فَضْلَهُ- اتِّبَاعَ الْكَلْبِ لِلضِّرْغَامِ يَلُوذُ بِمَخَالِبِهِ- وَ يَنْتَظِرُ مَا يُلْقَى إِلَيْهِ مِنْ فَضْلِ فَرِيسَتِهِ- فَأَذْهَبْتَ دُنْيَاكَ وَ آخِرَتَكَ- وَ لَوْ بِالْحَقِّ أَخَذْتَ أَدْرَكْتَ مَا طَلَبْتَ- فَإِنْ يُمَكِّنِّي اللَّهُ مِنْكَ وَ مِنِ ابْنِ أَبِي سُفْيَانَ- أَجْزِكُمَا بِمَا قَدَّمْتُمَا- وَ إِنْ تُعْجِزَا وَ تَبْقَيَا فَمَا أَمَامَكُمَا شَرٌّ لَكُمَا- وَ السَّلَامُ

ترجمه

«پس تو اى عمرو، دين خود را پيرو دنياى كسى قرار دادى كه گمراهى او آشكار و پرده حيايش دريده است، او در محفل خود به افراد بزرگوار بدگويى مى كند و در اثر معاشرت خود، دانا را به نادانى مى كشد، تو از پى چنين كسى رفتى و به بخشش او چشم طمع دوختى، مانند دنباله روى سگ از شير، كه به چنگالهاى او چشم دارد و منتظر است تا از پس مانده طعمه اش چيزى به سوى او بيندازد، پس دنيا و آخرت خود را به باد دادى در صورتى كه اگر به حقّ چنگ زده بودى، به آنچه مى خواستى مى رسيدى، حال اگر خداوند مرا بر تو و بر پسر ابو سفيان پيروز گرداند، شما را به كيفر اعمالتان مى رسانم، و اگر شما مرا ناتوان ساختيد و به جا مانديد، پس آنچه پيش روى شماست [عذاب اخروى ] براى شما بدتر است. و درود بر شايستگان.».

شرح

مى گويم (ابن ميثم): بنا به روايتى، اين نامه بيش از اين آمده است، و آغاز آن چنين است: «از بنده خدا على، امير مؤمنان، به ناخلف فرزند ناخلف، عمرو بن عاص، دشنام گوى حضرت محمّد و خاندان او، هم در زمان جاهليّت و هم در اسلام، درود بر پيروان هدايت، امّا بعد، تو مردانگى خود را به خاطر مردى تبهكار پرده دريده از دست دادى، مردى كه در محفلش به شخص بزرگوار توهين مى كند و در اثر معاشرتش، شخص بردبار را به نادانى مى كشد، پس قلب تو پيرو قلب او گشته است چنان كه باطن و سرشت تو هم سرشت اوست. در نتيجه ديندارى، امانتدارى، دنيا و آخرتت را به باد داد و خداوند از باطن تو آگاه است.

پس تو هم چون گرگى كه به دنبال شير حركت مى كند، به هنگام تاريكى شب از او مى خواهد پايمالش نكند. تو چگونه از دست مقدّرات خلاص مى شوى، در صورتى كه اگر در پى حق بودى، به آنچه آرزو داشتى مى رسيدى، و حقّ خود، راهنماى كسى است كه به آن پايبند باشد. و اگر خداوند مرا بر تو و پسر [هند] جگر خوار پيروز گرداند، شما را به كسانى ملحق سازم كه خداوند آنها را در حال جهل و گمراهى قريش در زمان پيامبر خدا (ص) هلاك كرد، و اگر شما مرا مغلوب ساختيد و يا پس از من مانديد، خداوند شما را كفايت كند، و انتقام و كيفر خاصّ او شما را بس است.».

نامه بر محور سرزنش عمرو، به سبب پيروى او از معاويّه در راه باطل و متنفّر ساختن او از آن حالتى كه دارد و مورد تهديد قرار دادن آنان به خاطر اين كار است. معناى قرار دادن عمرو، دين خود را تابع دنياى معاويّه آن است كه وى دين خود را در راه رضاى معاويّه هر طور كه او در راه رسيدن به دنيايش بخواهد، صرف مى كند، چنان كه قبلا، به فروختن او دين خود را به طمع رياست مصر، در مصاف با على (ع) اشاره كرديم. آن گاه امام (ع)، معاويّه را به داشتن چهار صفت و با اظهار نهايت بيزارى از او، نكوهش كرده است: يكى آن كه: گمراهى آشكار و انحراف معاويّه از راه خدا واضحتر از آن است كه نيازى به توضيح داشته باشد.

دوم: پرده دريده بودن معاويه، اين مطلب مشهور است كه معاويّه خود پرده دين خدا را دريده و نسبت به دين خدا بى اعتنا و بى بند و بار بود، شب نشينى و همنشينانى در بيهودگى و هرزه گرى و باده گسارى و آوازه خوانى داشت، البتّه در زمان عمر، از ترس او، اين كارها را پنهان مى داشت، تنها جامه ابريشمى و حرير مى پوشيد و از ظروف طلا و نقره استفاده مى كرد، امّا در زمان عثمان، بى شرمى را به نهايت رساند، موقعى كه در برابر حضرت على (ع) قيام كرد به خاطر احتياج به گمراه سازى و فريب مردم به وسيله تظاهر به ديندارى، ابهّت و وقارى تصنّعا به خود گرفت.

