صبر در آیات و روایات اسلامی

آیات

1. وَ لَنَبْلُوَنَّكُم بِشىَ ْءٍ مِّنَ الخَْوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابرِِين الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِيبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُون أُوْلَئكَ عَلَيهِْمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُوْلَئكَ هُمُ الْمُهْتَدُون [1]

قطعاً همه شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، و كاهش در مالها و جانها و ميوه ها، آزمايش مى كنيم و بشارت ده به استقامت كنندگان! آنها كه هر گاه مصيبتى به ايشان مى رسد، مى گويند: ما از آنِ خدائيم و به سوى او بازمى گرديم! اينها، همانها هستند كه الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده و آنها هستند هدايت يافتگان .

1. لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ الْكِتابِ وَ النَّبِيِّينَ وَ آتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينَ وَ ابْنَ السَّبيلِ وَ السَّائِلينَ وَ فِي الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا وَ الصَّابِرينَ فِي الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حينَ الْبَأْسِ أُولئِكَ الَّذينَ صَدَقُوا وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ [2]

نيكى، (تنها) اين نيست كه (به هنگام نماز،) روىِ خود را به سوى مشرق و (يا) مغرب كنيد (و تمام گفتگوى شما، در باره قبله و تغيير آن باشد و همه وقت خود را مصروف آن سازيد) بلكه نيكى (و نيكوكار) كسى است كه به خدا، و روز رستاخيز، و فرشتگان، و كتاب (آسمانى)، و پيامبران، ايمان آورده و مال (خود) را، با همه علاقه اى كه به آن دارد، به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه و سائلان و بردگان، انفاق مى كند نماز را برپا مى دارد و زكات را مى پردازد و (همچنين) كسانى كه به عهد خود- به هنگامى كه عهد بستند- وفا مى كنند و در برابر محروميتها و بيماريها و در ميدان جنگ، استقامت به خرج مى دهند اينها كسانى هستند كه راست مى گويند و (گفتارشان با اعتقادشان هماهنگ است) و اينها هستند پرهيزكاران!

1. يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ [3]

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! (در برابر مشكلات و هوسها،) استقامت كنيد! و در برابر دشمنان (نيز)، پايدار باشيد و از مرزهاى خود، مراقبت كنيد و از خدا بپرهيزيد، شايد رستگار شويد.

1. وَ أَطيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ريحُكُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرينَ [4]

و (فرمان) خدا و پيامبرش را اطاعت نماييد! و نزاع (و كشمكش) نكنيد، تا سست نشويد، و قدرت (و شوكت) شما از ميان نرود! و صبر و استقامت كنيد كه خداوند با استقامت كنندگان است!

1. وَ اتَّبِعْ ما يُوحى إِلَيْكَ وَ اصْبِرْ حَتَّى يَحْكُمَ اللَّهُ وَ هُوَ خَيْرُ الْحاكِمينَ [5]

و از آنچه بر تو وحى مى شود پيروى كن، و شكيبا باش (و استقامت نما)، تا خداوند فرمان (پيروزى) را صادر كند و او بهترين حاكمان است!

1. فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ لَعَلَّكَ تَرْضى [6]

پس در برابر آنچه مى گويند، صبر كن! و پيش از طلوع آفتاب، و قبل از غروب آن تسبيح و حمد پروردگارت را بجا آور و همچنين (برخى) از ساعات شب و اطراف روز (پروردگارت را) تسبيح گوى باشد كه (از الطاف الهى) خشنود شوى!

1. فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذينَ لا يُوقِنُونَ [7]

اكنون كه چنين است صبر پيشه كن كه وعده خدا حق است و هرگز كسانى كه ايمان ندارند تو را خشمگين نسازند (و از راه خود منحرف نكنند)

1. فَاصْبِرْ صَبْراً جَميلاً [8]

پس صبر جميل پيشه كن

1. فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَ لا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِماً أَوْ كَفُوراً

پس در (تبليغ و اجراى) حكم پروردگارت شكيبا (و با استقامت) باش، و از هيچ گنهكار يا كافرى از آنان اطاعت مكن

10. وَ جاؤُو عَلى قَميصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَميلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُونَ [9]

و پيراهن او را با خونى دروغين (آغشته ساخته، نزد پدر) آوردند گفت: هوسهاى نفسانى شما اين كار را برايتان آراسته! من صبر جميل (و شكيبايى خالى از ناسپاسى) خواهم داشت و در برابر آنچه مى گوييد، از خداوند يارى مى طلبم!

11. قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَميلٌ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَأْتِيَني بِهِمْ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْعَليمُ الْحَكيمُ [10]

(يعقوب) گفت: (هواى) نفس شما، مسأله را چنين در نظرتان آراسته است! من صبر مى كنم، صبرى زيبا (و خالى از كفران)! اميدوارم خداوند همه آنها را به من بازگرداند چرا كه او دانا و حكيم است!

12. قالُوا أَ إِنَّكَ لَأَنْتَ يُوسُفُ قالَ أَنَا يُوسُفُ وَ هذا أَخي قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْنا إِنَّهُ مَنْ يَتَّقِ وَ يَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يُضيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنينَ [11]

گفتند: آيا تو همان يوسفى؟! گفت: (آرى،) من يوسفم، و اين برادر من است! خداوند بر ما منّت گذارد هر كس تقوا پيشه كند، و شكيبايى و استقامت نمايد، (سرانجام پيروز مى شود) چرا كه خداوند پاداش نيكوكاران را ضايع نمى كند!

13. سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ [12]

(و به آنان مى گويند:) سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان! چه نيكوست سرانجام آن سرا (ى جاويدان)

14. أَ لَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْكَ تَجْري فِي الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ لِيُرِيَكُمْ مِنْ آياتِهِ إِنَّ في ذلِكَ لَآياتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ [13]

آيا نديدى كشتيها بر (صفحه) درياها به فرمان خدا، و به (بركت) نعمت او حركت مى كنند تا بخشى از آياتش را به شما نشان دهد؟! در اينها نشانه هايى است براى كسانى كه شكيبا و شكرگزارند!

15. وَ ما لَنا أَلاَّ نَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ وَ قَدْ هَدانا سُبُلَنا وَ لَنَصْبِرَنَّ عَلى ما آذَيْتُمُونا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ [14]

و چرا بر خدا توكّل نكنيم، با اينكه ما را به راه هاى (سعادت) رهبرى كرده است؟! و ما بطور مسلّم در برابر آزارهاى شما صبر خواهيم كرد (و دست از رسالت خويش بر نمى داريم)! و توكّل كنندگان، بايد فقط بر خدا توكّل كنند!

16. الَّذينَ صَبَرُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ [15]

آنها كسانى هستند كه صبر و استقامت پيشه كردند، و تنها بر پروردگارشان توكّل مى كنند.

17. ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باقٍ وَ لَنَجْزِيَنَّ الَّذينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ [16]

آنچه نزد شماست فانى مى شود امّا آنچه نزد خداست باقى است و به كسانى كه صبر و استقامت پيشه كنند، مطابق بهترين اعمالى كه انجام مى دادند پاداش خواهيم داد

18. وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ وَ لَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصَّابِرينَ [17]

و هر گاه خواستيد مجازات كنيد، تنها بمقدارى كه به شما تعدّى شده كيفر دهيد! و اگر شكيبايى كنيد، اين كار براى شكيبايان بهتر است.

19. وَ اصْبِرْ وَ ما صَبْرُكَ إِلاَّ بِاللَّهِ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ لا تَكُ في ضَيْقٍ مِمَّا يَمْكُرُونَ [18]

صبر كن، و صبر تو فقط براى خدا و به توفيق خدا باشد! و بخاطر (كارهاى) آنها، اندوهگين و دلسرد مشو! و از توطئه هاى آنها، در تنگنا قرار مگير!

20. وَ إِسْماعيلَ وَ إِدْريسَ وَ ذَا الْكِفْلِ كُلٌّ مِنَ الصَّابِرينَ [19]

و اسماعيل و ادريس و ذا الكفل را (به ياد آور) كه همه از صابران بودند

21. فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قالَ يا بُنَيَّ إِنِّي أَرى فِي الْمَنامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ ما ذا تَرى قالَ يا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ سَتَجِدُني إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرينَ [20]

هنگامى كه با او به مقام سعى و كوشش رسيد، گفت: پسرم! من در خواب ديدم كه تو را ذبح مى كنم، نظر تو چيست؟ گفت پدرم! هر چه دستور دارى اجرا كن، به خواست خدا مرا از صابران خواهى يافت!

22. الَّذينَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ الصَّابِرينَ عَلى ما أَصابَهُمْ وَ الْمُقيمِي الصَّلاةِ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ [21]

همانها كه چون نام خدا برده مى شود، دلهايشان پر از خوف (پروردگار) مى گردد و شكيبايان در برابر مصيبتهايى كه به آنان مى رسد و آنها كه نماز را برپا مى دارند، و از آنچه به آنان روزى داده ايم انفاق مى كنند

23. إِنِّي جَزَيْتُهُمُ الْيَوْمَ بِما صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفائِزُونَ [22]

ولى من امروز آنها را بخاطر صبر و استقامتشان پاداش دادم آنها پيروز و رستگارند!

24. أُولئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ [23]

آنها كسانى هستند كه بخاطر شكيباييشان، اجر و پاداششان را دو بار دريافت مى دارند و بوسيله نيكيها بديها را دفع مى كنند و از آنچه به آنان روزى داده ايم انفاق مى نمايند

روايات

كافی

بَابُ الصَّبْرِ

1 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ الصَّبْرُ رَأْسُ الْإِيمَان [24]

امام صادق عليه السّلام فرمود: صبر سر ايمان است .

2 أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ فُضَيْلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ الصَّبْرُ مِنَ الْإِيمَانِ بِمَنْزِلَةِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ فَإِذَا ذَهَبَ الرَّأْسُ ذَهَبَ الْجَسَدُ كَذَلِكَ إِذَا ذَهَبَ الصَّبْرُ ذَهَبَ الْإِيمَان [25]

امام صادق عليه السّلام فرمود: صبر نسبت بايمان مانند سر است نسبت به تن، كه چون سر برود تن هم ميرود، همچنين اگر صبر برود ايمان ميرود.

3 عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِيِّ جَمِيعاً عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَصْبَهَانِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَا حَفْصُ إِنَّ مَنْ صَبَرَ صَبَرَ قَلِيلًا وَ إِنَّ مَنْ جَزِعَ جَزِعَ قَلِيلًا ثُمَّ قَالَ عَلَيْكَ بِالصَّبْرِ فِي جَمِيعِ أُمُورِكَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بَعَثَ مُحَمَّداً صلی الله علیه وآله وسلم فَأَمَرَهُ بِالصَّبْرِ وَ الرِّفْقِ فَقَالَ وَ اصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِيلًا وَ ذَرْنِي وَ الْمُكَذِّبِينَ أُولِي النَّعْمَةِ وَ قَالَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ- [السَّيِّئَةَ] فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ وَ ما يُلَقَّاها إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَ ما يُلَقَّاها إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ فَصَبَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم حَتَّى نَالُوهُ بِالْعَظَائِمِ وَ رَمَوْهُ بِهَا فَضَاقَ صَدْرُهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ- وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِما يَقُولُونَ فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ كُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ ثُمَّ كَذَّبُوهُ وَ رَمَوْهُ فَحَزِنَ لِذَلِكَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذِي يَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لا يُكَذِّبُونَكَ وَ لكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآياتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ وَ لَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلى ما كُذِّبُوا وَ أُوذُوا حَتَّى أَتاهُمْ نَصْرُنا فَأَلْزَمَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم نَفْسَهُ الصَّبْرَ فَتَعَدَّوْا فَذَكَرَ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ كَذَّبُوهُ فَقَالَ قَدْ صَبَرْتُ فِي نَفْسِي وَ أَهْلِي وَ عِرْضِي وَ لَا صَبْرَ لِي عَلَى ذِكْرِ إِلَهِي فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ فَصَبَرَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم فِي جَمِيعِ أَحْوَالِهِ ثُمَّ بُشِّرَ فِي عِتْرَتِهِ بِالْأَئِمَّةِ وَ وُصِفُوا بِالصَّبْرِ فَقَالَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ كانُوا بِآياتِنا يُوقِنُونَ فَعِنْدَ ذَلِكَ قَالَ صلی الله علیه وآله وسلم الصَّبْرُ مِنَ الْإِيمَانِ كَالرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ فَشَكَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِكَ لَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى عَلى بَنِي إِسْرائِيلَ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ فَقَالَ صلی الله علیه وآله وسلم إِنَّهُ بُشْرَى وَ انْتِقَامٌ فَأَبَاحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ قِتَالَ الْمُشْرِكِينَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ خُذُوهُمْ وَ احْصُرُوهُمْ وَ اقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ وَ اقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ- فَقَتَلَهُمُ اللَّهُ عَلَى يَدَيْ- رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم وَ أَحِبَّائِهِ وَ جَعَلَ لَهُ ثَوَابَ صَبْرِهِ مَعَ مَا ادَّخَرَ لَهُ فِي الْآخِرَةِ فَمَنْ صَبَرَ وَ احْتَسَبَ لَمْ يَخْرُجْ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يُقِرَّ اللَّهُ لَهُ عَيْنَهُ فِي أَعْدَائِهِ مَعَ مَا يَدَّخِرُ لَهُ فِي الْآخِرَة [26]

