اگر مي خواهي اهل آسمان به تو رحم كنن به اهل زمين رحم كن
احساس نیاز به معاشرت صمیمانه و همدلی و همراهی با دیگران، علاوه بر این كه یكی از جلوه های زندگی اجتماعی به شمار می رود، ندایی برخاسته از اعماق وجود انسان است.زیرا انسان ، موجودی اجتماعی است كه ارتباط و انس با دیگران از ضروریات زندگی او به شمار می رود.
انسان بعد از تولّد در محیط های مختلف قرار می گیرد. هر محیطی به گونه ای در رشد و شكوفایی استعدادهای انسان مؤثر است. اجتماع یكی از این محیط ها به شمار می آید.
هیچ انسانی با قطع پیوندهای دوستانه و گوشه گیری احساس آرامش نمی كند. انزوا طلبی نوعی بیماری است كه اسلام ، پیروانش را از آن باز داشته است.
بدون ارتباط با ديگران،بخشی از استعدادهاي انسان شکوفا نمی شود.آداب رابطه با دیگران،بروزدهنده ی شخصیّت و اخلاق افراد است. و انسان بدون آ گاهی از اخلاق و آداب اجتماعی وعمل به آنها زندگی تلخ، نا موفق و اسیب پذیری دارد .
افراد جامعه بدون برخورداري از خلقيات نيكو ، نمي توانند به هدف هاي والاي بعثت پيامبر دست پيدا كند . آن چه فرد و جامعه را به مقامات عالي انساني مي رساند ، اخلاق نيكوست . اخلاق نيكو هم فقط خوش اخلاقي با مردم نيست ؛ بلكه به معناي پروراندن صفات نيكو و خلقيات فاضله در دل و جان خود و انعكاس آنها در عمل خود است . اگر علم هم پيشرفت كند و تمدن ظاهري هم به منتهاي شكوه برسد ، اين جامعه ، جامعة بشري مطلوب نيست . جامعه اي كه انسان ها در آن ، از يكديگر احساس ناامني كنند ، هر انساني احساس كند كه به او حسد مي ورزند ، نسبت به او بددلي دارند ، نسبت به او كينه ورزي مي كنند ، براي او توطئه مي چينند و نسبت به او و دارايي اش حرص مي ورزند ، راحتي در اين جامعه نيست ؛ اما اگر در جامعه اي فضايل اخلاقي بر دل و جان مردم حاكم باشد ، مردم نسبت به يكديگر مهربان باشند ، نسبت به يكديگر گذشت و عفو و اغماض داشته باشند ، نسبت به مال دنيا حرص نورزند ، نسبت به آن چه دارند ، بخل نورزند ، به يكديگر حسد نورزند ، در مقابل راه پيشرفت يكديگر مانع تراشي نكنند و مردم آن داراي صبر و حوصله و بردباري باشند ، اين جامعه حتي اگر از لحاظ مادي هم پيشرفت هاي زيادي نداشته باشد ، باز مردم در آن احساس آرامش و آسايش و سعادت مي كنند ؛ اخلاق ، اين است . ما به اين احتياج داريم . ما بايد در دل خود ، خلقيات اسلامي را روز به روز پرورش دهيم . قانون فردي و اجتماعي اسلام در جاي خود ، وسيله هايي براي سعادت بشرند ( در اين ترديدي نيست ) ؛ اما اجراي درست همين قوانين هم احتياج به اخلاق خوب دارد .