سوم: در مجلس خود شخص بزرگوار را به زشتى و پستى مى كشاند، توضيح اين كه، كريم كسى است كه خويشتندار باشد و خود را از پستيهايى كه باعث بى آبرويى است بركنار دارد، در صورتى كه مجلس معاويّه پر از افراد بنى اميّه و آكنده از زشتيهاى آنها بود، و همنشينى هر شخص بزرگوار با آنها باعث ارتباط آن نيكنام با آنها و اختلاطش بدانها بود، و اين خود سبب پستى و بدنامى او مى شد.

چهارم: معاويه در مصاحبتها، هر شخص بردبار را به گمراهى مى كشانيد، توضيح آن كه رسم او و همه بنى اميه ناسزا گويى به بنى هاشم و تهمت زدن بدانها و نام بردن از اسلام، و نيش زدن به آن بود، هر چند كه در ظاهر خودشان را وابسته به اسلام مى دانستند، امّا اين خود از جمله چيزهايى بود كه انسان بردبار را ناراحت مى كرد و انديشه او را به هنگام آميزش با آنان و شنيدن سخنان آنها، متزلزل مى گرداند و به تيرگى و بى خردى مى كشاند.

اين سخن امام، كه عمرو عاص از روش معاويّه پيروى مى كند، كنايه از، متابعت او از كارهاى معاويّه است. و عبارت: «و طلبت فضله»: (در پى بخشش او بودى)، اشاره دارد به هدف عمرو عاص از پيروى معاويّه، امام (ع) پيروى او از معاويّه را تشبيه به پيروى سگ از شير كرده است تا او را تحقير كند و از عملش متنّفر سازد و به وجه شبه در عبارت: «يلوذ... فريسته» «چشم طمع دارد... طعمه اش» اشاره كرده و منظورش اين است كه پيروى عمرو عاص از معاويّه از روى پستى و بى ارزشى و دون همّتى و به خاطر آنست كه طمع دارد معاويّه از پسمانده مالش چيزى به او ببخشد. و اين چشمداشت از وى مثل پيروى سگ از شير است، و اين تشبيه نهايت نفرت و زشتى كار را به عمرو- اگر او شخصيتى داشت- مى رساند. آن گاه عمرو را از پيامدهاى اين پيروى آگاه ساخته با اين عبارت: دنيا و آخرتت را به باد دادى، مقصود امام (ع) از دنياى عمرو، آن چيزهاييست كه به وسيله آنها مى توانست به زندگى خود ادامه دهد از قبيل روزى و بخشش حلال به نحوى كه با آرامش خاطر، به دور از جنگهايى كه در صفين با آنها مواجه شد و بدون ترس و بيمهايى كه در نتيجه همراهى با معاويّه دچار آنها شد، از آنها بهره مند شود، و همينها حقيقت دنيايى اند، زيرا هدف از دنيا كاميابى و بهره بردارى است و عمرو به هيچ كدام از اينها دست نيافت، و امّا به باد رفتن آخرتش كه روشن و آشكار است. مقصود از اين سخن امام (ع): «و لو بالحقّ اخذت... طلبت» اگر به حق چنگ مى زدى... مى خواستى جذب عمرو عاص به جانب حق و تشويق اوست در ياد آورى آنچه لازمه حق است و دست يافتن وى به خواسته هاى خود از دنيا و آخرت بديهى است كه اگر عمرو عاص همراه حق بود به دنياى خود به طور كامل و به درجات عالى آخرت مى رسيد.

گفته امام: فان يمكنّنى اللّه...

(اگر خداوند مرا پيروز گرداند تا آخر) تهديد به عذاب آخرت است كه هر كدام از دو نقيض [چه امام پيروز شود و يا نشود] آن عذاب حتمى است، و اين عذاب يا به وسيله امام (ع)- به فرض پيروزى امام بر آنان- به صورت كيفر عملى است كه آنها قبلا معصيت خدا را كرده اند، و يا از جانب خدا در آخرت است- به فرض اين كه آنها امام (ع) را ناتوان سازند و خود پس از آن حضرت باقى بمانند- كه همان عذاب آتش دوزخ خواهد بود. و امام (ع) بدين مطلب در اين گفتار اشاره كرده است: پس آنچه در پيش روى شماست، براى شما بدتر است، به دليل قول خداى تعالى: وَ كَذلِكَ نَجْزِي مَنْ أَسْرَفَ وَ«». كلمه امام (پيش رو) را استعاره براى آخرت آورده است، به لحاظ پيشواز مردم از آخرت و توجّه آنها به آخرت، توفيق از جانب خداست.

( . ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج5، ص 138-142)

شرح مرحوم مغنیه

الرسالة - 38- الى ابن العاص:

فإنّك جعلت دينك تبعا لدنيا امرى ء ظاهر غيّه مهتوك ستره، يشين الكريم بمجلسه و يسفّه الحليم بخلطته، فاتّبعت أثره و طلبت فضله اتّباع الكلب للضّرغام يلوذ إلى مخالبه و ينتظر ما يلقى إليه من فضل فريسته، فأذهبت دنياك و آخرتك، و لو بالحقّ أخذت أدركت ما طلبت. فإن يمكّنّي اللّه منك و من ابن أبي سفيان أجزكما بما قدّمتما، و إن تعجزا و تبقيا فما أمامكما شرّ لكما.

