(9)
خُلق به صفاتی گفته می شود که با سرشت و خوی انسان عجین شده باشد و به رفتارهای موسمی و موقّت گفته نمی شود. تفسیرهای مختلفی درباره "خلق عظیم" شده است، از جمله:
الف) برخی از کتب لغت، خلق را به معنای دین و آئین گرفته اند، چنان که در حدیثی از امام باقرعلیه السلام می خوانیم که آن حضرت فرمود: مراد از خلق عظیم آئین اسلام است.(10)
ب) مراد، تخلّق به اخلاق اسلام و طبع بزرگ است.
ج) مراد، صبر بر حق و تدبیر امور بر اقتضای عقل است.
د) عایشه گوید: اخلاق پیامبر، متضمن بود آنچه را که در 10 آیه اول سوره مؤمنون آمده است و بالاتر از این مدح، مدحی نیست.
ه) مراد، برخورد بزرگوارانه با مخالفان است. چنان که خداوند او را به این شیوه، مامور ساخته
ص:57
1- 318. نهج الفصاحه، حدیث 1979.
2- 319. بحارالانوار، ج 9، ص 294.
3- 320. کنز العمال، حدیث 2400.
4- 321. سوره انفال، آیه 33.
5- 322. سوره کهف، آیه 1.
6- 323. سوره یس، آیه 4.
7- 324. طارق، 13.
8- 325. نهج البلاغه، خطبه 279.
9- 326. ذیل آیات 1 تا 4 سوره قلم.
10- 327. تفسیر نورالثقلین
بود: «خذ العفو و امر بالمعروف و اعرض عن الجاهلین»(1)
و) مراد، مکارم اخلاق است. چنانکه از آن حضرت روایت شده که فرمود: «انّما بُعثت لاتمّم مکارم الاخلاق» و فرمود: «ادّبنی ربّی فاحسن تادیبی»(2) پروردگارم مرا تربیت نمود و چه خوب تربیت نمود.
ز) عایشه درباره اخلاق پیامبر گفت: «کان خلقه القرآن»(3) اخلاق پیامبر، تجسم قرآن بود.