ط امامت، تنها با انتخاب الهی میباشد
آیات:
وَ رَبُّكَ يَخْلُقُ ما يَشاءُ وَ يَخْتارُ ما كانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ سُبْحانَ اللَّهِ وَ تَعالى عَمَّا يُشْرِكُونَ [1]
و پروردگار تو هر چه را بخواهد مى‌آفريند و برمى‌گزيند، و آنان اختيارى ندارند. منزّه است خدا، و از آنچه [با او] شريك مى‌گردانند برتر است.
وَ قالُوا لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلى رَجُلٍ مِنَ الْقَرْيَتَيْنِ عَظيم أَ هُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّكَ نَحْنُ قَسَمْنا بَيْنَهُمْ مَعيشَتَهُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِيًّا وَ رَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ [2]
و گفتند: «چرا اين قرآن بر مردى بزرگ از [آن] دو شهر فرود نيامده است؟» آيا آنانند كه رحمت پروردگارت را تقسيم مى‌كنند؟ ما [وسايل] معاشِ آنان را در زندگى دنيا ميانشان تقسيم كرده‌ايم، و برخى از آنان را از [نظر] درجات، بالاتر از بعضى [ديگر] قرار داده‌ايم تا بعضى از آنها بعضى [ديگر] را در خدمت گيرند، و رحمت پروردگار تو از آنچه آنان مى‌اندوزند بهتر است.
روایات:
1- قرب الإسناد ابْنُ عِيسَى عَنِ الْبَزَنْطِيِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى الرِّضَا ع بِالْقَادِسِيَّةِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أَسْأَلَكَ عَنْ شَيْ‌ءٍ وَ أَنَا أُجِلُّكَ وَ الْخَطْبُ فِيهِ جَلِيلٌ وَ إِنَّمَا أُرِيدُ فَكَاكَ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ فَرَآنِي وَ قَدْ دَمَعْتُ فَقَالَ لَا تَدَعْ شَيْئاً تُرِيدُ أَنْ تَسْأَلَنِي عَنْهُ إِلَّا سَأَلْتَنِي عَنْهُ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنِّي سَأَلْتُ أَبَاكَ وَ هُوَ نَازِلٌ فِي هَذَا الْمَوْضِعِ- عَنْ خَلِيفَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ فَدَلَّنِي عَلَيْكَ وَ قَدْ سَأَلْتُكَ مُنْذُ سِنِينَ وَ لَيْسَ لَكَ وَلَدٌ- عَنِ الْإِمَامَةِ فِيمَنْ تَكُونُ مِنْ بَعْدِكَ فَقُلْتَ فِي وَلَدِي وَ قَدْ وَهَبَ اللَّهُ لَكَ ابْنَيْنِ فَأَيُّهُمَا عِنْدَكَ بِمَنْزِلَتِكَ الَّتِي كَانَتْ عِنْدَ أَبِيكَ فَقَالَ لِي هَذَا الَّذِي سَأَلْتَ عَنْهُ لَيْسَ هَذَا وَقْتَهُ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ رَأَيْتَ مَا ابْتُلِينَا بِهِ مِنْ أَبِيكَ وَ لَسْتُ آمَنُ الْأَحْدَاثَ فَقَالَ كَلَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ لَوْ كَانَ الَّذِي تَخَافُ كَانَ مِنِّي فِي ذَلِكَ حُجَّةٌ أَحْتَجُّ بِهَا عَلَيْكَ وَ عَلَى غَيْرِكَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ الْإِمَامَ الْفَرْضُ عَلَيْهِ وَ الْوَاجِبُ مِنَ اللَّهِ إِذَا خَافَ الْفَوْتَ عَلَى نَفْسِهِ أَنْ يَحْتَجَّ فِي الْإِمَامِ مِنْ بَعْدِهِ بِحُجَّةٍ مَعْرُوفَةٍ مُبَيَّنَةٍ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَقُولُ فِي كِتَابِهِ وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُمْ ما يَتَّقُونَ فَطِب نَفْساً وَ طِيبَ بِأَنْفُسِ أَصْحَابِكَ فَإِنَّ الْأَمْرَ يَجِي‌ءُ عَلَى غَيْرِ مَا يَحْذَرُونَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ. [3]