اللغة:

يشين: يعيب. و يسفّه: ينسبه الى السفه. و بخلطته: بلغوه. و الضرغام: الأسد. و المخالب: الأظفار.

الإعراب:

غيه فاعل ظاهر، و ستره نائب فاعل لمهتوك، و اتباع مفعول مطلق لاتبعت.

المعنى:

(فإنك قد جعلت دينك تبعا لدنيا امرى ء ظاهر غيه، مهتوك ستره).

الخطاب لابن العاص الذي باع دينه بولاية مصر، و المرء الذي ظهر ضلاله، و افتضحت أحواله هو معاوية.. و روى العقاد في آخر كتاب عثمان: ان أبا سفيان دخل على عثمان حين صارت اليه الخلافة، و قال له: «قد صارت اليك بعد تيم و عديّ- أي بعد أبي بكر و عمر- فأدرها كالكرة، و اجعل أوتادها بني أمية، فإنما هو الملك، و لا أدري ما جنة و لا نار».

و أخذ معاوية بمبدأ أبيه «إنما هو الملك» و في ذلك يقول العقاد في آخر كتاب معاوية: أراد معاوية الملك له و لبنيه.. و عرف الناس في زمانه الفرق بين الوالي الذي يتخذ الحكم خدمة للرعية، و أمانة للخلق و الخالق، و بين الحكم الذي يحاط بالأبهة، و يجري على المساومة، و يحقق لصاحبه البذخ و المتعة.. و كان الناصح المخلص من المسلمين يسلم عليه بالملك، و لا يسلم عليه بالخلافة انكارا لفعله.

فيقول: نعم أنا أول ملك.. و تحولت الخلافة الى الهرقلية و الكسروية، و تبعه من جاء من بعده.

(يشين الكريم إلخ).. و من ذلك إعلانه سبّ الإمام و جعله سنة ينشأ عليها الصغير، و يشيب الكبير (فأذهبت دنياك و آخرتك). المراد بدنياك ما قدر اللّه سبحانه لابن العاص من رزقه الحلال، و لكنه رفض هذا الرزق الطيب، و آثر عليه رزق معاوية الخبيث المحرم، فخسر دنيا الحلال، و النجاة في الآخرة (و لو بالحق أخذت أدركت ما طلبت). انك تطلب العزة و المكانة، و هي في متناول يدك، و ما عليك إلا أن تتقي اللّه، و تناصر الحق و تعمل به. و من اعتز بغير الحق فهو ذليل، و لا عز أعز من التقوى، و لا كنز أغنى من القناعة: «وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ لكِنَّ الْمُنافِقِينَ لا يَعْلَمُونَ- 8 المنافقون». أو يعلمون و لكنهم آثروا طاعة الشيطان، و اتخذوه من دون اللّه وليا.

(فإن يمكّني اللّه منك و من ابن أبي سفيان إلخ).. قال ابن أبي الحديد: و في غالب ظني ان الإمام لو ظفر بهما لم يقتلهما، لأنه كريم حليم، و لكن يحبسهما حسما لمادة الفساد». و ليس من شك ان الإمام يعفو و يصفح عن حقه المختص به أيا كان، فلقد أوصى بقاتله خيرا، و قال لأهله: أطيبوا طعامه، و ألينوا فراشه، و ان تعفوا أقرب للتقوى. أما حق اللّه و الناس فلا هوادة فيه لأحد عند الإمام و لا شفيع (و ان تعجزاني) أي ان عجزت عنكما فإن مصيركما الى النار، وعدها اللّه لكل فاجر كافر.

( . فی ضلال نهج البلاغه، ج3، ص 553-555)

شرح منهاج البراعة خویی

المختار التاسع و الثلاثون و من كتاب له عليه السّلام الى عمرو بن العاص

فإنّك قد جعلت دينك تبعا لدنيا امرى ء ظاهر غيّه، مهتوك ستره، يشين الكريم بمجلسه، و يسفّه الحليم بخلطته، فاتّبعت أثره، و طلبت فضله اتّباع الكلب للضّرغام: يلوذ إلى مخالبه، و ينتظر ما يلقي إليه من فضل فريسته، فأذهبت دنياك و آخرتك و لو بالحقّ أخذت أدركت ما طلبت، فإن يمكّنّي اللّه منك و من ابن أبي سفيان أجز كما بما قدّمتما، و إن تعجزاني و تبقيا فما أمامكما شرّ لكما، و السّلام.