امام صادق عليه السّلام فرمود: اى حفص، هر كه صبر كند، اندكى صبر كرده و هر كه بيتابى كند، اندكى بيتابى كرده (زيرا عمر كوتاهست و مصيبات كوتاه تر). سپس فرمود: در هر كارى صبر را از دست مده، زيرا خداى عز و جل محمد صلى اللَّه عليه و آله را مبعوث فرمود و او را امر بصبر و مدارا كرد و فرمود: بر آنچه ميگويند صبر كن و از آنها ببر، بريدنى نيكو، مرا با تكذيب كنان نعمت دار واگذار- و باز خداى تبارك و تعالى فرمود: بدى را بآنچه نيكوتر است دفع كن، تا آنكه ميان تو و او دشمنى است، مانند دوستى مهربان شود، و اين خصلت را جز كسانى كه صبر كنند بر نخورند و جز بهره دار بزرگ درنيابد رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله هم صبر نمود تا او را بامور بزرگى نسبت دادند و متهم كردند (مانند سحر و جنون و كذب) او دلتنگ شد، خداى عز و جل اين آيه نازل فرمود: ما ميدانيم كه تو سينه ات از آنچه ميگويند تنگ مى شود، با ستايش پروردگارت تسبيح گوى و از سجده گزاردن باشد سپس تكذيبش كردند و متهمش نمودند، از آنرو غمگين شد و خداى عز و جل نازل فرمود كه: ما ميدانيم كه سخنان آنها ترا غمگين ميكند، آنها ترا تكذيب نميكنند، بلكه ستمگران آيات خدا را انكار ميكنند پيش از تو نيز پيغمبرانى تكذيب شدند و بر تكذيب شدن و اذيت ديدن صبر كردند تا نصرت ما بآنها رسيد .پس پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله خود را بصبر ملزم ساخت، تا آنها تجاوز كردند و خداى تبارك و تعالى را بزبان آوردند و او را تكذيب كردند، پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود: در باره خودم و خاندان و آبرويم صبر كردم، ولى نسبت ببد گفتن بمعبودم صبر ندارم، خداى عز و جل نازل فرمود كه: ما آسمانها و زمين و فضا را در شش روز آفريديم و هيچ خستگى بما نرسد بر آنچه ميگويند صبر كن .پس پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله در همه احوال صبر كرد، تا بامامان از عترتش باو مژده دادند و آنها را بصبر معرفى كردند و خدا- جل ثناءه- فرمود: چون صابر بودند و بآيات ما يقين داشتند، ايشان را پيشوايانى ساختيم كه بامر ما هدايت كنند در اين هنگام پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود: صبر نسبت بايمان مانند سر است نسبت بتن، پس خداى عز و جل هم از صبر او شكرگزارى كرد و نازل فرمود كلمه نيكوى پروردگارت در باره پسران اسرائيل بپاداش صبرى كه كرده بودند، انجام يافت و آنچه را فرعون و قومش ميساختند و (اشجار و كاخهائى كه) بر مى افراشتند. واژگون كرديم . پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود: اين بشارتست و انتقام، پس خداى عز و جل نبرد و كشتار مشركين را باو اجازه فرمود و نازل كرد كه: مشركان را هر كجا يافتيد بكشيد و بگيريد و محاصره كنيد، و در هر كمينگاهى سر راهشان بنشينيد آنها را بكشيد هر كجا يافتيد پس خدا آنها را بدست پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله و دوستانش بكشت و آن را پاداش صبرش قرار داد، علاوه بر آنچه در آخرت برايش ذخيره كرد، پس هر كه صبر كند و بحساب خدا گذارد، از دنيا نرود تا آنكه خدا چشمش را در باره (سركوبى) دشمنانش روشن كند، علاوه بر آنچه در آخرت برايش ذخيره كند.

4 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ عَبْدِ اللَّهِ السَّرَّاجِ رَفَعَهُ إِلَى عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیه السلام قَالَ الصَّبْرُ مِنَ الْإِيمَانِ بِمَنْزِلَةِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ وَ لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا صَبْرَ لَه [27]

على بن الحسين عليهما السّلام فرمود: صبر نسبت بايمان مانند سر است نسبت بتن، و هر كه صبر ندارد ايمان ندارد.

5. عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ رِبْعِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ فُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ الصَّبْرُ مِنَ الْإِيمَانِ بِمَنْزِلَةِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ فَإِذَا ذَهَبَ الرَّأْسُ ذَهَبَ الْجَسَدُ كَذَلِكَ إِذَا ذَهَبَ الصَّبْرُ ذَهَبَ الْإِيمَان [28]

امام صادق عليه السّلام فرمود: صبر نسبت به ايمان مانند سر است نسبت به تن، هر گاه سر برود تن ميرود، همچنين هر گاه صبر برود ايمان ميرود.

6 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ إِنَّ الْحُرَّ حُرٌّ عَلَى جَمِيعِ أَحْوَالِهِ إِنْ نَابَتْهُ نَائِبَةٌ صَبَرَ لَهَا وَ إِنْ تَدَاكَّتْ عَلَيْهِ الْمَصَائِبُ لَمْ تَكْسِرْهُ وَ إِنْ أُسِرَ وَ قُهِرَ وَ اسْتُبْدِلَ بِالْيُسْرِ عُسْراً كَمَا كَانَ يُوسُفُ الصِّدِّيقُ الْأَمِينُ صلی الله علیه وآله وسلم لَمْ يَضْرُرْ حُرِّيَّتَهُ أَنِ اسْتُعْبِدَ وَ قُهِرَ وَ أُسِرَ وَ لَمْ تَضْرُرْهُ ظُلْمَةُ الْجُبِّ وَ وَحْشَتُهُ وَ مَا نَالَهُ أَنْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَ الْجَبَّارَ الْعَاتِيَ لَهُ عَبْداً بَعْدَ إِذْ كَانَ لَهُ مَالِكاً فَأَرْسَلَهُ وَ رَحِمَ بِهِ أُمَّةً وَ كَذَلِكَ الصَّبْرُ يُعْقِبُ خَيْراً فَاصْبِرُوا وَ وَطِّنُوا أَنْفُسَكُمْ عَلَى الصَّبْرِ تُوجَرُوا [29]

ابو بصير گويد شنيدم امام صادق عليه السّلام ميفرمود: آزاد مرد در همه احوال آزاد مرد است اگر گرفتارى برايش پيش آيد، صبر كند، و اگر مصيبتها بر سرش ريزد، او را شكسته نكند، اگر چه اسير شود و مغلوب گردد و سختى جايگزين آسايشش شود، چنان كه يوسف صديق امين صلوات اللَّه عليه را بردگى و مغلوبيت و اسارت زيان نبخشيد، و تاريكى و ترس چاه و آنچه بر سرش آمد زيانش نزد تا خدا بر او منت گذارد و ستمگر سركش را بنده او كرد، بعد از آنكه مالك او بود، خدا او را برسالت فرستاد و بسبب او بامتى رحم كرد، صبر اين چنين است، و خير در پى دارد، پس شكيبا باشيد و دل بشكيبائى دهيد تا پاداش بينيد.

7 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ الْجَنَّةُ مَحْفُوفَةٌ بِالْمَكَارِهِ وَ الصَّبْرِ فَمَنْ صَبَرَ عَلَى الْمَكَارِهِ فِي الدُّنْيَا دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ جَهَنَّمُ مَحْفُوفَةٌ بِاللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ-فَمَنْ أَعْطَى نَفْسَهُ لَذَّتَهَا وَ شَهْوَتَهَا دَخَلَ النَّار [30]

امام باقر عليه السّلام فرمود: بهشت در ميان ناگوارى ها و شكيبائى است، پس هر كه در دنيا بر ناگوارى ها صبر كند ببهشت رود و دوزخ در ميان لذتها و شهوتهاست، پس هر كه هر لذت و شهوتى را كه دلش خواهد بخود رساند بدوزخ در آيد.

8 عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَرْحُومٍ عَنْ أَبِي سَيَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِذَا دَخَلَ الْمُؤْمِنُ فِي قَبْرِهِ كَانَتِ الصَّلَاةُ عَنْ يَمِينِهِ وَ الزَّكَاةُ عَنْ يَسَارِهِ وَ الْبِرُّ مُطِلٌّ عَلَيْهِ وَ يَتَنَحَّى الصَّبْرُ نَاحِيَةً فَإِذَا دَخَلَ عَلَيْهِ الْمَلَكَانِ اللَّذَانِ يَلِيَانِ مُسَاءَلَتَهُ قَالَ الصَّبْرُ لِلصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الْبِرِّ دُونَكُمْ صَاحِبَكُمْ فَإِنْ عَجَزْتُمْ عَنْهُ فَأَنَا دُونَه [31]

امام صادق عليه السّلام فرمود: چون مؤمن داخل قبر شود، نماز طرف راست و زكاة جانب چپش باشد و احسان بر سرش سايه افكند و صبر در طرفى دور از آنها باشد، چون دو فرشته اى كه متصدى سؤال از او هستند بر او وارد شوند، صبر بنماز و زكاة و احسان گويد: مواظب رفيق خود باشيد، اگر درمانده شديد من حاضرم!

9 عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ دَخَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ صلی الله علیه وآله وسلم الْمَسْجِدَ فَإِذَا هُوَ بِرَجُلٍ عَلَى بَابِ الْمَسْجِدِ كَئِيبٍ حَزِينٍ فَقَالَ لَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام مَا لَكَ قَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أُصِبْتُ بِأَبِي [وَ أُمِّي ] وَ أَخِي وَ أَخْشَى أَنْ أَكُونَ قَدْ وَجِلْتُ فَقَالَ لَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام عَلَيْكَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ الصَّبْرِ تَقْدَمْ عَلَيْهِ غَداً وَ الصَّبْرُ فِي الْأُمُورِ بِمَنْزِلَةِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ فَإِذَا فَارَقَ الرَّأْسُ الْجَسَدَ فَسَدَ الْجَسَدُ وَ إِذَا فَارَقَ الصَّبْرُ الْأُمُورَ فَسَدَتِ الْأُمُور [32]

امام صادق عليه السّلام فرمود: امير المؤمنين صلوات اللَّه عليه بمسجد آمد، در مسجد مردى را ديد اندوهگين و غمناكست، باو فرمود: ترا چه شده؟ عرضكرد: اى امير مؤمنان؛ بمصيبت پدر [و مادر] و برادرم گرفتار شده ام و ميترسم دق كنم. امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: تقواى خدا و شكيبائى پيشه كن تا فردا بر شكيبائى درآئى (پاداش آن را ببينى) و صبر در كارها مانند سر است نسبت بتن، چون سر از تن جدا شود بدن فاسد گردد، و چون صبر از كارها جدا شود. كارها فاسد شود.