بزنطي گفت: در قادسيه خدمت امام رضا عليه السّلام رسيدم و گفتم: فدايت شوم! مى‌خواهم سؤالى از شما بكنم و جايگاه شما را بلندمرتبه مي‌دانم و سؤال با اهميتى است، و قصدم از اين پرسش تنها اين است كه خود را از آتش جهنم نجات بخشم. امام عليه السّلام متوجه شد كه اشک‌هايم جارى است و فرمود: هر چه مايلى بپرس، هر چند تو مي‌خواهي چيزي را بپرسي كه پيش از آن نيز در مورد آن سؤال كرده‌اي! عرض كردم: فدايت شوم! در همين موضع از پدرت سؤال كردم كه خليفه بعد از شما كيست و مرا به مقام و امامت شما راهنمایی كرد. چند سال است - با اينكه فرزندى نداشتيد- همين سؤال را از شما كرده‌ام و فرموده‌اید: امامت متعلق به پسر من است. اینک که خداوند به شما دو فرزند عنايت كرده، بفرمایید امامت متعلق به كدام يك از آنهاست؟ فرمود: اين سؤالى كه مى‌كنى، وقت آن حالا نيست. عرض كردم: فدايت شوم! مشاهده كردى چه گرفتارى درباره پدرت براى ما پيش آمد؟ من اطمينانى از پيشامدها ندارم. فرمود: نه، إن شاء الله چنين نيست. اگر آنچه که مى‌ترسى احتمال وقوع داشته باشد، من بايد دليلى مي‌آوردم كه با آن بر تو يا ديگران استدلال نمايم و حجت را تمام كنم. مگر نمى‌دانى كه بر امام لازم و از طرف خداوند واجب است که اگر مرگ خود را فهميد، در مورد جانشين خويش به مردم اطلاع دهد و حجت آشکار و شناخته شده را بر آنها تمام كند؟ خداوند در قرآن كريم مى‌فرمايد: «وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُمْ ما يَتَّقُونَ» [4] {و خدا بر آن نيست كه گروهى را پس از آنكه هدايتشان نمود بى‌راه بگذارد، تا آنكه چيزى را كه بايد از آن پروا كنند برايشان بيان كند.} پس هم تو و هم دوستانت آسوده خاطر باشید كه ان شاء اللَّه آشكار خواهد شد و آنچه باعث بيم و ترس شما شده، وقوع نخواهد يافت.
2- قرب الإسناد بِالْإِسْنَادِ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا ع الْإِمَامُ إِذَا أَوْصَى إِلَى الَّذِي يَكُونُ مِنْ بَعْدِهِ بِشَيْ‌ءٍ فَفَوَّضَ إِلَيْهِ فَيَجْعَلُهُ حَيْثُ يَشَاءُ أَوْ كَيْفَ هُوَ قَالَ إِنَّمَا يُوصِي بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ لَهُ إِنَّهُ قَدْ حُكِيَ عَنْ جَدِّكَ قَالَ أَ تَرَوْنَ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ إِلَيْنَا نَجْعَلُهُ حَيْثُ نَشَاءُ لَا وَ اللَّهِ مَا هُوَ إِلَّا عَهْدٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص رَجُلٌ فَرَجُلٌ مُسَمًّى فَقَالَ فَالَّذِي قُلْتُ لَكَ مِنْ هَذَا. [5]
به امام رضا عليه السّلام عرض كردم: امام وقتى كسى را به جانشينى خود تعيين مى‌كند و امر امامت را به او مى‌سپارد، هر كس را که بخواهد مى‌تواند تعيين كند يا داراى خصوصياتى است؟ فرمود: نه، كسى را تعيين مى‌كند كه خدا دستور داده است. عرض كردم: از جدّ شما چنين نقل شده كه فرمود: خيال مي‌كنيد تعيين امام به اختيار ماست و به هر كس که بخواهيم وامى‌گذاريم؟ نه به خدا، اين عهد و قراردادي است از رسول خدا که نفر به نفر با نام فرموده است. فرمود: آنچه من نيز به تو گفتم از همين جهت بود.