المصدر

قال الشّارح المعتزلي «ص 163 ج 16 ط مصر»: و ذكر نصر بن مزاحم في كتاب «صفّين» هذا الكتاب بزيادة لم يذكرها الرّضيّ، قال: نصر، و كتب عليّ عليه السّلام إلى عمرو بن العاص: من عبد اللّه أمير المؤمنين إلى الأبترين الأبتر عمرو بن العاص بن وائل، شانئ محمّد و آل محمّد في الجاهلية و الإسلام، سلام على من اتّبع الهدى، أمّا بعد، فانّك تركتك مروءتك لامرء فاسق مهتوك ستره، يشين الكريم بمجلسه، و يسفّه الحليم بخلطته فصار قلبك لقلبه تبعا، كما قيل: «وافق شنّ طبقة» فسلبك دينك و أمانتك و دنياك و آخرتك، و كان علم اللّه بالغا فيك، فصرت كالذّئب يتبع الضّرغام إذا ما اللّيل دجى، أو أتى الصبح يلتمس فاضل سؤره، و حوايا فريسته، و لكن لا نجاة من القدر، و لو بالحقّ أخذت لأدركت ما رجوت، و قد رشد من كان الحقّ قائده، و إن يمكّن اللّه منك و من ابن آكلة الأكباد ألحقتكما بمن قتله اللّه من ظلمة قريش على عهد رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله، و إن تعجزا و تبقيا بعد فاللّه حسبكما، و كفى بانتقامه انتقاما، و بعقابه عقابا، و السّلام.

اللغة

(الغىّ): الضلالة، (يشين): يصير قبيح الوجه مذموما، (الضّرغام): الأسد (المخالب): أظفار السبع من الحيوان، (الفريسة): ما يصيده السبع و يقتله (اجزكما): اعاقبكما، (وافق شنّ طبقه) أو طبقة: مثل سائر قال في فرائد الأدب: يضرب مثلا للشيئين يتّفقان، قال الأسمعي: الشنّ وعاء من أدم كان قد تشن أى تقبض فجعل له طبقا أى غطاء فوافقه، و قيل أيضا: شن رجل من دهاة العرب و كان ألزم نفسه أن لا يتزوّج إلّا بامرأة تلائمه، فكان يجوب البلاد في ارتياد طلبته، فوافق في بعض أسفاره رجلا إلى بلاد ذلك الرّجل و هما راكبان فقال له شن: أ تحملني أو أحملك فاستجهله الرّجل، و إنما أراد أتحدّثني أو أحدّثك لنميط عنا كلال السّفر، و قال له و قد رأى زرعا مستحصدا: أكل هذا الزرع أم لا و إنّما أراد هل بيع و أكل ثمنه، ثمّ استقبلتهما جنازة فقال له شن: أحىّ من على هذا النعش أم ميّت و إنّما أراد هل له عقب يحيا به ذكره فلمّا بلغ الرّجل وطنه و عدل بشنّ إليه، سألته بنت له اسمهما طبقة عنه، فعرّفها قصّته و جهله عندها، فقالت: يا أبت ما هذا إلّا فطن داه، و فسّرت له أغراض كلماته فخرج إلى شن و حكى له قولها، فخطبها فزوّجاها إيّاه، و حملها إلى أهله، فلمّا رأوها و عرفوا ما حوته من الدهاء و الفطنة قالوا: وافق شنّ طبقة.

المعنى

بيّن عليه السّلام حال عمرو بن العاص و معاوية بأبلغ بيان، و يشعر كلامه إلى أنّ معاوية لا دين له أصلا، و أنّ عمرا جعل دينه تبعا لدنيا معاوية.

قال الشارح المعتزلي «ص 160 ج 16 ط مصر»: كلّ ما قاله فيهما هو الحقّ الصّريح بعينه، لم يحمله بغضه لهما، و غيظه منهما إلى أن بالغ في ذمّهما به، كما يبالغ الفصحاء عند سورة الغضب، و تدفّق الألفاظ على الألسنة، و لا ريب عند أحد من العقلاء ذوي الانصاف أنّ عمرا جعل دينه تبعا لدنيا معاوية، و أنه ما بايعه و تابعه إلّا على جعالة له، و ضمان تكفّل له بايصاله، و هي ولاية مصر مؤجّلة و قطعة وافرة من المال معجّلة، و لولديه و غلمانه مائلا أعينهم.

الترجمة

از نامه اى كه بعمرو بن عاص نوشت: براستى كه تو دين خود را دنباله و پيرو دنياى معاويه ساختى آن مردى كه گمراهى و ضلالتش آشكار و بى پرده است، آبرويش بر باد رفته و پرده اش دريده مرد راد و ارجمند از همنشينى با او لكه دار و آلوده و زشت مى شود، و بردبار و با وقار از آميزش با او بنا بخردى و سفاهت كشيده مى شود.

تو دنبال او رفتى و فضله او را خواستى چونان كه سگى بدنبال شيرى رود و بنيروى چنگال او پناهنده گردد، و در انتظار ته مانده شكار او باشد كه پيش او اندازند.

تو دنيا و آخرت خود را از ميان بردى، و اگر حق و راستى را پيشه مى ساختى آنچه را خواستار بودى بدست مياوردى، اگر خدا مرا بر تو و بر زاده أبو سفيان قدرت عنايت كرد بسزاى كردار گذشته تان مى رسانم، و اگر مرا درمانده كرديد و زنده مانديد آنچه در برابر شما است براى شما بدتر از سزائيست كه من بدهم، و السّلام.

ترجمه نامه بروايت نصر بن مزاحم طبق نقل ابن أبى الحديد

از طرف بنده خدا علي أمير مؤمنان بسوى ابتر بن ابتر عمرو بن عاص بن وائل، دشمن محمّد و خاندان محمّد در جاهليت و اسلام، درود بر آنكه پيرو حق است.