10 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ علیه السلام قَالَ قَالَ لِي مَا حَبَسَكَ عَنِ الْحَجِّ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَقَعَ عَلَيَّ دَيْنٌ كَثِيرٌ وَ ذَهَبَ مَالِي وَ دَيْنِيَ الَّذِي قَدْ لَزِمَنِي هُوَ أَعْظَمُ مِنْ ذَهَابِ مَالِي فَلَوْ لَا أَنَّ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِنَا أَخْرَجَنِي مَا قَدَرْتُ أَنْ أَخْرُجَ فَقَالَ لِي إِنْ تَصْبِرْ تُغْتَبَطْ وَ إِلَّا تَصْبِرْ يُنْفِذِ اللَّهُ مَقَادِيرَهُ رَاضِياً كُنْتَ أَمْ كَارِها [33]

سماعة بن مهران گويد: حضرت ابو الحسن عليه السّلام بمن فرمود: چه ترا از حج بازداشت؟ عرض كردم، قربانت گردم، بدهى بسيارى پيدا كردم و مالم از دست رفت و بدهى كه گرد نگيرم شده از رفتن مالم سخت تر است، و اگر يكى از رفقايم مرا از خانه بيرون نمى آورد نميتوانستم بيرون آيم. حضرت فرمود: اگر صبر كنى مورد غبطه قرار گيرى (حال خوشى پيدا ميكنى كه مردم بتو رشك ميبرند) و اگر صبر نكنى مقدرات خدا جارى گردد، چه تو راضى باشى يا ناراضى.

11 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي الْجَارُودِ عَنِ الْأَصْبَغِ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ الصَّبْرُ صَبْرَانِ صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ حَسَنٌ جَمِيلٌ وَ أَحْسَنُ مِنْ ذَلِكَ الصَّبْرُ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْكَ وَ الذِّكْرُ ذِكْرَانِ ذِكْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ وَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِكَ ذِكْرُ اللَّهِ عِنْدَ مَا حَرَّمَ عَلَيْكَ فَيَكُونُ حَاجِزا [34]

امير المؤمنين صلوات اللَّه عليه فرمود: صبر بر دو گونه است: صبر در مصيبت كه نيكو و زيباست و نيكوتر از آن صبر و خود دارى از چيزيست كه خداى عز و جل آن را بر تو حرام كرده. و ذكر نيز بر دو گونه است: ذكر خداى عز و جل هنگام مصيبت و بهتر از آن ذكر و ياد خداست در آنچه بر تو حرام كرده، تا مانع تو شود.

12 أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنِ الْعَرْزَمِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم سَيَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ لَا يُنَالُ الْمُلْكُ فِيهِ إِلَّا بِالْقَتْلِ وَ التَّجَبُّرِ وَ لَا الْغِنَى إِلَّا بِالْغَصْبِ وَ الْبُخْلِ وَ لَا الْمَحَبَّةُ إِلَّا بِاسْتِخْرَاجِ الدِّينِ وَ اتِّبَاعِ الْهَوَى- فَمَنْ أَدْرَكَ ذَلِكَ الزَّمَانَ فَصَبَرَ عَلَى الْفَقْرِ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَى الْغِنَى وَ صَبَرَ عَلَى الْبِغْضَةِ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَى الْمَحَبَّةِ وَ صَبَرَ عَلَى الذُّلِّ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَى الْعِزِّ آتَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ خَمْسِينَ صِدِّيقاً مِمَّنْ صَدَّقَ بِي [35]

رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: زمانى براى مردم پيش آيد كه سلطنت جز بوسيله كشتن و ستمگرى بدست نيايد و ثروت جز با غصب و بخل پيدا نشود و دوستى جز بوسيله بيرون بردن دين و پيروى هوس بدست نيايد، پس كسى كه بآن زمان برسد و بر فقر صبر كند، با آنكه بر ثروت توانائى داشته باشد و بر دشمنى مردم صبر كند با آنكه بر دوستى توانا باشد (يعنى بتواند از راه از دست دادن دين و پيروى هوس جلب دوستى كند، ولى نكند) و بر ذلت صبر كند، با آنكه بر عزت توانا باشد، خدا ثواب پنجاه صديق از تصديق كنندگان مرا باو دهد.

13 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِي مَنْصُورٍ عَنْ عِيسَى بْنِ بَشِيرٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام لَمَّا حَضَرَتْ أَبِي عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ علیه السلام الْوَفَاةُ ضَمَّنِي إِلَى صَدْرِهِ وَ قَالَ يَا بُنَيَّ أُوصِيكَ بِمَا أَوْصَانِي بِهِ أَبِي حِينَ حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ وَ بِمَا ذَكَرَ أَنَّ أَبَاهُ أَوْصَاهُ بِهِ يَا بُنَيَّ اصْبِرْ عَلَى الْحَقِّ وَ إِنْ كَانَ مُرّا [36]

امام باقر عليه السّلام فرمود: چون وفات على بن الحسين عليهما السّلام فرا رسيد، مرا بسينه خود چسبانيد و فرمود: پسر جان، ترا بچيزى سفارش ميكنم كه پدرم هنگام وفاتش بمن سفارش كرد و گفت پدرش او را بآن وصيت فرموده است: اى پسر جان بر حق صبر كن اگر چه تلخ باشد.

14 عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ الصَّبْرُ صَبْرَانِ صَبْرٌ عَلَى الْبَلَاءِ حَسَنٌ جَمِيلٌ وَ أَفْضَلُ الصَّبْرَيْنِ الْوَرَعُ عَنِ الْمَحَارِم [37]

امام باقر عليه السّلام فرمود: صبر بر دو گونه است: صبر بر بلا كه خوب و نيكو است، ولى بهترين اين دو صبر پرهيز از محرماتست.

15 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى قَالَ أَخْبَرَنِي يَحْيَى بْنُ سُلَيْمٍ الطَّائِفِيُّ قَالَ أَخْبَرَنِي عَمْرُو بْنُ شِمْرٍ الْيَمَانِيُّ يَرْفَعُ الْحَدِيثَ إِلَى عَلِيٍّ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم الصَّبْرُ ثَلَاثَةٌ صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ وَ صَبْرٌ عَلَى الطَّاعَةِ وَ صَبْرٌ عَنِ الْمَعْصِيَةِ فَمَنْ صَبَرَ عَلَى الْمُصِيبَةِ حَتَّى يَرُدَّهَا بِحُسْنِ عَزَائِهَا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ ثَلَاثَمِائَةِ دَرَجَةٍ مَا بَيْنَ الدَّرَجَةِ إِلَى الدَّرَجَةِ كَمَا بَيْنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ وَ مَنْ صَبَرَ عَلَى الطَّاعَةِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ سِتَّمِائَةِ دَرَجَةٍ مَا بَيْنَ الدَّرَجَةِ إِلَى الدَّرَجَةِ كَمَا بَيْنَ تُخُومِ الْأَرْضِ إِلَى الْعَرْشِ وَ مَنْ صَبَرَ عَنِ الْمَعْصِيَةِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ تِسْعَمِائَةِ دَرَجَةٍ مَا بَيْنَ الدَّرَجَةِ إِلَى الدَّرَجَةِ كَمَا بَيْنَ تُخُومِ الْأَرْضِ إِلَى مُنْتَهَى الْعَرْش [38]

رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود:، صبر بر سه قسم است: صبر در مصيبت و صبر بر طاعت و صبر از گناه، پس هر كه بر مصيبت صبر كند تا آن را با تسلى خوبى رد كند، خدا برايش 300 درجه نويسد كه ميان هر درجه تا درجه ديگر باندازه فاصله ميان آسمان و زمين باشد و هر كه بر طاعت صبر كند خدا برايش 600 درجه نويسد كه ميان هر درجه تا درجه ديگر باندازه فاصله ميان قعر زمين تا عرش باشد و هر كه از گناه صبر كند، خدا برايش 900 درجه نويسد كه ميان هر دو درجه باندازه فاصله ميان قعر زمين تا پايان عرش باشد.

16 عَنْهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ أَمَرَنِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنْ آتِيَ الْمُفَضَّلَ وَ أُعَزِّيَهُ بِإِسْمَاعِيلَ وَ قَالَ أَقْرِئِ الْمُفَضَّلَ السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُ إِنَّا قَدْ أُصِبْنَا بِإِسْمَاعِيلَ فَصَبَرْنَا فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرْنَا إِنَّا أَرَدْنَا أَمْراً وَ أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَمْراً فَسَلَّمْنَا لِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل [39]

يونس بن يعقوب گويد: امام صادق عليه السّلام بمن امر فرمود: كه نزد مفضل روم و او را در مرگ اسماعيل تسليت گويم و فرمود: بمفضل سلام برسان و بگو: ما بمصيبت اسماعيل مبتلى شديم و صبر كرديم، تو هم مانند ما صبر كن، ما چيزى خواستيم و خداى عز و جل چيز ديگرى خواست (ما خواستيم اسماعيل وصى ما باشد و خدا خواست موسى بن جعفر عليه السّلام باشد) پس ما تسليم امر خداى عز و جل گشتيم.

17 عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَنِ ابْتُلِيَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ بِبَلَاءٍ فَصَبَرَ عَلَيْهِ كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ أَلْفِ شَهِيد [40]

امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس از مؤمنين ببلائى گرفتار شود و صبر كند، برايش اجر هزار شهيد باشد.

18 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْعَمَ عَلَى قَوْمٍ فَلَمْ يَشْكُرُوا فَصَارَتْ عَلَيْهِمْ وَبَالًا وَ ابْتَلَى قَوْماً بِالْمَصَائِبِ فَصَبَرُوا فَصَارَتْ عَلَيْهِمْ نِعْمَة [41]

و فرمود: همانا خداى عز و جل بمردمى نعمت داد و آنها شكر نكردند تا وبال آنها شد، و مردمى را بمصيبتها مبتلى كرد و صبر كردند تا بر آنها نعمت شد.

19 عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِي مُسَافِرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا قَالَ اصْبِرُوا عَلَى الْمَصَائِب [42]

وَ فِي رِوَايَةِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ صَابِرُوا عَلَى الْمَصَائِب

امام صادق عليه السّلام در باره قول خداى عز و جل: شما كه ايمان داريد، صبر كنيد و با صبر غلبه جوئيد فرمود: بر مصيبتها صبر كنيد. و در روايت ابن ابى يعفور است كه فرمود: با صبر بر مصيبتها غلبه كنيد.

20 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي جَمِيلَةَ عَنْ جَدِّهِ أَبِي جَمِيلَةَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ لَوْ لَا أَنَّ الصَّبْرَ خُلِقَ قَبْلَ الْبَلَاءِ لَتَفَطَّرَ الْمُؤْمِنُ كَمَا تَتَفَطَّرُ الْبَيْضَةُ عَلَى الصَّفَا [43]

و فرمود: اگر صبر پيش از بلا آفريده نشده بود مؤمن ميتركيد. چنان كه تخم مرغ روى سنگ خارا ميتركد.

شرح

- از اين روايت استفاده مى شود كه مؤمن زياد بلا ميبيند و صبر از لوازم ايمانست و مقاومت صبر از بلا بيشتر است.

21 أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنِّي جَعَلْتُ الدُّنْيَا بَيْنَ عِبَادِي قَرْضاً فَمَنْ أَقْرَضَنِي مِنْهَا قَرْضاً أَعْطَيْتُهُ بِكُلِّ وَاحِدَةٍ عَشْراً إِلَى سَبْعِمِائَةِ ضِعْفٍ وَ مَا شِئْتُ مِنْ ذَلِكَ وَ مَنْ لَمْ يُقْرِضْنِي مِنْهَا قَرْضاً فَأَخَذْتُ مِنْهُ شَيْئاً قَسْراً فَصَبَرَ أَعْطَيْتُهُ ثَلَاثَ خِصَالٍ لَوْ أَعْطَيْتُ وَاحِدَةً مِنْهُنَّ مَلَائِكَتِي لَرَضُوا بِهَا مِنِّي قَالَ ثُمَّ تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع- قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- الَّذِينَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ فَهَذِهِ وَاحِدَةٌ مِنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ- وَ رَحْمَةٌ اثْنَتَانِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ ثَلَاثٌ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَذَا لِمَنْ أَخَذَ اللَّهُ مِنْهُ شَيْئاً قَسْرا [44]

رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: خداى عز و جل فرمايد: من دنيا را ميان بندگانم براى اينكه بمن قرض دهند قرار دادم [قطعه قطعه كردم و ميان آنها تقسيم نمودم ] پس هر كه از آن بمن قرضى دهد (مانند صدقه و هديه و صله بامام) بهر واحدش ده تا هفتصد برابر و آنچه خواهم عطا كنم. و هر كه بمن قرض ندهد و چيزى از او بر خلاف ميلش بگيرم و او صبر كند سه خصلت باو دهم كه اگر يكى از آنها را بفرشتگانم دهم. از من راضى شوند، سپس امام صادق عليه السّلام اين قول خداى عز و جل را تلاوت فرمود آنها كه چون مصيبتى بديشان رسد، گويند: ما متعلق بخدائيم و بسوى او باز ميگرديم، براى آنها رحمتهائى از پروردگارشان است اين يكى از آن 3 خصلت است و رحمت دومى آنها و ايشانند هدايت شدگان سومى آنهاست. امام صادق عليه السّلام فرمود: اين براى كسى است كه خدا چيزى را از او بر خلاف ميلش بگيرد.