3- الإحتجاج سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّيُّ قَالَ: سَأَلْتُ الْقَائِمَ ع فِي حِجْرِ أَبِيهِ فَقُلْتُ أَخْبِرْنِي يَا مَوْلَايَ- عَنِ الْعِلَّةِ الَّتِي تَمْنَعُ الْقَوْمَ مِنِ اخْتِيَارِ إِمَامٍ لِأَنْفُسِهِمْ قَالَ مُصْلِحٍ أَوْ مُفْسِدٍ قُلْتُ مُصْلِحٍ قَالَ هَلْ يَجُوزُ أَنْ تَقَعَ خِيْرَتُهُمْ عَلَى الْمُفْسِدِ بَعْدَ أَنْ لَا يَعْلَمُ أَحَدٌ مَا يَخْطُرُ بِبَالِ غَيْرِهِ مِنْ صَلَاحٍ أَوْ فَسَادٍ قُلْتُ بَلَى قَالَ فَهِيَ الْعِلَّةُ أَيَّدْتُهَا لَكَ بِبُرْهَانٍ يَقْبَلُ ذَلِكَ عَقْلُكَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَخْبِرْنِي عَنِ الرُّسُلِ الَّذِينَ اصْطَفَاهُمُ اللَّهُ وَ أَنْزَلَ عَلَيْهِمُ الْكُتُبَ وَ أَيَّدَهُمْ بِالْوَحْيِ وَ الْعِصْمَةِ إِذْ هُمْ أَعْلَامُ الْأُمَمِ وَ أَهْدَى أَنْ لَوْ ثَبَتَ الِاخْتِيَارُ وَ مِنْهُمْ مُوسَى وَ عِيسَى ع هَلْ يَجُوزُ مَعَ وُفُورِ عَقْلِهِمَا وَ كَمَالِ عِلْمِهِمَا إِذَا هُمَا بِالاخْتِيَارِ أَنْ تَقَعَ خِيْرَتُهُمَا عَلَى الْمُنَافِقِ وَ هُمَا يَظُنَّانِ أَنَّهُ مُؤْمِنٌ قُلْتُ لَا قَالَ فَهَذَا مُوسَى كَلِيمُ اللَّهِ مَعَ وُفُورِ عَقْلِهِ وَ كَمَالِ عِلْمِهِ وَ نُزُولِ الْوَحْيِ عَلَيْهِ اخْتَارَ مِنْ أَعْيَانِ قَوْمِهِ وَ وُجُوهِ عَسْكَرِهِ لِمِيقَاتِ رَبِّهِ سَبْعِينَ رَجُلًا مِمَّنْ لَمْ يَشُكَّ فِي إِيمَانِهِمْ وَ إِخْلَاصِهِمْ فَوَقَعَتْ خِيْرَتُهُ عَلَى الْمُنَافِقِينَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اخْتارَ مُوسى قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِمِيقاتِنا الْآيَةَ فَلَمَّا وَجَدْنَا اخْتِيَارَ مَنْ قَدِ اصْطَفَاهُ اللَّهُ لِلنُّبُوَّةِ وَاقِعاً عَلَى الْأَفْسَدِ دُونَ الْأَصْلَحِ وَ هُوَ يَظُنُّ أَنَّهُ الْأَصْلَحُ دُونَ الْأَفْسَدِ عَلِمْنَا أَنْ لَا اخْتِيَارَ لِمَنْ لَا يَعْلَمُ مَا تُخْفِي الصُّدُورُ وَ مَا تَكِنُّ الضَّمَائِرُ وَ تَنْصَرِفُ عَنْهُ السَّرَائِرُ وَ أَنْ لَا خَطَرَ لِاخْتِيَارِ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ بَعْدَ وُقُوعِ خِيْرَةِ الْأَنْبِيَاءِ عَلَى ذَوِي الْفَسَادِ. لَمَّا أَرَادُوا أَهْلَ الصَّلَاحِ. [6]
سعد بن عبداللَّه قمى گفت: از حضرت صاحب الزمان علیه السّلام كه آن وقت در دامن پدر نشسته بود پرسيدم: به چه دليل مردم نمى‌توانند براى خود امام انتخاب كنند؟ فرمود: امام خوب يا بد؟ گفتم: امام خوب و شايسته. فرمود: امكان دارد انتخابى كه مى‌كنند به جاى خوب بد از كار در آيد، با اينكه هيچ كس اطلاع از دل ديگرى ندارد كه چه چيز به خاطرش مى‌گذرد، فكر خوب يا فكر بد؟ گفتم: آرى، ممكن است، فرمود: همين موجب نداشتن چنين اختياري است كه با دليلى براى تو توجيه كردم كه عقلت بپذيرد. تصديق كردم. فرمود: بگو ببينم، پيامبرانى كه خداوند آنها را برگزيده و كتاب آسمانى بر آنها نازل كرده و ايشان را به وحى تأیید نموده و به آنها عصمت بخشيده، چون برجسته‌ترين افراد مردمند و از همه بهتر مى‌توانند انتخاب نمايند، مانند موسى و عيسى، با كمال عقل و دانشى كه اين دو داشتند آيا ممكن است انتخاب آنها در مورد كسى كه خيال مى‌كردند مؤمن است، منافق از كار در آيد؟ گفتم: نه. فرمود: همين موسى با كمال عقل و دانشى كه داشت و به او وحى مي‌شد، از ميان قوم و سرداران لشکر خود براى ميقات خدا هفتاد نفر را انتخاب كرد، با اينكه يقين داشت مؤمن و مخلص هستند. اما اين انتخاب بر خلاف تصور او بر منافقين قرار گرفت.