أمّا بعد براستى تو مردانگى خود را زير پا كردى براى مردى فاسق و بى آبرو كه راد مرد از نشستن با او لكه دار مى شود، و مرد بردبار از آميزش با او بى خرد و ناهنجار مى گردد، دلت پيرو دل او شد چنانكه گفته اند (شن و طبقه با هم دمساز شدند) دين و أمانت را از تو ربود و دنيا و آخرتت را بر باد داد، و آنچه خدا مى دانست در باره تو انجام گرديد.

چون گرگى شدى كه دنبال شيرى باشد، در تاريكى شب، يا بامدادان آيد در خواست ته مانده او را كند و درونيهاى شكار او را كه دور ريخته بخواهد، آرى از قدر نجاتى نيست، اگر حق و راستى را پيشه كرده بودى آنچه را اميد داشتي بدان مى رسيدى، محققا براه راست رفته كسى كه حق پيشواى او باشد، اگر خداوند مرا بر تو و زاده هند جگر خوار فرمانگزار ساخت، شما هر دو را بستمكاران قريش عهد رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله كه خداوندشان كشت ملحق كنم، و اگر از دست من گريختيد و زنده مانديد، خداوند شما را بس است، و كافي است انتقام او و شكنجه و عذاب او در برابر هر انتقام و هر شكنجه و عذابى، و السّلام.

( . منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج17، ص 69-72)

شرح لاهیجی

الكتاب 37

و من كتاب له (- ع- ) الى عمرو بن العاص يعنى و از مكتوب امير المؤمنين عليه السّلام است بسوى عمرو پسر عاص فانّك جعلت دينك تبعا لدنيا امرء ظاهر غيّه مهتوك ستره يشين الكريم و مجلسه و يسفّه الحليم بخلطته فاتّبعت اثره و طلبت فضله اتّباع الكلب للضّرغام يلوذ الى مخالبه و ينتظر ما يلقى اليه من فضل فريسته فاذهبت دنياك و اخرتك و لو بالحقّ اخذت ادركت ما طلبت فان يمكّن اللّه منك و من ابن ابى سفيان اجزكما بما قدّمتما و ان تعجزا و تبقيا فما امامكما شرّ لكما و السّلم يعنى پس بتحقيق كه گردانيدى دين تو را تابع و مصروف دنيا مردى كه آشكار است گمراهى او پاره شده است پرده عفّت او يعنى معاويه فاسق فاجر عيب دار مى سازد مردم صاحب كرامت و بزرگى را در مجالست خود و سفيه و نادان مى گرداند مردم دانا را بمصاحبت خود پس پيروى كردى جاى پاى او را و درخواست كردى احسان او را مانند پيروى كردن سگ مر شير را كه پناه مى برد در رزق خود بسوى چنگالهاى او و انتظار مى كشد طعمه را كه مى اندازد بسوى او از زيادتى شكار خود پس بردى دنيا و اخرت تو را يعنى هيچيك را باقى نگذاشتى و اگر مى گرفتى جانب حقّ را هر اينه در مى يافتى آن چه را كه طالب بودى از حكومت بعضى ولايات مثل مصر پس اگر تمكين داد خدا مرا از تو و از پسر ابى سفيان يعنى مسلّط گردانيد مرا جزا مى دهم شما دو نفر را بآن چيزى كه پيش فرستاديد يعنى بسوى اخرت از اعمال ناشايسته و اگر غلبه كرديد شما دو نفر و باقى مانديد بعد از من پس آن چه پيش روى شما است از عذاب اخرت بدتر است از براى شما

( . شرح نهج البلاغه لاهیجی، ص 262و263)

شرح ابن ابی الحدید

39 و من كتاب له ع إلى عمرو بن العاص

فَإِنَّكَ قَدْ جَعَلْتَ دِينَكَ تَبَعاً لِدُنْيَا امْرِئٍ- ظَاهِرٍ غَيُّهُ مَهْتُوكٍ سِتْرُهُ- يَشِينُ الْكَرِيمَ بِمَجْلِسِهِ وَ يُسَفِّهُ الْحَلِيمَ بِخِلْطَتِهِ- فَاتَّبَعْتَ أَثَرَهُ وَ طَلَبْتَ فَضْلَهُ- اتِّبَاعَ الْكَلْبِ لِلضِّرْغَامِ يَلُوذُ بِمَخَالِبِهِ- وَ يَنْتَظِرُ مَا يُلْقَى إِلَيْهِ مِنْ فَضْلِ فَرِيسَتِهِ- فَأَذْهَبْتَ دُنْيَاكَ وَ آخِرَتَكَ- وَ لَوْ بِالْحَقِّ أَخَذْتَ أَدْرَكْتَ مَا طَلَبْتَ- فَإِنْ يُمَكِّنِ اللَّهُ مِنْكَ وَ مِنِ ابْنِ أَبِي سُفْيَانَ- أَجْزِكُمَا بِمَا قَدَّمْتُمَا- وَ إِنْ تُعْجِزَا وَ تَبْقَيَا فَمَا أَمَامَكُمَا شَرٌّ لَكُمَا- وَ السَّلَامُ كل ما قاله فيهما هو الحق الصريح بعينه- لم يحمله بغضه لهما و غيظه منهما- إلى أن بالغ في ذمهما به- كما يبالغ الفصحاء عند سورة الغضب- و تدفق الألفاظ على الألسنة- و لا ريب عند أحد من العقلاء ذوي الإنصاف- أن عمرا جعل دينه تبعا لدنيا معاوية- و أنه ما بايعه و تابعه إلا على جعالة جعلها له- و ضمان تكفل له بإيصاله- و هي ولاية مصر مؤجلة- و قطعة وافرة من المال معجلة- و لولديه و غلمانه ما ملأ أعينهم- . فأما قوله ع في معاوية ظاهر غيه- فلا ريب في ظهور ضلاله و بغيه- و كل باغ غاو- .