22 عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِيِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ يَحْيَى بْنِ آدَمَ عَنْ شَرِيكٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ مُرُوَّةُ الصَّبْرِ فِي حَالِ الْحَاجَةِ وَ الْفَاقَةِ وَ التَّعَفُّفِ وَ الْغِنَى أَكْثَرُ مِنْ مُرُوَّةِ الْإِعْطَاء [45]

امام باقر عليه السّلام فرمود: جوانمردى صبر در حالت نيازمندى و فقر و آبرو نگهداشتن و ثروتمندى [رنج بردن ] بيشتر از جوانمردى بخشش است

23 أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام يَرْحَمُكَ اللَّهُ مَا الصَّبْرُ الْجَمِيلُ قَالَ ذَلِكَ صَبْرٌ لَيْسَ فِيهِ شَكْوَى إِلَى النَّاس [46]

جابر گويد بامام باقر عليه السّلام عرضكردم: صبر جميل چيست؟ فرمود: صبرى كه با آن شكايت بمردم نباشد.

24 حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَيَابَةَ عَنْ أَبِي النُّعْمَانِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ أَوْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ مَنْ لَا يُعِدَّ الصَّبْرَ لِنَوَائِبِ الدَّهْرِ يَعْجِز [47]

امام صادق يا امام باقر عليهما السّلام فرمود: كسى كه صبر را براى مصيبتهاى روزگار آماده نكند، ناتوان گردد.

25 أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّا صُبُرٌ وَ شِيعَتُنَا أَصْبَرُ مِنَّا قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ كَيْفَ صَارَ شِيعَتُكُمْ أَصْبَرَ مِنْكُمْ قَالَ لِأَنَّا نَصْبِرُ عَلَى مَا نَعْلَمُ وَ شِيعَتُنَا يَصْبِرُونَ عَلَى مَا لَا يَعْلَمُون [48]

امام صادق عليه السّلام فرمود: ما بردباريم و شيعيان ما از ما بردبارتر. راوى گويد:عرض كردم: چگونه شيعيان شما از شما بردبارترند؟ فرمود: زيرا ما بر آنچه ميدانيم صبر ميكنيم و شيعيان ما بر آنچه نميدانند صبر ميكنند.

شرح

- يعنى ما هر بلا و مصيبتى را پيش از آمدنش ميدانيم، ولى بر سر شيعه ناگهان و ندانسته وارد مى شود، از اين رو تحملش براى آنها دشوارتر است و يا اينكه ما ثوابى را كه خدا بصابران ميدهد و حكمت مصيبت ديدن مردم و رفعت درجه و مقام را بسبب صبر بخوبى ميدانيم. بدين جهت صبر كردن بر ما گواراترست تا بر شيعيان ما كه اين مطالب را چون ما نميدانند.

بحار الأنوار

باب الصبر و اليسر بعد العسر

1- لي، [الأمالي للصدوق ] قَالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم مَنْ يَعْرِفِ الْبَلَاءَ يَصْبِرْ عَلَيْهِ وَ مَنْ لَا يَعْرِفْهُ يُنْكِرْهُ [49]

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : آن كه بلا را مى شناسد، بر آن شكيبايى مى ورزد و آن كه نمى شناسد، آن را ناخوش مى دارد.

2- فس، [تفسير القمي ] أَبِي عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ اصْبِرُوا عَلَى الْمَصَائِبِ وَ قَالَ إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ نَادَى مُنَادٍ أَيْنَ الصَّابِرُونَ فَيَقُومُ فِئَامٌ مِنَ النَّاسِ ثُمَّ يُنَادِي أَيْنَ الْمُتَصَبِّرُونَ فَيَقُومُ فِئَامٌ مِنَ النَّاسِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ مَا الصَّابِرُونَ وَ مَا الْمُتَصَبِّرُونَ قَالَ الصَّابِرُونَ عَلَى أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ الْمُتَصَبِّرُونَ عَلَى اجْتِنَابِ الْمَحَارِمِ [50]

امام صادق عليه السّلام فرمود: در مصيبتها صبر نمائيد، و بعد فرمود: هنگامى كه قيامت بر پا شود منادى فرياد مى كند صابران كجا هستند در اينجا گروهى از ميان مردم حركت مى كنند و خود را معرفى مى نمايند.

بار ديگر منادى صدا مى زند كه متصبران كجا مى باشند، در اينجا نيز گروهى بر مى خيزند و خود را معرفى مى كنند، راوى گويد: عرض كردم قربانت شوم صابران كيانند و متصبران كدام افراد هستند فرمود: صابران كسانى مى باشند كه واجبات را انجام مى دهند و متصبران آنها هستند كه از حرام دست باز داشتند و دنبال كارهاى زشت نرفتند.

3- فس، [تفسير القمي ] جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَها وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّيَّاتِهِمْ وَ الْمَلائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ بابٍ سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ قَالَ نَزَلَتْ فِي الْأَئِمَّةِ علیه السلام وَ شِيعَتِهِمُ الَّذِينَ صَبَرُوا

تفسير قمى در تفسير آيه 24 از سوره رعد: بهشت عدن كه بندگان و پدران و همسران و فرزندان صالح و شايسته آنان وارد آن ميشوند و از هر درى ملائكه و فرشتگان بر آنها داخل شده و ميگويند سلام بر شما كه داراى صبر بوديد و اين خانه آخرت خانه خوبى است. اين آيه در باره ائمه اطهار عليه السّلام و شيعيان صابر و شكيبا نازل شده است.

وَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ نَحْنُ صُبَّرٌ وَ شِيعَتُنَا أَصْبَرُ مِنَّا لِأَنَّا صَبَرْنَا بِعِلْمٍ وَ صَبَرُوا بِمَا لَا يَعْلَمُونَ [51]

از حضرت صادق نقل كرده كه فرمود ما امامان صابر و شكيبا هستيم و شيعيان ما از ما صابرترند. زيرا ما صبر كرديم بر چيزهائى كه ميدانيم و آنان بر چيزهائى كه كاملا و دقيقا نميدانند صبر نموده اند.

4- فس، [تفسير القمي ] أُولئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا قَالَ الْأَئِمَّةُ علیه السلام وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام نَحْنُ صُبَّرٌ وَ شِيعَتُنَا أَصْبَرُ مِنَّا وَ ذَلِكَ أَنَّا صَبَرْنَا عَلَى مَا نَعْلَمُ وَ صَبَرُوا هُمْ عَلَى مَا لَا يَعْلَمُونَ [52]

امام صادق علیه السلام درباره این آیه " آنان از جهت صبر و استقامتى كه داشتند پاداش خود را دو برابر دريافت خواهند كرد" فرمود منظور ائمه عليهم السّلام است

و حضرت صادق عليه السّلام فرمود: ما (ائمه) صابران و شكيبايان هستيم و شيعيان ما صابرتر از ما هستند و اين از آن جهت است كه ما صبر كرده ايم هر چيزى كه ميدانيم و آنان بر چيزى كه نميدانند صبر كرده اند.

5- ب، [قرب الإسناد] ابْنُ سَعْدٍ عَنِ الْأَزْدِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ أَلَا إِنَّ الْأَمْرَ يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ كُلَّ يَوْمٍ كَقَطْرِ الْمَطَرِ إِلَى كُلِّ نَفْسٍ بِمَا قَدَّرَ اللَّهُ لَهَا مِنْ زِيَادَةٍ أَوْ نُقْصَانٍ فِي أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ نَفْسٍ فَإِذَا أَصَابَ أَحَدَكُمْ مُصِيبَةٌ فِي أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ نَفْسٍ أَوْ رَأَى عِنْدَ آخَرَ غَفِيرَةً فَلَا تَكُونُ لَهُ فِتْنَةً فَإِنَّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ مَا لَمْ يَغْشَ دَنَاءَةً تَظْهَرُ تَخَشُّعاً لَهَا إِذْ ذُكِرَتْ وَ يُغْرَى بِهَا لِئَامُ النَّاسِ كَانَ كَالْيَاسِرِ الْفَالِجِ الَّذِي يَنْتَظِرُ أَوَّلَ فَوْزَةٍ مِنْ قِدَاحِهِ تُوجِبُ لَهُ الْمَغْنَمَ وَ تَدْفَعُ عَنْهُ الْمَغْرَمَ فَذَلِكَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ الْبَرِي ءُ مِنَ الْخِيَانَةِ وَ الْكَذِبِ يَنْتَظِرُ إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ إِمَّا دَاعِيَ اللَّهِ فَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ لَهُ وَ إِمَّا رِزْقَ اللَّهِ فَإِذَا هُوَ ذُو أَهْلٍ وَ مَالٍ وَ مَعَهُ دِينُهُ وَ حَسَبُهُ الْمَالُ وَ الْبَنُونَ حَرْثُ الدُّنْيَا وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ حَرْثُ الْآخِرَةِ وَ قَدْ يَجْمَعُهُمَا اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ لِأَقْوَامٍ [53]

امام صادق عليه السلام فرمود: مواهب الهى همچون قطرات باران از آسمان بزمين مى آيد و بهر كس آن سهم مقدر شده در باره مال و همسر و جان كم يا زياد ميرسد بنا بر اين هنگامى كه يكى از شما مصيبت و ناراحتى را در موضع مال و يا جان و يا همسر مشاهده كرده و يا ديگرى را در اين امور در توسعه و گشايش ديد نبايد موجب فتنه او گردد و بر برادرش حسد بورزد. زيرا مسلمان تا وقتى كه دست بعمل پستى نزده كه از آشكارشدنش شرمنده باشد و مردم لئيم و پست آن عمل را وسيله هتك حرمت او قرار دهد. مانند مسابقه دهنده ماهرى است كه منتظر است در همان دور اول برنده غنيمت شده و هيچ ضررى باو نرسد همچنين مسلمانى كه از خيانت بدور باشد انتظار دارد يكى از دو خوبى نصيبش گردد. يا داعى حق را اجابت گفته و عمرش پايان پذيرد كه البته آنچه نزد خدا است و براى او ذخيره شده بهتر است. و يا خداوند او را روزى دهد و صاحب همسر و فرزند و ثروت شده و در عين حال دين و شخصيت خود را نگاه داشته است. ولى ثروت و فرزند زراعت و كشت اين جهان است و عمل صالح و شايسته كشت و حاصل آخرت است و گاهى خداوند اين هر دو را به افرادى ميدهد.

6- ب، [قرب الإسناد] ابْنُ طَرِيفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ علیه السلام قَالَ لَا يَذُوقُ الْمَرْءُ مِنْ حَقِيقَةِ الْإِيمَانِ حَتَّى يَكُونَ فِيهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ الْفِقْهُ فِي الدِّينِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الْمَصَائِبِ وَ حُسْنُ التَّقْدِيرِ فِي الْمَعَاشِ [54]

امام على عليه السلام : آدمى حقيقت ايمان را نمى چشد مگر سه خصلت در او باشد: فهم در دين، صبر در برابر مصائب، و برنامه ريزى درست در امر معاش.

7- ل، [الخصال ] أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ مُصْعَبٍ عَنِ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ الْعَبْدُ بَيْنَ ثَلَاثَةِ بَلَاءٍ وَ قَضَاءٍ وَ نِعْمَةٍ فَعَلَيْهِ فِي الْبَلَاءِ مِنَ اللَّهِ الصَّبْرُ فَرِيضَةً وَ عَلَيْهِ فِي الْقَضَاءِ مِنَ اللَّهِ التَّسْلِيمُ فَرِيضَةً وَ عَلَيْهِ فِي النِّعْمَةِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الشُّكْرُ فَرِيضَةً [55]

امام صادق عليه السلام : بنده ميان سه چيز قرار گرفته است ؛ ميان بلا و قضا و نعمت . در برابر بلاى خدا وظيفه صبر است ، در برابر قضاى خدا وظيفه تسليم است و در برابر نعمت خدا وظيفه شكر است .