خداوند در اين آيه به همين مطلب اشاره مى‌كند: «وَ اخْتارَ مُوسى قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِمِيقاتِنا» [7] {و موسى از ميان قوم خود هفتاد مرد براى ميعاد ما برگزيد.} وقتى انتخاب پيامبرى كه خدا او را برگزيده بر شخص فاسدى قرار گيرد، با اينكه او خيال مى‌كرد صالح است، مى‌فهميم به كسى كه از راز دل‌ها و افكار پنهان و آينده اشخاص خبر ندارد، اجازه انتخاب داده نشده، بعد از اينكه پيامبران انتخابشان صحيح از كار در نيايد.
4- الخصال ابْنُ الْوَلِيدِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَتِّيلٍ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ مَنِيعِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ يُونُسَ عَنِ الصَّبَّاحِ الْمُزَنِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: عُرِجَ بِالنَّبِيِّ ص السَّمَاءَ مِائَةً وَ عِشْرِينَ مَرَّةً مَا مِنْ مَرَّةٍ إِلَّا وَ قَدْ أَوْصَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهَا إِلَى النَّبِيِّ بِالْوَلَايَةِ لِعَلِيٍّ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ ع أَكْثَرَ مِمَّا أَوْصَاهُ بِالْفَرَائِضِ. [8]
امام صادق عليه السّلام فرمود: پيامبر را صد و بيست مرتبه به معراج بردند و در هر مرتبه خداوند سفارش مى‌كرد به پيامبر در مورد ولايت علي بن ابى طالب و امامان بعد از او، بيشتر از آنچه درباره واجبات سفارش مى‌كرد.
5- الخصال ابْنُ مُوسَى عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ الزَّيَّاتِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ كَيْفَ صَارَتِ الْإِمَامَةُ فِي وُلْدِ الْحُسَيْنِ ع دُونَ الْحَسَنِ وَ هُمَا جَمِيعاً وَلَدَا رَسُولِ اللَّهِ ص وَ سِبْطَاهُ وَ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَقَالَ إِنَّ مُوسَى وَ هَارُونَ ع كَانَا نَبِيَّيْنِ مُرْسَلَيْنِ أَخَوَيْنِ فَجَعَلَ اللَّهُ النُّبُوَّةَ فِي صُلْبِ هَارُونَ دُونَ صُلْبِ مُوسَى وَ لَمْ يَكُنْ لِأَحَدٍ أَنْ يَقُولَ لِمَ فَعَلَ اللَّهُ ذَلِكَ وَ إِنَّ الْإِمَامَةَ خِلَافَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَيْسَ لِأَحَدٍ أَنْ يَقُولَ لِمَ جَعَلَهَا اللَّهُ فِي صُلْبِ الْحُسَيْنِ دُونَ صُلْبِ الْحَسَنِ لِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَكِيمُ فِي أَفْعَالِهِ لا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْئَلُونَ الْخَبَرَ. [9]
مفضل گفت: به امام صادق عليه السّلام عرض كردم: ای پسر رسول خدا! چه شد كه امامت در فرزندان امام حسين قرار گرفت و فرزندان امام حسن امام نشدند، با اينكه هر دو پسر پيامبر و نواده او و سرور جوانان اهل بهشتند؟ فرمود: موسى و هارون هر دو پيامبر و رسول و برادر بودند و خداوند نبوت را در نژاد هارون قرار داد نه موسى، هيچ كس نمى‌تواند بگويد چرا چنين كرد. امامت همان خلافت خدا است. كسى نمى‌تواند بگويد چرا خداوند در فرزندان امام حسين قرار داد و به فرزندان امام حسن نداد، زيرا در كار خود حكيم است. از او نمي‌توان پرسيد چرا چنين كردى. این مردم هستند که در كارهاى خود مورد بازخواست قرار مى‌گيرند.