أما مهتوك ستره فإنه كان كثير الهزل و الخلاعة- صاحب جلساء و سمار و معاوية لم يتوقر- و لم يلزم قانون الرئاسة إلا منذ خرج على أمير المؤمنين- و احتاج إلى الناموس و السكينة- و إلا فقد كان في أيام عثمان شديد التهتك- موسوما بكل قبيح- و كان في أيام عمر يستر نفسه قليلا خوفا منه- إلا أنه كان يلبس الحرير و الديباج- و يشرب في آنية الذهب و الفضة- و يركب البغلات ذوات السروج المحلاة بها- و عليها جلال الديباج و الوشي- و كان حينئذ شابا و عنده نزق الصبا- و أثر الشبيبة و سكر السلطان و الإمرة- و نقل الناس عنه في كتب السيرة- أنه كان يشرب الخمر في أيام عثمان في الشام- و أما بعد وفاة أمير المؤمنين و استقرار الأمر له- فقد اختلف فيه فقيل إنه شرب الخمر في ستر- و قيل إنه لم يشربه- و لا خلاف في أنه سمع الغناء و طرب عليه- و أعطى و وصل عليه أيضا- .

و روى أبو الفرج الأصفهاني قال- قال عمرو بن العاص لمعاوية- في قدمة قدمها إلى المدينة أيام خلافته- قم بنا إلى هذا الذي قد هدم شرفه و هتك ستره- عبد الله بن جعفر- نقف على بابه فنسمع غناء جواريه- فقاما ليلا و معهما وردان غلام عمرو- و وقفا بباب عبد الله بن جعفر- فاستمعا الغناء و أحس عبد الله بوقوفهما- ففتح الباب و عزم على معاوية أن يدخل فدخل- فجلس على سرير عبد الله- فدعا عبد الله له و قدم إليه يسيرا من طعام فأكل- فلما أنس قال يا أمير المؤمنين- أ لا تأذن لجواريك أن يتممن أصواتهن- فإنك قطعتها عليهن- قال فليقلن فرفعن أصواتهن- و جعل معاوية يتحرك قليلا قليلا- حتى ضرب برجله السرير ضربا شديدا- فقال عمرو قم أيها الرجل- فإن الرجل الذي جئت لتلحاه أو لتعجب من امرئ- أحسن حالا منك- فقال مهلا فإن الكريم طروب- .

أما قوله يشين الكريم بمجلسه- و يسفه الحليم بخلطته- فالأمر كذلك- فإنه لم يكن في مجلسه إلا شتم بني هاشم و قذفهم- و التعرض بذكر الإسلام و الطعن عليه- و إن أظهر الانتماء إليه- و أما طلب عمرو فضله و اتباعه أثره- اتباع الكلب للأسد فظاهر- و لم يقل الثعلب غضا من قدر عمرو- و تشبيها له بما هو أبلغ في الإهانة و الاستخفاف- . ثم قال و لو بالحق أخذت أدركت ما طلبت- أي لو قعدت عن نصره و لم تشخص إليه ممالئا به على الحق- لوصل إليك من بيت المال قدر كفايتك- . و لقائل أن يقول إن عمرا ما كان يطلب قدر الكفاية- و علي ع ما كان يعطيه إلا حقه فقط- و لا يعطيه بلدا و لا طرفا من الأطراف- و الذي كان يطلب ملك مصر- لأنه فتحها أيام عمر و وليها برهة- و كانت حسرة في قلبه و حزازة في صدره- فباع آخرته بها- فالأولى أن يقال معناه لو أخذت بالحق- أدركت ما طلبت من الآخرة- . فإن قلت إن عمرا لم يكن علي ع يعتقد أنه من أهل الآخرة- فكيف يقول له هذا الكلام- قلت لا خلل و لا زلل في كلامه ع- لأنه لو أخذ بالحق- لكان معتقدا كون علي ع على الحق- باعتقاده صحة نبوة رسول الله ص و صحة التوحيد- فيصير تقدير الكلام- لو بايعتني معتقدا للزوم بيعتي لك- لكنت في ضمن ذلك طالبا الثواب- فكنت تدركه في الآخرة- . ثم قال مهددا لهما و متوعدا إياهما- فإن يمكن الله منك و من ابن أبي سفيان- و أقول لو ظفر بهما لما كان في غالب ظني يقتلهما- فإنه كان حليما كريما- و لكن كان يحبسهما ليحسم بحبسهما مادة فسادهما- .

