احترام و محبت متقابل در خانواده

احترام و محبت متقابل در خانواده

پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم: "جُلوسُ المَرْءِ عِنْدَ عِیالِهِ اَحَبُّ اِلَی اللّهِ تَعالی مِنِ اعْتِکافٍ فی مَسْجِدی هذا"؛ نشستن مرد در کنار خانواده اش، در نزد خدای تعالی از اعتکاف در مسجد من محبوب تر است.

سلام بر پیامبر خدا

ذکر صلوات بهترین ذکرهاست، اثر عجیبی در پاک کردن گناهان دارد. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: "اَلصَّلاهُ عَلَی النَّبیِّ صلی الله علیه و آله أمْحَقُ لِلْخطایا مِنَ الْماءِ لِلنّار؛ ذکر صلوات برای از بین بردن گناهان، از تأثیر آب بر آتش قوی تر است." بعد فرمود: "وَ السّلامُ علی النَّبیِّ صلی الله علیه و آله اَفْضَلُ مِنْ عِتْقِ رِقابٍ؛ سلام دادن به پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله از آزاد کردن بنده در راه خدا برتر و بالاتر است."⁽¹⁾ در آیه قرآن آمده است: "وَ سَلِّموا تَسْلیماً".⁽²⁾بیشتر مفسران گفته اند: "سَلِّموا" در اینجا به معنای سلام دادن است. به معنای تسلیم و رضا هم آمده است. در باب کیفیت صلوات، صلوات های مختلفی نقل شده است که در بسیاری از آن ها سلام نیز هست: "اَللّهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّمْ وَ بارِکْ..."

علاوه بر آن انسان می تواند هر روز به پیامبر خدا سلام بدهد: "السَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ اللّه !" امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: "وَ حُبُّ رَسُولِ اللّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم اَفْضَلُ مِنْ مُهَجِ الاْنْفُسِ"؛⁽³⁾ محبت پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله از جهاد و شهادت در راه خدا بهتر است.

محبت به بانوان

محبت به بانوان از سنت های پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سیره همه انبیای الهی است. امام صادق علیه السلام فرمودند: "مِنْ اَخْلاقِ الاْنْبیاءِ حُبُّ النِّساء"؛⁽⁴⁾ محبت به بانوان از اخلاق انبیاست.

علاقه و محبت پیامبر اسلام به مادر و همسر و دخترش وصف ناشدنی است. آن قدر به مادر بزرگوارش حضرت آمنه علیها السلام علاقه مند بود و عواطفش نسبت به آن بانو می جوشید که در اواخر عمر، پس از گذشت نزدیک به شصت سال از ارتحال مادرش، کنار قبر آن مادر ارجمند می نشست و به یاد محبت های او می گریست.⁽⁵⁾

محبت به همسر

همچنین به همسرش، حضرت خدیجه، بسیار مهر می ورزید و مراعات حال او را می کرد. وقتی برای انعقاد نطفه حضرت زهرا علیها السلام از سوی خدا فرمان آمد که باید چهل روز از حضرت خدیجه علیها السلام فاصله بگیرد و مشغول عبادت شود، برای آن پیامبر گرامی بسیار سنگین بود که خدیجه را ترک گوید؛ چرا که بسیار او را دوست می داشت و تعلق خاطر فراوانی به آن بانوی بزرگ داشت. از این رو به وسیله عمار یاسر پیغام فرستاد که گمان نکنید که من شما را ترک گفته ام و از تو ناراحتم، بلکه پروردگار من این گونه فرمان داده است تا امر خودش را تنفیذ و اجرا کند؛

"فَلا تَظُنّی یا خَدیجَهُ اِلاّ خَیْراً فَاِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یُباهی بِکَ کِرامَ مَلائِکَتِهِ کُلَّ یَوْمٍ مِراراً"؛⁽⁶⁾ جز خیر گمانی مبر؛ که خداوند عزوجل روزی چندین مرتبه به خاطر تو به فرشتگان بزرگش مباهات می کند.

پس از ارتحال حضرت خدیجه علیها السلام ، آن قدر از فقدان آن بانوی بزرگوار ناراحت و محزون بود که سال ارتحال حضرت خدیجه را سال عام الحزن نامیدند و بارها به یاد او گریه کردند. شخصیت اول جهان هستی به یاد همسرش می گرید، تا جایی که مورد ملامت عایشه قرار می گیرد. و در پاسخ به او می فرماید: "صَدَّقَتْنی اِذْ کَذَّبْتُم وَ آمَنَتْ بی اِذْ کَفَرْتُمْ"؛⁽⁷⁾ زمانی که شما مرا تکذیب می کردید، او مرا تصدیق نمود و زمانی که به من کفر می ورزید، او به من ایمان آورد.