سن، [المحاسن ] عبد الرحمن بن حماد مثله

8- ل، [الخصال ] أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنِ الْمُعَلَّى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ أَبِي بَحْرٍ عَنْ شُرَيْحٍ الْهَمْدَانِيِّ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ السَّبِيعِيِّ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْأَعْوَرِ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام ثَلَاثٌ بِهِنَّ يَكْمُلُ الْمُسْلِمُ التَّفَقُّهُ فِي الدِّينِ وَ التَّقْدِيرُ فِي الْمَعِيشَةِ وَ الصَّبْرُ عَلَى النَّوَائِبِ [56]

امير مؤمنان كه فرمود سه چيز كمال مسلمان است 1- تفقه در دين 2- تقدير و اندازه گيرى در امر زندگى 3- صبر و استقامت در برابر مصائب.

9- ل، [الخصال ] أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ إِنِّي أَعْطَيْتُ الدُّنْيَا بَيْنَ عِبَادِي فَيْضاً فَمَنْ أَقْرَضَنِي مِنْهَا قَرْضاً أَعْطَيْتُهُ بِكُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ عَشْراً إِلَى سَبْعِمِائَةِ ضِعْفٍ وَ مَا شِئْتُ وَ مَنْ لَمْ يُقْرِضْنِي مِنْهَا قَرْضاً فَأَخَذْتُ مِنْهُ قَسْراً أَعْطَيْتُهُ ثَلَاثَ خِصَالٍ لَوْ أَعْطَيْتُ وَاحِدَةً مِنْهُنَّ مَلَائِكَتِي لَرَضُوا مِنِّي الصَّلَاةَ وَ الْهِدَايَةَ وَ الرَّحْمَةَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ الَّذِينَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَاحِدَةً مِنَ الثَّلَاثِ وَ رَحْمَةٌ اثْنَتَيْنِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ ثَلَاثَةً ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام هَذَا لِمَنْ أَخَذَ مِنْهُ شَيْئاً قَسْراً [57]

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند جلّ جلاله فرمود : من دنيا را براى معاوضه به بندگان خود داده ام . . . هركه چيزى از آن به من قرض دهد در برابر هر یکی, ده تا هفتصد برابر و تا هرقدر که بخواهم به او عطا کنم و هر كه چيزى از آن به من قرض ندهد و من به زور از او بستانم [و او صبر كند] سه نعمت به او عطا كنم ، كه اگر يكى از آنها را به فرشتگانم دهم خرسند شوند : درود و هدايت و رحمت [من] . خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد : همانان كه چون مصيبتى به آنها رسد ، گويند : ما از آن خداييم و به سوى او باز مى گرديم . درودها و رحمتى از پروردگارشان بر آنها باد و همانان رهيافتگانند . سپس امام صادق فرمود تازه اینها برای کسی است که خدا به زور از او چیزی بستاند!

10- ل، [الخصال ] أَبِي عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فِي وَصِيَّتِهِ لِابْنِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِيَّةِ إِيَّاكَ وَ الْعُجْبَ وَ سُوءَ الْخُلُقِ وَ قِلَّةَ الصَّبْرِ فَإِنَّهُ لَا يَسْتَقِيمُ لَكَ عَلَى هَذِهِ الْخِصَالِ الثَّلَاثَةِ صَاحِبٌ وَ لَا يَزَالُ لَكَ عَلَيْهَا مِنَ النَّاسِ مُجَانِبٌ الْخَبَرَ [58]

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزند خود محمّد بن حنفيّه ـ فرمود : زنهار از خودپسندى و بد خويى و كم صبرى؛ زيرا با وجود اين سه خصلت، دوستى براى تو باقى نمى ماند و مردم همواره از تو كناره مى گيرند .

11- ن، [عيون أخبار الرضا عليه السلام ] بِالْأَسَانِيدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ علیه السلام قَالَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیه السلام أَخَذُوا النَّاسُ ثَلَاثَةً مِنْ ثَلَاثَةٍ أَخَذُوا الصَّبْرَ عَنْ أَيُّوبَ علیه السلام وَ الشُّكْرَ عَنْ نُوحٍ علیه السلام وَ الْحَسَدَ عَنْ بَنِي يَعْقُوبَ علیه السلام [59]

امام سجاد عليه السّلام فرمود: مردم سه چيز را از سه كس ياد گرفتند صبر را از ايوب، شكر را از نوح، و حسد را از فرزندان يعقوب.

12- ع، [علل الشرائع ] أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى الْعَلَوِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عِيسَى بْنِ جَعْفَرٍ الْعَلَوِيِّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام أَنَّ النَّبِيَّ صلی الله علیه وآله وسلم قَالَ عَلَامَةُ الصَّابِرِ فِي ثَلَاثٍ أَوَّلُهَا أَنْ لَا يَكْسَلَ وَ الثَّانِيَةُ أَنْ لَا يَضْجَرَ وَ الثَّالِثَةُ أَنْ لَا يَشْكُوَ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَنَّهُ إِذَا كَسِلَ فَقَدْ ضَيَّعَ الْحَقَّ وَ إِذَا ضَجِرَ لَمْ يُؤَدِّ الشُّكْرَ وَ إِذَا شَكَا مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَصَاهُ [60]

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : نشانه شكيبا سه چيز است : اوّل آن كه تنبلى نمى وزرد ، دوم آن كه افسرده و دلتنگ نمى شود ، و سوم آن كه از پروردگار خود شِكوه نمى كند ؛ زيرا اگر تنبل باشد ، حق را فرو مى گزارد و اگر افسرده و دلتنگ باشد ، شكر نمى گزارد و اگر از پروردگارش شكايت كند ، معصيت او را كرده است .

13- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] الْمُفِيدُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ صَبَّاحٍ الْحَذَّاءِ عَنِ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ جَمَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْخَلَائِقَ فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ وَ نَادَى مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ يَسْمَعُ آخِرُهُمْ كَمَا يَسْمَعُ أَوَّلُهُمْ يَقُولُ أَيْنَ أَهْلُ الصَّبْرِ قَالَ فَيَقُومُ عُنُقٌ مِنَ النَّاسِ فَتَسْتَقْبِلُهُمْ زُمْرَةٌ مِنَ الْمَلَائِكَةِ فَيَقُولُونَ لَهُمْ مَا كَانَ صَبْرُكُمْ هَذَا الَّذِي صَبَرْتُمْ فَيَقُولُونَ صَبَّرْنَا أَنْفُسَنَا عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ وَ صَبَّرْنَاهَا عَنْ مَعْصِيَتِهِ قَالَ فَيُنَادِي مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ صَدَقَ عِبَادِي خَلُّوا سَبِيلَهُمْ لِيَدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ الْخَبَرَ [61]

امام باقر عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: هر گاه روز قيامت شود خداوند همه مردم را در يك جا جمع مى كند، و بعد منادى فرياد مى زند در حالى كه همه آن را مى شنوند، منادى مى گويد اهل صبر كجا هستند. در اين هنگام گروهى از جاى خود حركت مى كنند، در اينجا جماعتى از فرشتگان از آنها استقبال مى كنند و مى گويند صبر شما چه بود آنها مى گويند ما نفس خود را در اطاعت خداوند به صبر واداشتيم و در معصيت او هم صبر كرديم، در اين هنگام منادى صدا مى زند راه آنها را باز كنيد تا وارد بهشت گردند و حسابى براى آنها نيست.

14- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] الْفَحَّامُ عَنِ الْمَنْصُورِيِّ عَنْ عَمِّ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ علیه السلام قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي قَوْلِ يَعْقُوبَ فَصَبْرٌ جَمِيلٌ قَالَ بِلَا شَكْوَى [62]

امام صادق عليه السّلام در تفسير آيه شريفه فصبر جميل فرمود: يعنى صبرى كه در آن شكايتى وجود ندارد.

15- مع، [معاني الأخبار] أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ رَفَعَهُ قَالَ سَأَلَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وآله وسلم جَبْرَئِيلَ علیه السلام مَا تَفْسِيرُ الصَّبْرِ قَالَ تَصْبِرُ فِي الضَّرَّاءِ كَمَا تَصْبِرُ فِي السَّرَّاءِ وَ فِي الْفَاقَةِ كَمَا تَصْبِرُ فِي الْغِنَى وَ فِي الْبَلَاءِ كَمَا تَصْبِرُ فِي الْعَافِيَةِ فَلَا يَشْكُو حَالَهُ عِنْدَ الْمَخْلُوقِ بِمَا يُصِيبُهُ مِنَ الْبَلَاءِ [63]

جبرائيل نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد... پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : اى جبرئيل! معناى شكيبايى چيست؟ جبرئيل گفت : اين كه در سختى شكيب ورزى ، همچنان كه در [روزگار] آسايش صبر مى كنى ؛ در تهيدستى صبر كنى ، همچنان كه در توانگرى صبر مى كنى ، و در بيمارى و گرفتارى صبر كنى ، همچنان كه در زمان سلامت و عافيت صبر مى كنى ، [آدم صبور] از بلايى كه به او مى رسد نزد مخلوق شِكوه نمى كند.

16- فس، [تفسير القمي ] أَبِي عَنِ الْأَصْبَهَانِيِّ عَنِ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ حَفْصٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَا حَفْصُ إِنَّ مَنْ صَبَرَ صَبَرَ قَلِيلًا وَ إِنَّ مَنْ جَزِعَ جَزِعَ قَلِيلًا ثُمَّ قَالَ عَلَيْكَ بِالصَّبْرِ فِي جَمِيعِ أُمُورِكَ فَإِنَّ اللَّهَ بَعَثَ مُحَمَّداً صلی الله علیه وآله وسلم وَ أَمَرَهُ بِالصَّبْرِ وَ الرِّفْقِ فَقَالَ وَ اصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِيلًا وَ قَالَ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ فَصَبَرَ رَسُولُ اللَّهِ حَتَّى قَابَلُوهُ بِالْعِظَامِ وَ رَمَوْهُ بِهَا فَضَاقَ صَدْرُهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِما يَقُولُونَ ثُمَّ كَذَّبُوهُ وَ رَمَوْهُ فَحَزِنَ لِذَلِكَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذِي يَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لا يُكَذِّبُونَكَ وَ لكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآياتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ وَ لَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلى ما كُذِّبُوا وَ أُوذُوا حَتَّى أَتاهُمْ نَصْرُنا فَأَلْزَمَ نَفْسَهُ الصَّبْرَ صلی الله علیه وآله وسلم فَتَعَدَّوْا وَ ذَكَرُوا اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ كَذَّبُوهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم لَقَدْ صَبَرْتُ فِي نَفْسِي وَ أَهْلِي وَ عِرْضِي وَ لَا صَبْرَ لِي عَلَى ذِكْرِهِمْ إِلَهِي فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ فَصَبَرَ صلی الله علیه وآله وسلم فِي جَمِيعِ أَحْوَالِهِ ثُمَّ بُشِّرَ فِي الْأَئِمَّةِ علیه السلام مِنْ عِتْرَتِهِ وَ وُصِفُوا بِالصَّبْرِ فَقَالَ وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ كانُوا بِآياتِنا يُوقِنُونَ فَعِنْدَ ذَلِكَ قَالَ صلی الله علیه وآله وسلم الصَّبْرُ مِنَ الْإِيمَانِ كَالرَّأْسِ مِنَ الْبَدَنِ فَشَكَرَ اللَّهُ لَهُ ذَلِكَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى عَلى بَنِي إِسْرائِيلَ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ فَقَالَ صلی الله علیه وآله وسلم آيَةُ بُشْرَى وَ انْتِقَامٍ فَأَبَاحَ اللَّهُ قَتْلَ الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وُجِدُوا فَقَتَلَهُمْ عَلَى يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم وَ أَحِبَّائِهِ وَ عَجَّلَ لَهُ ثَوَابَ صَبْرِهِ مَعَ مَا ادَّخَرَ لَهُ فِي الْآخِرَةِ [64]

17- ثو، [ثواب الأعمال ] أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَرْحُومٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِذَا دَخَلَ الْمُؤْمِنُ قَبْرَهُ كَانَتِ الصَّلَاةُ عَنْ يَمِينِهِ وَ الزَّكَاةُ عَنْ يَسَارِهِ وَ الْبِرُّ مُطِلٌّ عَلَيْهِ وَ يَتَنَحَّى الصَّبْرُ نَاحِيَةً قَالَ فَإِذَا دَخَلَ الْمَلَكَانِ اللَّذَانِ يَلِيَانِ مُسَاءَلَتَهُ قَالَ الصَّبْرُ لِلصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الْبِرِّ دُونَكُمْ صَاحِبَكُمْ فَإِنْ عَجَزْتُمْ عَنْهُ فَأَنَا دُونَهُ [65]

امام صادق عليه السلام : چون مؤمن به گور خويش درآيد، نماز در طرف راست او قرار گيرد و زكات در جانب چپ او و نيكوكارى بر فراز سرش سايه افكند و صبر در گوشه اى بايستد. پس، هر گاه دو فرشته مأمورِ سؤال بر او درآيند، صبر به نماز و زكات و نيكوكارى گويد: هواى يارتان را داشته باشيد. اگر نتوانستيد من به ياريش مى آيم.