ثم قال و إن تعجزا و تبقيا- أي و إن لم أستطع أخذكما أو أمت قبل ذلك- و بقيتما بعدي- فما أمامكما شر لكما من عقوبة الدنيا- لأن عذاب الدنيا منقطع- و عذاب الآخرة غير منقطع- . و ذكر نصر بن مزاحم في كتاب صفين- هذا الكتاب بزيادة لم يذكرها الرضي-

قال نصر و كتب علي ع إلى عمرو بن العاص- من عبد الله علي أمير المؤمنين- إلى الأبتر ابن الأبتر عمرو بن العاص بن وائل- شانئ محمد و آل محمد في الجاهلية و الإسلام- سلام على من اتبع الهدى- أما بعد فإنك تركت مروءتك لامرئ فاسق مهتوك ستره- يشين الكريم بمجلسه و يسفه الحليم بخلطته- فصار قلبك لقلبه تبعا- كما قيل وافق شن طبقة- فسلبك دينك و أمانتك و دنياك و آخرتك- و كان علم الله بالغا فيك- فصرت كالذئب يتبع الضرغام إذا ما الليل دجى- أو أتى الصبح يلتمس فاضل سؤره- و حوايا فريسته- و لكن لا نجاة من القدر- و لو بالحق أخذت لأدركت ما رجوت- و قد رشد من كان الحق قائده- فإن يمكن الله منك و من ابن آكلة الأكباد- ألحقتكما بمن قتله الله من ظلمة قريش على عهد رسول الله ص- و إن تعجزا و تبقيا بعد فالله حسبكما- و كفى بانتقامه انتقاما و بعقابه عقابا و السلام

( . شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج16، ص 160-163)

شرح نهج البلاغه منظوم

(39) و من كتاب لّه عليه السّلام (إلى عمرو ابن العاص:)

فإنّك قد جعلت دينك تبعا لّدنيا امرى ء ظاهر غيّه، مهتوك ستره، يشين الكريم بمجلسه، و يسفّه الحليم بخلطته، فاتّبعت أثره، و طلبت فضله اتّباع الكلب للضّرغام: يلوذ إلى مخالبه، و ينتظر ما يلقى إليه من فضل فريسته، فأذهبت دنياك و اخرتك و لو بالحقّ أخذت أدركت ما طلبت، فإن يمكّن اللَّه منك و من ابن أبى سفيان أجزكما بما قدّمتما، و إن تعجزا و تبقيا فما أمامكما شرّ لّكما، و السّلام.

ترجمه

از نامه هاى آن حضرت عليه السّلام است، بعمرو ابن عاص (ابن وائل السّهمى) شرح حال عمرو عاص را درگذشته شمّه بيان، و زنازادگى و بيحيائى وى را اثبات كرديم، پدر عمرو عاص ابن وائل است كه در جاهاى عديده از زبان مبارك حضرت رسول (ص ع) لعنت كرده شده و او يكى از كسانى است كه زينب دختر رسول خدا را در هودج ترسانده، جنينش را سقط كردند، و كار او در جاهليّت كشتن شتر بود، و از اين جهت بجزّار قريش معروف است، و گفتيم كه نابغه مادر عمرو كنيز مردى از قبيله عنزه است كه در جنگى اسير و عبد اللَّه بن جذعانش خريدارى و آزادش كرده، در يك طهر پنج تن با وى زنا كرده، عمرو عاص متولّد، پس از نزاع در سر او با اين كه بابى سفيان شبيه بود، عاص ابن وائل او را بفرزندى گرفت، اين عمرو پدرش هر دو از دشمنان سرسخت رسول خدا (ص ع) و علىّ مرتضى (ع) بوده و شرح دشمنيهاى آنها را مورّخين بزرگ نگاشته اند، گفته اند روزى عمرو عاص بعايشه گفت، دوست داشتم تو در جنگ جمل كشته شده باشى، عايشه گفت براى چه اى بى پدر گفت براى آنكه قتل تو را بهترين وسيله سرزنش براى على قرار دهيم، بيهقى در كتاب محاسن و مساوى گويد: روزى غانمه دختر غانم در شام بر معاويّه وارد شد، معاويّه بر وى سلام كرد، غانمه گفت سلام بر مؤمنين و خوارى بر كافرين باد، بگوئيد بدانم آيا عمرو عاص در ميان شما است، عمرو گفت اينك منم، غانمه گفت توئى كه بنى هاشم را دشنام مى دهى، و حال آنكه دشنام از تو و در تو و براى تو است، اى عمرو بخدا سوگند من بزشتيهاى تو و مادرت آشنائى كامل دارم، مادرت زنگى ديوانه و احمق بود، ايستاده بول ميكرد، اشخاص ناكس از او بالا مى رفتند، هر وقت نرى بجماع با وى سرگرم مى شد نطفه او گنديده تر از نطفه كسى بود، كه بر وى سوار شده بود، چهل و يك نفر در يك روز با وى زنا كردند، تو نيز آن مردك نانجيب گمراه فسادكارى هستى كه فاسقى را با زنت در يك بستر ديده بغيرت نيامدى و مانعش نگرديدى، و داستان كشف عورت او در صفّين و مشاجراتى كه حضرت امام حسن (ع) و ابن عبّاس در مجالس عديده، در باره خباثت آن ملعون و پدرش با وى كردند در تواريخ مسطور است: بارى حضرت بدينسان بوى نوشتند، و اين قسمت را سيّد رضى اعلى اللَّه مقامه ذكر نفرموده، لكن ابن ابى الحديد از نصر ابن مزاحم نقل كرده است، از بنده خداى على أمير المؤمنين بسوى دم بريده، سرزنش كننده محمّد و آل محمّد، در جاهليت و اسلام عمرو ابن العاص، سلام بر آن كسى باد كه پيرو راه هدايت است، اى عمرو محبّت دنيا گوش جان و چشم دلت را كر و كور ساخت) آن گاه تو دينت را پيرو دنياى كسى قرار دادى كه گمراهيش هويدا، و پرده اش دريده است (شراب مى نوشد، حرير مى پوشد، بساز و آواز گوش مى دهد) بزرگ مرد را در مجلسش خوار مى نمايد، و با آميزشش دانا را نادان مى سازد، (و يا اين كه چون خودش با نادانى مخلوط است دانا را نادان مى پندارد، و نيز بنى هاشم را ناسزا مى گويد) تو بدنبال چنين كسى افتاده و بخشش او را خواهان شدى همچون سگى كه پيرو شير بوده بچنگال (وحشيانه) وى پناه مى برد، و منتظر است از زيادى صيدش كه بچنگش افتاده است، چيزى بسوى وى افكند، تو دنيا و آخرتت را از بين بردى (و به پيروى از معاويه در دنيا بد نام، و در آخرت مورد سخط و خشم خداى واقع گرديدى) در صورتى كه اگر چنگ بحقّ در افكنده (و بيارى من برميخواستى از نعمت دنيا و آخرت) آنچه مى جستى مى يافتى (حال كه چنين نكرده، و با معاويه در ساختى) پس اگر خداى مرا بر تو و پسر ابى سفيان چيرگى داد كه سزايتان را در كنارتان خواهم نهاد، و اگر مرا ناتوان ساخته، و زنده مانديد آنچه كه در پيش روى داريد برايتان بدتر است (و عذاب خداى سخت تر ميباشد) و السّلام.