پیامبر خدا دوستان خدیجه را احترام می کرد و گاهی برای آنان هدیه می فرستاد.زمانی پیرزنی به محضر پیامبر خدا رسید. پیامبر به او بسیار احترام و محبت کرد. پس از آن که رفت، عایشه پرسید: او که بود. حضرت فرمودند: او در زمان خدیجه نزد ما می آمد و از دوستان خدیجه بود.⁽⁸⁾

احترام و محبت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم به فاطمه علیها السلام

احترام و مهر و عطوفت پیامبر به دخترشان فاطمه زهرا علیهاالسلام در عالم بی نظیر بود. عایشه چنین نقل می کند: "وَ کانَتْ اِذا دَخَلَتْ عَلَی النَّبی رَحَّبَ بِها وَ قامَ اِلَیْها فَاَخَذَ بِیَدِها وَ قَبَّلَ یَدَها وَ اَجْلَسَها فی مَجْلِسِهِ"؛⁽⁹⁾ هر زمان که فاطمه علیها السلام به حضور پیامبر خدا می رسید، پیامبر به او خوش آمد می گفت و با اشتیاق به سوی او می شتافت. پس دست او را می گرفت و می بوسید و او را در کنار خود می نشاند.

همچنین از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام چنین روایت شده است: "اِنَّهُ کانَ النَّبِیُّ صَلَی اللّهُ عَلَیْهِ و آلِهِ لایَنامُ حَتّی یُقَبِّلَ عُرْضَ وَجْهِ فاطِمَهَ یَضَعُ وَجْهَهُ بین ثَدْیَیْ فاطِمَهَ وَ یَدعُو لَها"؛⁽¹⁰⁾ سیره پیامبر چنین بود که نمی خوابید تا این که گونه فاطمه را می بوسید، صورتش را روی سینه فاطمه می گذارد و برای او دعا می کرد.

بهشت قرب احمد سینه توست ضمیر خلق در آیینه توست

تمام آفرینش پای بستت پیمبر خم شد و بوسید دستت

احترام و محبت دو سویه

سفارش اسلام به محبت و دوستی در خانواده دو طرفه است. اگر سفارش شده است که به پدر و مادر خیلی احترام کنید، از آن طرف هم سفارش شده است که پدران و مادران به فرزندانشان خیلی محبت کنند و به آنان احترام بگذارند. برخی از پدر و مادرها هستند که عاق فرزندانشان می شوند. همچنین همان طور که سفارش شده است که مردان به بانوان محبت کنند، به بانوان هم سفارش شده است که به شواهرانشان احترام کنند.

طلب حلالیت

یکی از بزرگان می فرمود: چه خوب است که هر چند وقت یک بار زن و شوهر از یکدیگر حلالیت بطلبند؛ چون اگر حق همدیگر را ادا نکنیم، یا یکدیگر را حلال نکنیم، همه گرفتاریم. ایشان می فرمودند: من هر چند گاهی از خانمم حلالیت می طلبم. انسان باید قلدری را کنار بگذارد و از خانمش حلالیت بطلبد. خانم هم از شوهر حلالیت بطلبد.

کسی را همانند حضرت خدیجه کبری علیها السلام سراغ نداریم که جان و مال و آبروی خود را فدای پیامبر خدا صلی الله علیه و آله کرده باشد. همه هستی خودش را نثار پیامبر خدا کرد. هنگامی که زمان ارتحال آن بزرگ بانو فرا رسید، پیامبر خدا بر بالینش نشستند. خدیجه چند وصیت داشت. اولین وصیتش این بود: "فَاِنّی قاصِرَهٌ فِی حَقِّکَ فَاعْفُنی یا رَسُولَ اللّه" ؛⁽¹¹⁾ ای رسول خدا ! مرا حلال کنید که در حق شما کوتاهی کردم!

این سخن خانمی است که همه چیز خود را فدای پیامبر اکرم کرده است. کسی که هر چه در عظمت او بگوییم کم گفته ایم. با این همه فداکاری باز می گوید: مرا عفو کن.این به خاطر این است که حق پیغمبر عظیم است. حق شوهر عظیم است.