18- سن، [المحاسن ] أَبِي عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام ثَلَاثٌ مِنْ أَبْوَابِ الْبِرِّ سَخَاءُ النَّفْسِ وَ طِيبُ الْكَلَامِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الْأَذَى [66]

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : سه چيز از درهاى نيكى است: سخاوتمندى جان، گفتار نيكو، و شكيبايى در برابر آزار و اذيت.

19- ص، [قصص الأنبياء عليهم السلام ] بِالْإِسْنَادِ إِلَى الصَّدُوقِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ أَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَى دَاوُدَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ أَنَّ خَلَادَةَ بِنْتَ أَوْسٍ بَشِّرْهَا بِالْجَنَّةِ وَ أَعْلِمْهَا أَنَّهَا قَرِينَتُكَ فِي الْجَنَّةِ فَانْطَلَقَ إِلَيْهَا فَقَرَعَ الْبَابَ عَلَيْهَا فَخَرَجَتْ وَ قَالَتْ هَلْ نَزَلَ فِيَّ شَيْ ءٌ قَالَ نَعَمْ قَالَتْ مَا هُوَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَوْحَى إِلَيَّ وَ أَخْبَرَنِي أَنَّكِ قَرِينِي فِي الْجَنَّةِ وَ أَنْ أُبَشِّرَكِ بِالْجَنَّةِ قَالَتْ أَ وَ يَكُونُ اسْمٌ وَافَقَ اسْمِي قَالَ إِنَّكِ لَأَنْتِ هِيَ قَالَتْ يَا نَبِيَّ اللَّهِ مَا أُكَذِّبُكَ وَ لَا وَ اللَّهِ مَا أَعْرِفُ مِنْ نَفْسِي مَا وَصَفْتَنِي بِهِ قَالَ دَاوُدُ علیه السلام أَخْبِرِينِي عَنْ ضَمِيرِكِ وَ سَرِيرَتِكِ مَا هُوَ قَالَتْ أَمَّا هَذَا فَسَأُخْبِرُكَ بِهِ أُخْبِرُكَ أَنَّهُ لَمْ يُصِبْنِي وَجَعٌ قَطُّ نَزَلَ بِي كَائِناً مَا كَانَ وَ لَا نَزَلَ ضُرٌّ بِي وَ حَاجَةٌ وَ جُوعٌ كَائِناً مَا كَانَ إِلَّا صَبَرْتُ عَلَيْهِ وَ لَمْ أَسْأَلِ اللَّهَ كَشْفَهُ عَنِّي حَتَّى يُحَوِّلَهُ اللَّهُ عَنِّي إِلَى الْعَافِيَةِ وَ السَّعَةِ وَ لَمْ أَطْلُبْ بِهَا بَدَلًا وَ شَكَرْتُ اللَّهَ عَلَيْهَا وَ حَمِدْتُهُ فَقَالَ دَاوُدُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ فَبِهَذَا بَلَغْتِ مَا بَلَغْتِ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام وَ هَذَا دِينُ اللَّهِ الَّذِي ارْتَضَاهُ لِلصَّالِحِينَ [67]

حلبى از امام صادق عليه السّلام روايت مى كند كه فرمود خداوند متعال به داود وحى فرستاد كه به خلاده دختر اوس بشارت بده كه او در بهشت با تو همنشين خواهد بود، داود بطرف او رفت و در خانه اش را كوبيد، او بيرون شد و گفت: آيا در باره من چيزى نازل شده است. داود گفت: آرى، گفت: آن چيست، گفت خداوند متعال به من وحى كرده و اطلاع داده كه تو در بهشت با من همنشين خواهى بود و اينك آمده ام تو را مژده دهم، گفت: ممكن است در اينجا نامى با نام من مقارن شده باشد. داود گفت: خير مقصود خودت هستى، گفت يا نبى اللَّه من تو را تكذيب نمى كنم ولى به خداوند سوگند در خود چنين مقامى را مشاهده نمى كنم، داود گفت: به من خبر دهيد كه در باطن تو چه هست كه اين گونه مورد توجه قرار گرفته اى. خلاده گفت: اينك تو را از باطن خود اطلاع مى دهم و آن اين است كه هر مصيبتى بر من وارد شود و هر دردى كه مرا فرا گيرد، و يا مشكلات و يا ناراحتى براى من فراهم شود و يا حاجتى و نيازى براى من پيش آيد در همه اينها صبر مى كنم. من از خداوند درخواست نمى كنم آن مشكلات و شدائد را از من برطرف كند، تا آنگاه كه خداوند آنها را از من رفع سازد، و مرا به عافيت و رفاه برساند، و من از خداوند چيزى در مقابل آنها نمى خواهم، در هر حال خداوند را سپاس مى گويم، داود گفت: از همين جا به اين مقام رسيدى. امام صادق عليه السّلام بعد از اين فرمودند: و اين است دينى كه خداوند براى بندگان شايسته خود پسنديده است.

20- ضا، [فقه الرضا عليه السلام ] أَرْوِي أَنَّ الصَّبْرَ عَلَى الْبَلَاءِ حَسَنٌ جَمِيلٌ وَ أَفْضَلُ مِنْهُ الصَّبْرُ عَنِ الْمَحَارِمِ وَ رُوِيَ إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ نَادَى مُنَادٍ أَيْنَ الصَّابِرُونَ فَيَقُومُ عُنُقٌ مِنَ النَّاسِ فَيُقَالُ لَهُمُ اذْهَبُوا إِلَى الْجَنَّةِ بِغَيْرِ حِسَابٍ قَالَ فَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ فَيَقُولُونَ لَهُمْ أَيَّ شَيْ ءٍ كَانَتْ أَعْمَالُكُمْ فَيَقُولُونَ كُنَّا نَصْبِرُ عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ وَ نَصْبِرُ عَنْ مَعْصِيَةِ اللَّهِ فَيَقُولُونَ نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ وَ نَرْوِي أَنَّ فِي وَصَايَا الْأَنْبِيَاءِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ اصْبِرُوا عَلَى الْحَقِّ وَ إِنْ كَانَ مُرّاً وَ أَرْوِي أَنَّ الْيَقِينَ فَوْقَ الْإِيمَانِ بِدَرَجَةٍ وَاحِدَةٍ وَ الصَّبْرَ فَوْقَ الْيَقِينِ وَ نَرْوِي أَنَّهُ مَنْ صَبَرَ لِلْحَقِّ عَوَّضَهُ اللَّهُ خَيْراً مِمَّا صَبَرَ عَلَيْهِ وَ نَرْوِي أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَوْحَى إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم أَنِّي آخُذُكَ بِمُدَارَاةِ النَّاسِ كَمَا آخُذُكَ بِالْفَرَائِضِ وَ نَرْوِي أَنَّ الْمُؤْمِنَ أَخَذَ مِنَ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ الْكِتْمَانَ وَ عَنْ نَبِيِّهِ علیه السلام مُدَارَاةَ النَّاسِ وَ عَنِ الْعَالِمِ علیه السلام الصَّبْرَ فِي الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ رُوِيَ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ قَالَ اصْبِرُوا عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ وَ امْتِحَانِهِ وَ صابِرُوا قَالَ الْزَمُوا طَاعَةَ الرَّسُولِ وَ مَنْ يَقُومُ مَقَامَهُ وَ رابِطُوا قَالَ لَا تُفَارِقُوا ذَلِكَ يَعْنِي الْأَمْرَيْنِ وَ لَعَلَّ فِي كِتَابِ اللَّهِ مُوجِبَةٌ وَ مَعْنَاهَا أَنَّكُمْ تُفْلِحُونَ

وَ أَرْوِي عَنِ الْعَالِمِ علیه السلام الصَّبْرُ عَلَى الْعَافِيَةِ أَعْظَمُ مِنَ الصَّبْرِ عَلَى الْبَلَاءِ يُرِيدُ بِذَلِكَ أَنْ يَصْبِرَ عَلَى مَحَارِمِ اللَّهِ مَعَ بَسْطِ اللَّهِ عَلَيْهِ فِي الرِّزْقِ وَ تَحْوِيلِهِ النِّعَمَ وَ أَنْ يَعْمَلَ بِمَا أَمَرَهُ بِهِ فِيهَا

وَ نَرْوِي لَا يَصْلُحُ الْمُؤْمِنُ إِلَّا بِثَلَاثِ خِصَالٍ الْفِقْهِ فِي الدِّينِ وَ التَّقْدِيرِ فِي الْمَعِيشَةِ وَ الصَّبْرِ عَلَى النَّائِبَةِ [68]

روايت شده كه صبر در هنگام گرفتارى بسيار نيكو و زيبا مى باشد، و بهتر از آن صبر در برابر محرمات مى باشد. روايت شده هنگامى كه روز قيامت بر پا شود، منادى ندا مى كند صابران كجا هستند، در اينجا گروهى از مردم بر مى خيزند به آنها گفته مى شود برويد و بدون حساب وارد بهشت گرديد، فرشتگان از آنها استقبال مى كنند و سؤال مى كنند اعمال شما چه بود، مى گويند ما در طاعت و معصيت خدا صبر مى كرديم، مى گويند آرى اين است پاداش عاملان. روايت شده كه در وصيت هاى پيامبران آمده بر حق صابر باشيد اگر چه تلخ باشد.

در روايت آمده كه يقين يك درجه بالاتر از ايمان است، و صبر از يقين بالاتر مى باشد. روايت شده هر كس در حق صابر باشد خداوند بهتر از آن به او عوض مى دهد. در روايت آمده كه خداوند به رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله وحى فرستاد كه من تو را به رفتار با مردم امر مى كنم همان گونه كه در انجام فرائض به شما امر كرده ام. روايت شده كه مؤمن كتمان و حفظ اسرار را از خداوند آموخته است، و رفتار با مردم را از پيامبر فرا گرفته و صبر در هنگام سختى ها و آسانيها را از امام تعليم گرفته است. روايت شده كه امام عليه السّلام در تفسير آيه شريفه اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا ... لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ فرمود: بر طاعت خدا و امتحان او صبر كنيد، در اطاعت از پيامبر و كسى كه در جاى او قرار مى گيرد همديگر را به صبر توصيه نمائيد و از اين دو طريق منحرف نشويد و با هم رابطه برقرار كنيد، و حتما رستگار خواهيد شد. از عالم عليه السّلام روايت شده كه فرمود: صبر در هنگام سلامتى و رفاه مهمتر است از صبر در هنگام گرفتارى و پريشانى مقصود اين است كه صبر در هنگام وسعت زندگى و فراهم بودن همه وسائل و استفاده از لذائذ آماده است ولى آدمى صبر مى كند و در حرام وارد نمى شود بسيار مهم مى باشد. روايت شده كه مؤمن به سه خصلت شايستگى پيدا مى كند و پاك مى گردد، فهم و درك در مسائل دينى، اندازه گيرى در امور زندگى و حسن معيشت، و صبر در مشكلات.

21- جا، [المجالس للمفيد] مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ طَاهِرٍ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ يُوسُفَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آدَمَ بْنِ عُيَيْنَةَ بْنِ أَبِي عِمْرَانَ الْهِلَالِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ كَمْ مِنْ صَبْرِ سَاعَةٍ قَدْ أَوْرَثَتْ فَرَحاً طَوِيلًا وَ كَمْ مِنْ لَذَّةِ سَاعَةٍ قَدْ أَوْرَثَتْ حُزْناً طَوِيلًا [69]

امام صادق عليه السلام : بسا لحظه اى شكيبايى كه شادى درازى را در پى آورَد و بسا لذّتى آنى كه اندوهى طولانى بر جاى گذارَد .