لازمه معاشرت صحیح، شناخت روحیات ،خلقیات ودرک متقابل اطرافیان است
تحقیقات علمی نشان میدهد كه 75% عمر هر كدام از ما صرف ارتباط با دیگران می شود. ولی فقط 10% انسانهای كره زمین می دانند چگونه ارتباط برقرار كنند و 90% نمی دانند و چون ارتباط ها مناسب نیست افراد در خانواده، در دانشگاه، در محل كار و... دائم دچار مشكل می شوند و دائم از هم گله می کنند و. زمانی که وارد زندگی مشترك می شوند ، به یکدیگر لطمه می زنند و بعد هم می گویند ما به درد هم نمی خوریم. چرا ما برای شناخت یكدیگر سرمایه گذاری نمی كنیم؟
ارتباط موثر با دیگران، نیاز به خلاقیت دارد. هر یک از ما در هر لحظه در شرایط ادراکی ویژه ای به سر می بریم. اگر از شیوه مورد علاقه شخص مخاطب خود استفاده کنید و خود را در سطح دیگران قرار دهید و از زبان آنها برای انتقال نقطه نظرهای خود استفاده نمایید، او به اقدام و خواسته شما پاسخ مثبت خواهد داد و اغلب به نتیجه دلخواه مورد نظر خود یعنی ارتباط موثر خواهید رسید. در بحث ایجاد ارتباط و چگونگی برقراری آن، متقاعد نمودن دیگران، هنر بدست آوردن حمایت و همکاری افراد و فرآهم آوردن شرایطی که افراد بتوانند مطابق میل و خواسته شما رفتار کنند، عناصری اصلی و تعیین کننده هستند.
اطرافیان هرانسانی به طور کلی به چند دسته تقسیم می شوند 1- پدر ومادر 2- خواهر و برادر واقوام 3- همکاران و همسایگان 4- دوستان و آشنایان5- مخالفان ،دشمنان.و................
این افراد با یکدیگر متفاوت هستند یعنی همان گونه که چهره و ظاهر دو نفر مثل هم نیست اندیشه و سلیقه آنها نیز شبیه به یکدیگر نیست و طرز فکر و شخصیت هر کس مخصوص بخود و منحصر بفرد است. بنابراین ما به تعداد کسانی که با آنها بر خورد می کنیم با سلیقه و فکر مواجه هستیم و زندگی کردن با افراد و روحیات مختلف - دانش خاصی می طلبدکه به آن اخلاق اجتماعی می گویند.در بخش اخلاق اجتماعی مسائل مهمی وجود دارد که توجه به آنها لازم است که در اینجا اشاره می کنیم
معیار معاشرت با دیگران
از نظر اسلام معاشرت دارای اصول و ضوابطی است و فرد مسلمان باید در معاشرت های خود، کلیاتی را رعایت نماید ؛ در ذیل به بیان چند اصل از اصول معاشرت خواهیم پرداخت.
1- معاشرت با دیگران طبق دستورات خدا
مهمترين پايه اصلاح افراد جامعه،اصلاح نيت است.اگرکارهاي آدمي تنها براي رضاي خدا و امتثال فرمان و دستور او و لااقل به منظور تحصيل ثواب اخروي و نجات از عذاب و مکافات الهي باشد،به صلاح و سعادت دنيا و آخرت او وخير جامعه تمام خواهد شد و اگر به منظور شئون و منافع دنيا همچون رياست و شهرت وجاه و مقام و منال و ... باشد، نتيجه عالي و صحيح بر آن مترتب نخواهد شد و به سعادت و خير دائمي بشر تمام نمي شود.آري شريفترين و عاليترين هدف براي فعاليت هاي مردم هر اجتماعي تحصيل رضاي پروردگار جهان است که در سايه ي آن تامين سعادت جاوداني و نجات از عذاب ابدي، ميسر است.اجتماعي که داراي چنين هدف عالي باشد،هرگزدر آن هيچ گونه تجاوز و تعدي و فسق و فجور راه نخواهد يافت.در قرآن کريم و احاديث به تصحيح و اخلاص نيت بسيار اهميت داده شده است .
حب و بغض ها یا خوش آمدن و دوست داشتن و بد آمدن وناخوشنودی باید برای خدا باشد
عالی ترین ملاک انتخاب معاشر و همنشین ملاکی است که خداوند فرموده است یعنی دوست داشتن و دشمنی کردن با کسی باید برای خدا باشد است، اگر چنین باشد و این شرایط مراعات گردد آنوقت انسان آنچه را دوست می داردکه محبوب خدا است ، یعنی ایمان را، عدالت را، تقوی را، و ایمان و پاکیزگی را ، و... از چیزی بیزار است که مورد دشمنی خدا است .
2- دقت در انتخاب دوست و معاشر
معاشرت بازار تبادل اخلاق است، بسیاری از محاسن و رذائل اخلاقی از همین معاشرات معمولی انتقال و تسری می یابد.