حضرت زهرا علیهاالسلام از امیرالمؤمنین علیه السلام حلالیت می طلبیدند.و این حلالیت طلبیدن سیره آنان بوده است.

تواضع و فروتنی

در زندگی همیشه باید کوتاه بیاییم و دست پایین را بگیریم و به یکدیگر گیر ندهیم که خدا به ما گیر خواهد داد. اگر خدا بخواهد گیر بدهد، همه ما کم می آوریم، حتی انبیای الهی هم کم می آورند.

"اَلا لَهُ الْحُکْمُ وَ هُوَ اَسْرَعُ الْحاسِبینُ"؛⁽¹²⁾بدانید که حکم و داوری مخصوص اوست و او سریع ترین حسابگران است.

در مقابل خداوند هم باید دست پایین را بگیریم و بگوییم: خدایا، من مقصرم، فقیرم، مسکینم! هر چه دست پایین بگیریم، ما را بالا می برند. انسان اگر بخواهد در مقابل خدا و اولیای خدا شاخ و شانه بکشد و بگوید حق با من است، من کوتاهی نکرده ام، من خیلی خدمت کرده ام، مچ او را می گیرند. او را به پای حساب می آورند و آن قدر اشکال در وجودش پیدا می شود که بگذارد و فرار کند.

مثبت نگری

حاج آقا دولابی می فرمودند: شیخ محمد کوفی تشرفاتی داشت. ایشان برای زیارت امام رضا علیه السلام از نجف به مشهد آمده بود. در جلسه ای در مشهد او را دیدم. آدم بسیار صاف و زلالی بود. من گفتم: امام زمان هم خوش سلیقه است. با آدم های صاف و زلال می نشیند.

در آن جلسه میهمانی داشتیم با ایشان غدا می خوردیم. میزبان تخم مرغ سر سفره آورده بود. یک نفر از میهمانان یک رنگ مثلاً زردی در تخم مرغ دید. گمان کرد خون است.به صاحبخانه گفت: این خون است یا چیز دیگری؟ به او گفت: تو چه کار داری، تجسس لازم نیست. بعد شیخ محمد کوفی مثالی زد. گفت: یک بنده خدایی در مجلسی داشت غذا می خورد.به خیال خودش دید یک فضله در غذاست. گفت: نمی دانم این فضله در دیگ غذا بوده که غذا را نجس کرده است، یا الآن از سقف افتاده است. اهل دلی آنجا بود. گفت: چرا تو چشمت آشغال و فضله را می بیند. شاید از سقف نیفتاده، بلکه از ریشت افتاده است. گفت: از ریش من!گفت: بله. دست برد به ریشش، دید پر از فضله است. یعنی آن ولی خدا تصرف کرد.

این مثال را می زد که اولاً بدبین و عیب تراش نباشید. به دنبال فضله و نجاست پیدا کردن نباشید. برخی افراد همیشه به دنبال فضله پیدا کردن هستند. با فضله حشر و نشر دارند. ولی برخی دیگر به دنبال زیبایی هستند. همیشه خیر و زیبایی می بینند. گفت:نه خانه فضله دارد، نه سقف، بلکه فضله در ریش و چشم خود توست.

قدردانی از زحمات همسر

در مقابل خدا و اولیای او هر چه می توانیم باید دست پایین بگیریم و لنگ بیندازیم. باید بین خود و خدا بگوییم: ما در حق پدر و مادر و همسر کوتاهی کرده ایم.چه کسی می تواند حق پدر و مادر و همسر را ادا کند!

خداوند آیت اللّه احمدی میانجی را رحمت کند! می فرمودند: در اطراف آذربایجان شخصی به نام شیخ محمد طاها زندگی می کرد. آدم فوق العاده ای بود. آیت اللّه محل بود.خانمی هم داشت که به او محبت و خدمت می کرد. خانم ها غذا درست می کنند، لباس می شویند، بچه داری می کنند. هر کدامش واقعاً کار سنگینی است. گفتنش راحت است، اگر ما را حلال نکنند و از حقشان نگذرند، واقعاً گیر هستیم. این یک حقیقتی است.

شیخ محمد طاها معمولاً مشغول درس و بحث و عبادت و کارهای دیگر بود. یک روز یک مشکلی در خانه پیش آمد. سابق هم معمولاً از چاه آب می کشیدند. از لوله کشی و شیر آب خبری نبود. خانم شیخ محمد طاها از دست آقا ناراحت شده بود و دلو و ریسمان را مخفی کرده بود.