22- أَقُولُ رَوَى السَّيِّدُ بْنُ طَاوُسٍ فِي كِتَابِ سَعْدِ السُّعُودِ مِنْ تَفْسِيرِ أَبِي الْعَبَّاسِ بْنِ عُقْدَةَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنِ الْفَضْلِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَا الصَّبْرُ الْجَمِيلُ قَالَ ذَاكَ صَبْرٌ لَيْسَ فِيهِ شَكْوَى إِلَى النَّاسِ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ بَعَثَ يَعْقُوبَ إِلَى رَاهِبٍ مِنَ الرُّهْبَانِ [إِلَى عَابِدٍ مِنَ الْعُبَّادِ] فِي حَاجَةٍ فَلَمَّا رَآهُ الرَّاهِبُ حَسِبَهُ إِبْرَاهِيمَ فَوَثَبَ إِلَيْهِ فَاعْتَنَقَهُ وَ قَالَ مَرْحَباً بِكَ يَا خَلِيلَ الرَّحْمَنِ فَقَالَ يَعْقُوبُ لَسْتُ بِإِبْرَاهِيمَ وَ لَكِنِّي يَعْقُوبُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ فَقَالَ لَهُ الرَّاهِبُ فَمَا بَلَغَ بِكَ مَا أَرَى مِنَ الْكِبَرِ قَالَ الْهَمُّ وَ الْحَزَنُ وَ السُّقْمُ فَمَا جَاوَزَ صَغِيرَ الْبَابِ حَتَّى أَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ يَا يَعْقُوبُ شَكَوْتَنِي إِلَى الْعِبَادِ فَخَرَّ سَاجِداً عَلَى عَتَبَةِ الْبَابِ يَقُولُ رَبِّ لَا أَعُودُ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَنِّي قَدْ غَفَرْتُهَا لَكَ فَلَا تَعُودَنَّ لِمِثْلِهَا فَمَا شَكَا مِمَّا أَصَابَ مِنْ نَوَائِبِ الدُّنْيَا إِلَّا أَنَّهُ قَالَ إِنَّما أَشْكُوا بَثِّي وَ حُزْنِي إِلَى اللَّهِ وَ أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ [70]

جابر گويد: به امام صادق عليه السّلام عرض كردم صبر جميل چيست فرمود: آن صبرى است كه در آن به مردم شكايت نشود، ابراهيم يعقوب را بطرف يك راهب فرستاد تا كارى كه داشت انجام دهد هنگامى كه راهب او را ديد خيال كرد ابراهيم است. او فورا جلو دويد و او را در بغل گرفت، و گفت اى خليل خدا خوش آمديد، يعقوب گفت: من ابراهيم نيستم بلكه يعقوب بن اسحاق بن ابراهيم مى باشم، راهب گفت: پس چرا من شما را بزرگ مى بينم گفت غم و اندوه مرا به اين روز انداخته است. يعقوب هنوز فاصله ای نرفته بود كه خداوند به او وحى كرد اى يعقوب شكايت مرا به بندگان بردى، يعقوب در همان كنار در به سجده افتاد و گفت: بار خدايا ديگر آن سخن را نخواهم گفت خداوند هم به او وحى كرد من از تو گذشتم ديگر اين سخن را بر زبان جارى مكن. بعد از اين يعقوب هر چه بر سرش آمد به مردم چيزى نگفت و از مشكلات و سختيهاى روزگار سخنى بر زبان جارى نكرد، و تا آنجا كه در داستان فرزندش يوسف گفت: من از حزن و اندوه خود به خداوند شكايت مى برم و مى دانم آنچه از طرف خدا آمده ولى شما نمى دانيد.

23- ختص، [الإختصاص ] قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام الصَّبْرُ صَبْرَانِ فَالصَّبْرُ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ حَسَنٌ جَمِيلٌ وَ أَحْسَنُ مِنْ ذَلِكَ الصَّبْرُ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْكَ وَ الذِّكْرُ ذِكْرَانِ ذِكْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ وَ أَكْبَرُ مِنْ ذَلِكَ ذِكْرُ اللَّهِ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ فَيَكُونُ ذَلِكَ حَاجِزاً [71]

امام على عليه السلام : شكيبايى بر دو گونه است : شكيبايى در برابر مصيبت كه نيكو و زيباست ، و نيكوتر از آن شكيبايى در خوددارى از چيزهايى است كه خداوند عزّ و جلّ بر تو حرام كرده است . و ذکر بر دو گونه است: ذکر خدا هنگام مصیبت و بزرگتر از آن ذکر خداست هنگام حرامها! که این ذکر مانع حرام می شود.

24- محص، [التمحيص ] عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ أَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَى مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ مَا خَلَقْتُ خَلْقاً هُوَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنِ إِنِّي إِنَّمَا أَبْتَلِيهِ لِمَا هُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أَزْوِي عَنْهُ لِمَا هُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أُعْطِيهِ لِمَا هُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أَنَا أَعْلَمُ بِمَا يَصْلُحُ عَلَيْهِ حَالُ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنِ فَلْيَرْضَ بِقَضَائِي وَ لْيَشْكُرْ نَعْمَائِي وَ لْيَصْبِرْ عَلَى بَلَائِي أَكْتُبْهُ فِي الصِّدِّيقِينَ إِذَا عَمِلَ بِرِضَايَ وَ أَطَاعَ لِأَمْرِي [72]

امام صادق عليه السلام : ـ از جمله چيزهايى كه خداوند متعال به موسى عليه السلام وحى كرد ، اين بود كه ـ : آفريده اى نيافريده ام كه نزد من محبوب تر از بنده مؤمنم باشد. او را مبتلا مى سازم چون برايش بهتر است؛ به او عافيت مى بخشم چون برايش بهتر است، از او مى گيرم و محرومش مى سازم چون برايش بهتر است. من بهتر مى دانم كه چه چيز بنده مرا اصلاح مى كند؛ پس بايد كه بر بلاى من صبور باشد و از نعمتهايم سپاسگزار و از حكم و قضاى من خشنود تا او را در شمار بندگان صدّيق خود بنويسم . هنگامی که به رضای من عمل کند و فرمانم را اطاعت نماید.

25- محص، [التمحيص ] عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ الْعَبْدَ لَيَكُونُ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ الدَّرَجَةُ لَا يَبْلُغُهَا بِعَمَلِهِ فَيَبْتَلِيهِ اللَّهُ فِي جَسَدِهِ أَوْ يُصَابُ بِمَالِهِ أَوْ يُصَابُ فِي وُلْدِهِ فَإِنْ هُوَ صَبَرَ بَلَّغَهُ اللَّهُ إِيَّاهَا [73]

حضرت صادق عليه السلام فرمود. ممكن است بنده اى در نزد خدا درجه و رتبه اى داشته باشد كه از طريق اعمالش بآن درجه نميرسد پس خداوند او را ببلاء و مصيبتى در بدن و يا مال و يا فرزندش گرفتار نمايد تا صبر و تحمل نمايد و خداوند او را بآن درجه ميرساند.

26- محص، [التمحيص ] عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ هُوَ مُبْتَلًى بِبَلَاءٍ مُنْتَظِرٍ بِهِ مَا هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ فَإِنْ صَبَرَ عَلَى الْبَلِيَّةِ الَّتِي هُوَ فِيهَا عَافَاهُ اللَّهُ مِنَ الْبَلَاءِ الَّذِي يَنْتَظِرُ بِهِ وَ إِنْ لَمْ يَصْبِرْ وَ جَزِعَ نَزَلَ بِهِ مِنَ الْبَلَاءِ الْمُنْتَظَرِ أَبَداً حَتَّى يَحْسُنَ صَبْرُهُ وَ عَزَاؤُهُ [74]

امام صادق علیه السلام فرمود: هيچ مؤمنى نيست مگر اينكه ببلائى گرفتار است و بلاء بزرگتر و گرفتارى شديدترى هم بدنبال او در انتظار است. اگر در همان بلاء صبر و شكيبائى داشته باشد خداوند آن بلاء بزرگتر را برطرف مينمايد و اگر بى تابى نمايد بلاء بزرگتر كه در انتظار است فرا ميرسد و مرتب گرفتاريها بيشتر ميگردد تا وقتى كه صبر نيكو و شكيبائى را انتخاب كند.

27- محص، [التمحيص ] عَنِ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَنِ ابْتُلِيَ مِنْ شِيعَتِنَا فَصَبَرَ عَلَيْهِ كَانَ لَهُ أَجْرُ أَلْفِ شَهِيدٍ [75]

امام صادق عليه السلام : هر يك از شيعيان ما كه گرفتار شود و شكيبايى ورزد ، اجر هزار شهيد دارد .

28- محص، [التمحيص ] عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ يَا إِسْحَاقُ لَا تَعُدَّنَّ مُصِيبَةً أُعْطِيتَ عَلَيْهَا الصَّبْرَ وَ اسْتَوْجَبْتَ عَلَيْهَا مِنَ اللَّهِ ثَوَاباً بِمُصِيبَةٍ إِنَّمَا الْمُصِيبَةُ الَّتِي يُحْرَمُ صَاحِبُهَا أَجْرَهَا وَ ثَوَابَهَا إِذَا لَمْ يَصْبِرْ عِنْدَ نُزُولِهَا [76]

امام صادق عليه السلام : مصيبتى را كه نعمت شكيبايى در برابر آن به تو داده شده و به سبب آن مستوجب ثواب الهى هستى ، هرگز مصيبت به شمار مياور ؛ بلكه مصيبت آن است كه مصيبت زده بر اثر نا شكيبى به هنگام آمدن مصيبت ، از اجر و ثواب آن محروم شود .

29- محص، [التمحيص ] رَوَى أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِيُّ فِي كِتَابِهِ الْكَبِيرِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَدْ عَجَزَ مَنْ لَمْ يُعِدَّ لِكُلِّ بَلَاءٍ صَبْراً وَ لِكُلِّ نِعْمَةٍ شُكْراً وَ لِكُلِّ عُسْرٍ يُسْراً أَصْبِرْ نَفْسَكَ عِنْدَ كُلِّ بَلِيَّةٍ وَ رَزِيَّةٍ فِي وَلَدٍ أَوْ فِي مَالٍ فَإِنَّ اللَّهَ إِنَّمَا يَقْبِضُ عَارِيَّتَهُ وَ هِبَتَهُ لِيَبْلُوَ شُكْرَكَ وَ صَبْرَكَ [77]

امام صادق علیه السلام فرمود: آن كس كه در برابر گرفتارى حالت صبرى آماده نكرده و براى هر نعمتى حالت سپاسگزارى و براى هر گونه دشوارى آرامش و آسانى تهيه ننموده است چنين كسى فردى است عاجز و ناتوان خود را صابر و شكيبا بساز در مقابل هر بلاء و گرفتارى در مال و اولاد. كه خداوند امانتها و بخشش خود را باز پس ميگيرد تا اينكه صبر و شكر تو را بيازمايد كه در اين مواقع آيا شاكر و صابر هستى يا نه؟

30- محص، [التمحيص ] عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ أَنْعَمَ عَلَى قَوْمٍ فَلَمْ يَشْكُرُوا فَصَارَتْ عَلَيْهِمْ وَبَالًا وَ ابْتَلَى قَوْماً بِالْمَصَائِبِ فَصَبَرُوا فَصَارَتْ عَلَيْهِمْ نِعْمَةً

وَ عَنْهُ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ لَمْ يُسْتَزَدْ فِي مَحْبُوبٍ بِمِثْلِ الشُّكْرِ وَ لَمْ يُسْتَنْقَصْ مِنْ مَكْرُوهٍ بِمِثْلِ الصَّبْرِ [78]

امام صادق عليه السلام : خداوند عزّ و جلّ به مردمى نعمت داد، اما آنان شكرش را به جاى نياورند، و در نتيجه، آن نعمتها مايه وبال آنان شد . و مردمى را به مصيبتها گرفتار كرد ، ليكن آنان صبر كردند و در نتيجه آن مصائب به نعمت تبديل شد .

امام صادق عليه السلام : چيزى چون شكر ، بر امورِ خوشايند نيفزايد و چيزى چون صبر از امورِ ناخوشايند نكاهد .