اگر از انسان های موفق بپرسید که عامل موفقیت شما چه بود؟ بی درنگ یکی از عوامل مهم موفقیت خود را رفاقت با دوستان خوب اعلام می دارند. و برعکس اگر از انسان های شکست خورده در زندگی بپرسید : چگونه به این ناکامی ها مبتلا گشتید؟ خواهند گفت دوست ناباب.
معاشرت با دوستان بد انسان را از مسیر تکامل باز می دارد. به همین دلیل مسلمان باید دوستان خود را با صلاحدید دین خود انتخاب نماید ، یعنی در خصوص اینکه با چه کسانی معاشرت نماید، و با چه کسانی معاشرت ننماید، باید نظر اسلام را سؤال نماید.
3- اعتدال و میانه روی در معاشرت
میانه روی بهترین و پسندیده ترن شیوه ای است که در شئون زندگی مراعات آن مفید و شایسته است. آن کلام معروف بیان خوبی است که خیر الامور اوسطها، بهترین کارها اعتدال در اعمال است .
یکی از اصول معاشرت نیز میانه روی است، که مؤمن به آن مکلف شده است.
به فرمایش امام علی (ع) : شیوه زندگی مؤمن بر اساس میانه روی و اعتدال است .( نهج البلاغه خطبــﻪ ۲۲۲
) در معاشرت نیز افراط و تفریط هر دو مذموم و ناپسند است ، هم معاشرت زیاد و قطع ارتباط با مردم ، هر دو ناپسند است.
5- امتحان معاشرین
اعتماد به ظاهر افراد، کار مذمومی است ، البته سوءظن به افراد هم ناپسند است. لذا انسان می بایست کسی را که می خواهد با او پیمان دوستی و رفاقت داشته باشد، آزمایش نماید. امام علی (ع) اعتماد قبل از آزمایش را چنین توصیف می کند:
اعتماد به هر کس قبل از آزمایش از ناتوانی است و نیز می فرماید : قبل از آزمایش به کسی اعتماد نکن .
و امام صادق (ع) در بیان شیوه امتحان مردم می فرماید : به روزه و نماز مردم گول نخورید زیرا چه بسا انسان به نماز و روزه شیفته شود تا آنجا که اگر ترک کند، به هراس افتد ، ولی آنها را به راستگوئی و امانت داری بیازمائید .
6- معاشرت به تناسب افراد
زندگی جامعه های بشری، اخلاقی انعطاف پذیر را می طلبد.در جامعه افراد مختلفی با روحیات مختلف زندگی می کنند؛ جماعتی زودرنجند، جماعت دیگر سعه صدر دارند، عده ای بذله گو هستند و گروهی جدی و خشن؛ بعضی از نرمخویی انسان سوءاستفاده می کنند و گروهی ....
بدیهی است با این همه روحیات مختلف انسان نمی تواند با همه افراد با یک روحیه رفتار نماید.
7- رعایت حق معاشر
این اصل از اصول مهم معاشرت است که رعایت آن، مایه استحکام پیوند های اجتماعی می گردد. باید توجه داشت که اسلام دین وظایف متقابل است و اقشار جامعه نسبت به هم حقوقی دارند که ملزم به انجام آن می باشند حقوق پدر بر فرزند و فرزند بر پدر، حق همسایه ، حقوق همکار و دوست و همه اینها به طور متقابلند.
8- احترام و دوستی بر اساس مقدار ارزش ها
یکی دیگر از اصول معاشرت در اسلام دوستی،رفاقت و احترام بر اساس مقدار ارزشها است.از نظر اسلام هرچه فرد به دنبال ارزش های اسلامی پایبند تر باشد احترام او واجب تر و مهمتر است.و فرد مسلمان ملزم شده است تا در معاشرت خود به کسانی که با آن ها مراوده دارد،بر اساس میزان تقیدشان به ارزشها احترام بگذارد .از نظر اسلام احترام به پدر،مادر، استاد و معلم، بدلیل جایگاه ویژه آنها و ارزشی که دارند دارای اهمیت فراوانی است و انسان مأمور به احترام آنها و خضوع در مقابل آنهاست.