شیخ محمد طاها سحر برای نماز شب بلند می شود. همیشه آفتابه پر از آب برای او آماده بود، ولی آن شب می بیند نه از آفتابه آب خبری است و نه از دلو و ریسمان. اطراف را می گردد و دلو و ریسمان را پیدا می کند. دلو را در چاه می اندازد. می بیند خیلی مشکل است؛ پیرمرد است، توان ندارد از چاه آب بکشد. به سختی دلو آب را از چاه بالا می کشد، اما از دستش می افتد. زار زار شروع به گریه می کند. خانم دلش به حال او می سوزد.می گوید: چرا گریه می کنی؟ این که گریه ندارد. من برایت آب می کشم. می گوید: من برای آب گریه نمی کنم. گریه من برای این است که تو چهل سال است برای من آب می کشی و من قدر تو را نمی دانستم و اصلاً توجه به این کارت نداشتم.

به زحمت هایی که گاهی دیگران برای ما می کشند توجه نداریم. شما یک هفته بچه داری کن، یک هفته غذا درست کن، یک هفته خانه داری کن تا قدر زحمات همسرت را بدانی.شیخ محمد طاها می گفت: من بعد از چهل سال فهمیدم که آب کشیدن تو چقدر مهم بوده است.

اگر مسأله طلبکاری و بدهکاری پیش کشیده شود، انسان خیلی بدهکار می شود.انسان باید زحمت های دیگران، به خصوص همسر خودش را قدر بداند و از او تشکر کند و حلالیت بطلبد؛ هم زن از شوهر و هم شوهر از همسرش. از همدیگر حلالیت بطلبند و از یکدیگر راضی باشند.

سرپرستی و مدیریت در نظام خانواده

امروزه در دنیا مطرح است که حقوق زن و مرد مساوی است. این بحث درستی نیست.بنابر نص قرآن کریم، حق مرد بر زن بیشتر است: "اَلرِّجالُ قَوّامونَ عَلَی النِّساءِ بِما فَضَّل اللّهُ بَعْضَهُم عَلی بَعْضٍ وَ بِما اَنْفَقُوا مِنْ اَموالِهُمْ"؛⁽¹³⁾ مردان، سرپرست و نگهبان زنان اند، به خاطر برتری هایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است و به خاطر انفاق هایی که در اموالشان (در مورد زنان) می کنند. یعنی مردان بر زنان سرپرستی و مدیریت دارند.

"وَ لِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَهٌ"؛⁽¹⁴⁾ مردان بر زنان برتری دارند.

این آیه مربوط به ارث هم نیست. بلکه مراد این است که مرد مدیریت و سرپرستی و قیومیتش بالاتر است، هر چند یک درجه باشد. پیامبر خدا نیز فرموده است: "کُلُّ نَفْسٍ مِنْ بَنی آدَمَ سَیِّدٌ فَالرَّجُلُ سَیِّدُ اَهْلِهِ وَ الْمَرئَهُ سَیِّدُ بَیْتِها"؛⁽¹⁵⁾ هر یک از افراد بنی آدم سرپرست و سالار است؛ مرد سالار و سرپرست اهل بیتش است و خانم سالار و سرپرست خانه است.

در روایتی دیگر از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمودند: "اَلرَّجُلُ راعٍ عَلی اَهلِ بَیْتِهِ وَ هُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُمْ فَالْمَرأَهُ راعِیَهٌ عَلی اَهْلِ بِیْتِ بَعْلِها وَ وَلَدِهِ وَ هِیَ مَسْئُولَهٌ عَنْهُم"؛⁽¹⁶⁾ مرد سرپرست خانواده خود است و در برابر آنان مسئول است.و زن سرپرست اهل بیت شوهر و فرزندان خویش است و در برابر آنان مسئول است.

یعنی در خانه مدیریت را به خانم بدهید. این که چه بخوریم، چه بپوشیم و چگونه خانه را مرتب کنیم، به عهده زن است. مرد هر چه در کارهای خانه دخالت نکند، ارج و منزلتش بیشتر است. سلیقه های آراستن خانه را به خانم ها بسپارید. خانم ها اختیاردار خانه هستند.وضع خانه را آن ها باید مرتب کنند. اما مدیریت کلان و سرپرستی خانواده به عهده مرد است. خانم سرپرست خانه است و مرد سرپرست کل خانواده.