نظم

  • بسوى عمرو ابن عاص وائلكه بود از كفر و كين او را سيه دل
  • خداوند سخن اين گونه دم زدپى ارشاد او اينسان رقم زد
  • الا اى ابتر فرزند ابتركه هستى خصم يزدان و پيمبر
  • جهان را تا مگر آرى فراچنگنهادى دل بهر بد نامى و ننگ
  • شدى پير و بمردى پست و ناپاككه او را نيست از هر زشتى باك
  • ز كارش مكر و كفر و شرك پيداستهواها و هوسهايش هويداست
  • مى امّ الخبائث را بنوشدحريرين جامه چون زنها بپوشد
  • بناحق يار و با ابليس دمسازدو گوشش روز و شب بر ساز و آواز
  • بزرگان را كند در مجلسش خواربنادانيش دانا را گرفتار
  • هميشه در پى خورد است و خواب استدرون مردم از جورش كباب است
  • تو همچون سگ ز طبع همچو روباهفتادى در پى آن ديو گم راه
  • كه چون خواهد شكم از طعمه سيربچنگ آرد شكارى را چنان شير
  • درون از ران و پهلويش پر آردبتو ستخوان صيدش واگذارد
  • بسان خوك از آن گشتى انيسشكه باشى از دنائت كاسه ليسش
  • بباطل نقش حق از دل ستردىبدنيا دين خود از بين بردى
  • و حال اين كه از باطل گر آهنگبحق كردى بدين در مى زدى چنگ
  • پى من مى شدى هر راه پويابجستى هر چه را بوديش جويا
  • بدنيا يار دين بودىّ و دولتبعقبا فارغ از رنج و عقوبت
  • كنون كز دين و از من ديده بستىببزم پور بو سفيان نشستى
  • اگر حق بر شمايم چيرگى دادزمام كارتان در دستم افتاد
  • ز سرتان پوست خواهم بركشيدنبكيفر سينه هاتان بر دريدن
  • و گر تقدير ما را ناتوان ساختشما را برفزود از كار ما كاست
  • به پيش رويتان صد بار بدترمهيّا هستتان كيفر به محشر
  • چو عزرائيلتان جانها ستاندخدا در قعر دوزختان كشاند

( . شرح نهج البلاغه منظوم، ج7، ص 259-262)

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

پر بازدیدترین ها

No image

نامه 45 نهج البلاغه : نامه به عثمان ابن حنيف انصارىّ حاکم بصره

نامه 45 نهج البلاغه "به عثمان ابن حنيف انصارىّ حاکم بصره" می باشد.
No image

نامه 28 نهج البلاغه : پاسخ به نامه معاویه

نامه 28 نهج البلاغه به موضوع " پاسخ به نامه معاویه" می پردازد.
No image

نامه 41 نهج البلاغه : نکوهش یکی از فرمانداران

نامه 41 نهج البلاغه به "نکوهش یکی از فرمانداران" اشاره می کند.
Powered by TayaCMS