31- محص، [التمحيص ] عَنْ رِبْعِيٍّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ الصَّبْرَ وَ الْبَلَاءَ يَسْتَبِقَانِ إِلَى الْمُؤْمِنِ فَيَأْتِيهِ الْبَلَاءُ وَ هُوَ صَبُورٌ وَ إِنَّ الْجَزَعَ وَ الْبَلَاءَ يَسْتَبِقَانِ إِلَى الْكَافِرِ فَيَأْتِيهِ الْبَلَاءُ وَ هُوَ جَزُوعٌ [79]

فرمود: صبر و گرفتارى براى رسيدن به مؤمن با هم مسابقه مى دهند و بلاء خود را به او مى رساند و او هم صبر مى كند، گرفتارى و بى تابى هم براى رسيدن به كافر با هم مسابقه مى دهند و گرفتارى خود را به او مى رساند و او هم بى تابى مى كند.

32- محص، [التمحيص ] قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام إِنَّ لِلنَّكَبَاتِ غَايَاتٍ لَا بُدَّ أَنْ يَنْتَهِيَ إِلَيْهَا فَإِذَا حُكِمَ عَلَى أَحَدِكُمْ بِهَا فَلْيَتَطَأْطَأْ لَهَا وَ يَصْبِرْ حَتَّى يَجُوزَ فَإِنَّ إِعْمَالَ الْحِيلَةِ فِيهَا عِنْدَ إِقْبَالِهَا زَائِدٌ فِي مَكْرُوهِهَا

وَ كَانَ يَقُولُ الصَّبْرُ مِنَ الْإِيمَانِ بِمَنْزِلَةِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ فَمَنْ لَا صَبْرَ لَهُ لَا إِيمَانَ لَهُ

وَ كَانَ يَقُولُ الصَّبْرُ ثَلَاثَةٌ الصَّبْرُ عَلَى الْمُصِيبَةِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الطَّاعَةِ وَ الصَّبْرُ عَنِ الْمَعْصِيَةِ

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الصَّبْرُ صَبْرَانِ الصَّبْرُ عَلَى الْبَلَاءِ حَسَنٌ جَمِيلٌ وَ أَفْضَلُ مِنْهُ الصَّبْرُ عَلَى الْمَحَارِمِ [80]

امير مؤمنان عليه السلام فرمود. نكبت ها و دشواريها بالاخره نهايت و پايانى دارد كه حتما بآن پايان خواهند رسيد هنگامى كه يكى از شما با آن دشواريها مواجه شد سر فرود آورد و صبر كند تا آنها عبور كرده و رد شود چون چاره انديشى و دست و پا زدن بهنگام هجوم بلاء موجب زيادى و شدت دشوارى خواهد شد و حضرت ميفرمود. صبر نسبت بايمان مانند سر است نسبت ببدن كسى كه صبر ندارد ايمان ندارد.

33- محص، [التمحيص ] عَنِ ابْنِ عَمِيرَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اتَّقُوا اللَّهَ وَ اصْبِرُوا فَإِنَّهُ مَنْ لَمْ يَصْبِرْ أَهْلَكَهُ الْجَزَعُ وَ إِنَّمَا هَلَاكُهُ فِي الْجَزَعِ أَنَّهُ إِذَا جَزِعَ لَمْ يُؤْجَرْ [81]

حضرت صادق عليه السلام فرمود. تقوا و پرهيزكارى داشته باشيد و صابر و شكيبا باشيد كسى كه صبر نكند جزع و بى تابى او را از پاى درمى آورد و هلاكت بى تابى در اين است كه وقتى چنين باشد اجر و پاداشى هم ندارد.

34- محص، [التمحيص ] جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام قَالَ مِنْ كُنُوزِ الْجَنَّةِ الْبِرُّ وَ إِخْفَاءُ الْعَمَلِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الرَّزَايَا وَ كِتْمَانُ الْمَصَائِبِ [82]

امير مؤمنان عليه السلام فرمود: از گنجهاى بهشت, احسان و نيكى, پنهان داشتن عمل صبر بر دشواريها و اظهار نكردن ناراحتيهاست.

35- دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِيِّ، قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام صَبْرُكَ عَلَى مَحَارِمِ اللَّهِ أَيْسَرُ مِنْ صَبْرِكَ عَلَى عَذَابِ الْقَبْرِ مَنْ صَبَرَ عَلَى اللَّهِ وَصَلَ إِلَيْهِ

نهج، [نهج البلاغة] قَالَ علیه السلام الصَّبْرُ صَبْرَانِ صَبْرٌ عَلَى مَا تَكْرَهُ وَ صَبْرٌ مِمَّا تُحِبُّ

وَ قَالَ علیه السلام لَا يَعْدَمُ الصَّبُورُ الظَّفَرَ وَ إِنْ طَالَ بِهِ الزَّمَانُ

وَ قَالَ علیه السلام مَنْ لَمْ يُنْجِهِ الصَّبْرُ أَهْلَكَهُ الْجَزَعُ

وَ قَالَ علیه السلام عِنْدَ تَنَاهِي الشِّدَّةِ تَكُونُ الْفُرْجَةُ وَ عِنْدَ تَضَايُقِ حَلَقِ الْبَلَاءِ يَكُونُ الرَّخَاءُ [83]

امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: صبر كردن تو در برابر محرمات آسان تر است از صبر نمودن تو در عذاب قبر، و هر كس براى خدا صبر كند به پاداش او خواهد رسيد.

و فرمود: صبر بر دو نوع مى باشد، صبر بر آنچه خوشت نمى آيد، و صبر از آنچه از آن خوشت مى آيد.

و فرمود: صبور پيروزى را از دست نخواهد داد اگر چه زمان آن طول بكشد

و فرمود: هر كس را صبر نجات ندهد، بى تابى او را هلاك مى كند.

و فرمود: هر گاه سختى به انتهاء رسيد فرج حاصل مى گردد، هنگامى كه حلقه هاى گرفتارى تنگ شوند در آنجا گشايش پيش مى آيد

35- كَنْزُ الْكَرَاجُكِيِّ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وسلم بِالصَّبْرِ يُتَوَقَّعُ الْفَرَجُ وَ مَنْ يُدْمِنْ قَرْعَ الْبَابِ يَلِجْ

وَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام الصَّبْرُ مَطِيَّةٌ لَا تَكْبُو وَ الْقَنَاعَةُ سَيْفٌ لَا يَنْبُو

وَ قَالَ علیه السلام أَفْضَلُ الْعِبَادِةِ الصَّبْرُ وَ الصَّمْتُ وَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ

وَ قَالَ علیه السلام الصَّبْرُ جُنَّةٌ مِنَ الْفَاقَةِ

وَ قَالَ علیه السلام مَنْ رَكِبَ مَرْكَبَ الصَّبْرِ اهْتَدَى إِلَى مَيَدَانِ النَّصْرِ [84]

رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: با صبر مى توان به فيروزى رسيد و راه نجات پيدا كرد، هر كس درى را بكوبد آخر آن در باز مى گردد.

امیر مومنان عليه السّلام فرمود: صبر مركبى است كه از پا نمى افتد، و قناعت شمشيرى است كه كند نمى گردد.

و فرمود: بهترين عبادت صبر و سكوت و انتظار فرج مى باشد.

و فرمود: صبر سپرى است كه آدمى را از فقر و پريشانى نگه مى دارد، و نيز فرمود: هر كس سوار مركب صبر شد هدايت مى گردد و در ميدان پيروز مى شود.

36- مِشْكَاةُ الْأَنْوَارِ، قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام إِنَّ الْحُرَّ حُرٌّ عَلَى جَمِيعِ أَحْوَالِهِ إِنْ نَابَتْهُ نَائِبَةٌ صَبَرَ لَهَا وَ إِنْ تَدَاكَّتْ عَلَيْهِ الْمَصَائِبُ لَمْ تَكْسِرْهُ وَ إِنْ أُسِرَ وَ قُهِرَ وَ اسْتَبْدَلَ بِالْعُسْرِ يُسْراً كَمَا كَانَ يُوسُفُ الصِّدِّيقُ الْأَمِينُ علیه السلام لَمْ يَضُرَّهُ حُزْنُهُ أَنِ اسْتُعْبِدَ وَ قُهِرَ وَ أُسِرَ وَ لَمْ تَضْرُرْهُ ظُلْمَةُ الْجُبِّ وَ وَحْشَتُهُ وَ مَا نَالَهُ أَنْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَ الْجَبَّارَ الْعَاتِيَ لَهُ عَبْداً بَعْدَ أَنْ كَانَ مَالِكاً لَهُ فَأَرْسَلَهُ فَرَحِمَ بِهِ أُمَّةً وَ كَذَلِكَ الصَّبْرُ يُعْقِبُ خَيْراً فَاصْبِرُوا تَظْفَرُوا وَ وَاظِبُوا عَلَى الصَّبْرِ تُؤْجَرُوا [85]

امام صادق عليه السلام : آزاده در همه حال آزاده است . اگر بلا و سختى به او رسد شكيبايى ورزد و اگر مصيبتها بر سرش فرو ريزند او را نشكنند هرچند به اسيرى افتد و مقهور شود و آسايش را از دست نهاده به سختى و تنگدستى افتد . چنان كه يوسف صديق امين، صلوات اللّه عليه ، به بندگى گرفته شد و مقهور و اسير گشت اما اين همه به آزادگى او آسيب نرساند. تا اينكه خداوند متعال بر او منت نهاد و آن جبار ستمگر را كه مالك و آقاى يوسف شده بود بنده او كرد و او را بمقام رسالت برگزيد و ملتى را بوسيله يوسف نجات داد. پس صبر چنين پايان خوبى دارد بنا بر اين شكيبا باشيد كه پيروز خواهيد شد. و هميشه صبر كنيد كه پاداش خواهيد داشت .

37- وَ مِنْهُ، عَنِ الْبَاقِرِ علیه السلام قَالَ مَنْ صَبَرَ وَ اسْتَرْجَعَ وَ حَمِدَ اللَّهَ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ فَقَدْ رَضِيَ بِمَا صَنَعَ اللَّهُ وَ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ وَ مَنْ لَمْ يَفْعَلْ ذَلِكَ جَرَى عَلَيْهِ الْقَضَاءُ وَ هُوَ ذَمِيمٌ وَ أَحْبَطَ اللَّهُ أَجْرَهُ

وَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ الْمُؤْمِنُ يُطْبَعُ عَلَى الصَّبْرِ عَلَى النَّوَائِبِ [86]

امام باقر عليه السلام : كسى كه در هنگام مصيبت شكيبايى كند و اِنا للّه و اِنّا اِلَيه راجعُون بر زبان آورد و خدا را حمد و سپاس گويد ، بى گمان به آنچه خدا كرده رضايت داده است و اجرش با خداست و هركه چنين نكند ، بازهم قضاى الهى بر او جارى شود ، در حالى كه نكوهيده باشد و خداوند اجرش را از بين ببرد.

و فرمود: مؤمن بر صبر در برابر سختيها سرشته شده است .

[1] بقره : 155 - 157

[2] البقرة : 177

[3] آل عمران : 200

[4] الأنفال : 46

[5] يونس : 109

[6] طه : 130

[7] الروم : 60

[8] المعارج : 5

[9] يوسف : 18

[10] يوسف : 83

[11] يوسف : 90

[12] الرعد : 24

[13] لقمان : 31

[14] إبراهيم : 12

[15] النحل : 42

[16] النحل : 96

[17] النحل : 126

[18] النحل : 127

[19] الأنبياء : 85

[20] الصافات : 102

[21] الحج : 35

[22] المؤمنون : 111

[23] القصص : 54

[24] الكافي ج 2 ص 87

[25] همان

[26] همان, ص88

[27] همان, ص89

[28] همان

[29] همان

[30] همان

[31] همان, ص90

[32] همان

[33] همان

[34] همان

[35] همان, ص91

[36] همان

[37] همان

[38] همان

[39] همان, ص92

[40] همان

[41] همان

[42] همان

[43] همان

[44] همان

[45] همان, ص93

[46] همان

[47] همان

[48] همان

[49] همان

[50] همان

[51] همان, ص84

[52] همان

[53] همان

[54] همان, ص85

[55] همان

[56] همان

[57] همان

[58] همان, ص86

[59] همان

[60] همان

[61] همان

[62] همان, ص87

[63] همان

[64] همان

[65] همان, ص88

[66] همان, ص89

[67] همان

[68] همان, ص90

[69] همان, ص91

[70] همان, ص93

[71] همان

[72] همان, ص94

[73] همان

[74] همان

[75] همان

[76] همان

[77] همان

[78] همان

[79] همان, ص95

[80] همان

[81] همان

[82] همان

[83] همان

[84] همان, ص96

[85] همان

[86] همان