برترین حق

در روایات آمده است: "کسی که بیش از همه بر خانم حق دارد، شوهر اوست. و کسی که بیش از همه بر مرد حق دارد، پدر اوست".⁽¹⁷⁾ مادر هم به انسان خیلی حق دارد.یکی از آقایان می فرمود: همسر در سینه انسان جا دارد و مادر بالای سر انسان. یعنی احترامش بسیار زیاد است. خداوند همسر را مایه مودت و رحمت و سکونت و آرامش قرار داده است؛ یعنی باید در دلت باشد. او را به سینه خود بچسبان. همیشه با محبت و مودت با یکدیگر برخورد کنید. هم دوست داشته باشید و هم اظهار دوستی کنید. ولی پدر و مادر را می گوید: "وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ"؛⁽¹⁸⁾بال تواضع و رحمت خود را برای آنان بگستران.

یعنی خودت را در برابر آن ها پایین بیاور. آن ها روی سرت جای دارند. دست و پایشان را ببوس. پای مادر را باید روی سرت بکشی. حاج آقا دولابی سفارش می کردند که این قدر پای مادرت را ببوس تا گریه بیفتد. وقتی گریه افتاد، در بهشت باز می شود و رحمت خدا شما را می گیرد؛ چون بهشت زیر پای مادران است.

برای پدر و مادر سنگ تمام بگذارید؛ چون پدر و مادر بهشت و جهنم شما هستند.همسر هم عضو شما و جزء شماست و در سینه شما قرار دارد. خوشی و ناخوشی شما در او اثر دارد. همراه و شریک زندگی شماست. موفقیت هر مردی در گرو همراهی و همگامی همسر اوست.اگر انسان اهل عبادت و سلوک است، یا اهل درس و تحصیل علم است، چنانچه همسرش با او همدل و همراه باشد، به راحتی به مقصد می رسد. اما ناسازگاری در زندگی و همراهی نکردن همسر مانع راه می شود. در روایات بسیاری سفارش شده است که خانم ها با غم و شادی شوهرانشان بسازند و با آن ها همراه و سازگار باشند

پاورقی

1. واب الاعمال، ص 186؛ بحارالأنوار، ج 91، ص 57 ، ح 33.
2. وره فرقان، آیه 74.
3. واب الأعمال، ص 186 ؛ بحارالأنوار، ج 91، ص 57 ، ح 33 .
4. حارالأنوار، ج 100، ص236، ح 24 ؛ وسائل الشیعه، ج 14، ص 9، ح 24923.
5. حل البصر، ص 24 ؛ بحارالأنوار، ج 15، ص 162 .
6. یت الاحزان، ص 5 ؛ العددالقویه، ص 219 ؛ بحارالأنوار، ج 16، ص 78.
7. شف الغمه، ج 2، ص 131؛ بحارالأنوار، ج 16، ص 8 .
8. شف الغمه، ج 2، ص 130؛ بحارالأنوار، ج 16، ص 8 .
9. شاره المصطفی، ص 253 .
10. لمناقب، ج 3، ص 334 ؛ بحارالأنوار، ج 43، ص 43.
11. جره طوبی، ص 223.
12. وره انعام، آیه 62 .
13. وره نسا، آیه 34.
14. وره بقره، آیه 228.
15. هج الفصاحه، ح 2177.
16. نبیه الخواطر، ص 14.
17. اءَتْ امْرَأَهٌ اِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ...قالت: یا رَسُولَ اللّه ِ مَنْ اَعْظَمُ النّاسِ حَقّاً عَلَی الرَّجُلِ؟ قالَ: والِدُهُ. فَقالَتْ: یا رَسُولَ اللّه ِ مَنْ اَعْظَمُ النّاسِ حَقّاً عَلَی الْمَرْأَهِ قالَ: زَوْجُها؛ زنی به محضر پیامبر صلی الله علیه و آله رسید و گفت: ای رسول خدا، از میان مردم چه کسی حق بیشتر و بزرگ تری بر عهده مرد دارد؟ حضرت فرمودند: پدر او. گفت: ای رسول خدا، از میان مردم چه کسی بزرگ ترین حق را بر گردن زن دارد؟ فرمودند: شوهر او. (الکافی، ج 5 ، ص 506؛ وسائل الشیعه، ج 14، ص112).
18. وره اسراء، آیه 24