6- بصائر الدرجات الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ الرَّازِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ الْمِصْرِيِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: إِنَّ الْإِمَامَةَ عَهْدٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَعْهُودٌ لِرَجُلٍ مُسَمًّى لَيْسَ لِلْإِمَامِ أَنْ يَزْوِيَهَا عَمَّنْ يَكُونُ مِنْ بَعْدِهِ. [10]
امام صادق علیه السّلام فرمود: امامت عهدی است از سوی خداوند عزوجل برای شخص معلومی. امام حق ندارد آن را دريغ دارد و از آنكه بعد از او معين شده پنهان كند.
7- بصائر الدرجات السِّنْدِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ حُجْرٍ عَنْ حُمْرَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ مَا مَاتَ مِنَّا عَالِمٌ حَتَّى يُعْلِمَهُ اللَّهُ إِلَى مَنْ يُوصِي. [11]
امام صادق عليه السّلام فرمود: از ما خانواده امام و پيشوایی نخواهد مرد، مگر اينكه به او اطلاع مى‌دهند به چه کسی وصيت كند.
8- المناقب لابن شهرآشوب أَبُو ذَرٍّ عَنِ النَّبِيِّ ص مَنِ اسْتَعْمَلَ غُلَاماً فِي عِصَابَةٍ فِيهَا مَنْ هُوَ أَرْضَى لِلَّهِ مِنْهُ فَقَدْ خَانَ اللَّهَ.
و قال أبو الحسن الرفاء لابن رامين الفقيه لما خرج النبي ص من المدينة ما استخلف عليها أحدا قال بلى استخلف عليا قال و كيف لم يقل لأهل المدينة اختاروا فإنكم لا تجتمعون على الضلال قال خاف عليهم الخلف و الفتنة قال فلو وقع بينهم فساد لأصلحه عند عودته قال هذا أوثق قال فاستخلف أحدا بعد موته قال لا قال فموته أعظم من سفره فكيف أمن على الأمة بعد موته ما خافه في سفره و هو حي عليهم فقطعه. [12]
ابوذر از رسول خدا نقل كرد كه فرمود: هر كس فردى را بر گروهى فرمانروا كند، با اينكه در ميان آن گروه كسى هست كه خدا از او بيشتر خشنود است، چنين كسى به خدا خيانت كرده است.
ابوالحسن رفاء به ابن رامين فقيه گفت: وقتى رسول خدا از مدينه خارج شد، آيا كسى را به جانشينى خود تعيين نكرد؟ جواب داد: بله، علي را به جانشينى خويش معين كرد. گفت: پس چرا به اهل مدينه نگفت خودتان انتخاب كنيد، که شما هرگز بر ضلالت جمع نخواهید شد؟ در جواب گفت: ترسيد اختلاف و فتنه‌اى برپا شود. ابوالحسن گفت: اگر اختلافى به وجود مى‌آمد، پس از بازگشت خودش اصلاح مى‌كرد. در جواب گفت: انتخاب جانشین، موجب اطمينان خاطر بيشترى بود. در اين موقع ابوالحسن گفت: پس در هنگام وفات آيا كسى را به جانشينى خود تعيين كرد؟ جواب داد: نه. ابوالحسن گفت: مرگ او از سفرش مهم‌تر است. چگونه از آنچه در سفرش بر امتش می ترسید، در مرگش از آن آسوده بود؟! ابن رامين در جواب فرو ماند.