بررسی معاشرت و اخلاق اسلامی

ـ رفق و مدارا

رفق و مدارا، بمعنى حلم، نرمى و ملایمت با مردم و تحمل و شكیبائى در برابر تند خویى دیگران، ...از مهمترین آداب معاشرت اسلامى است.

انسان در جامعه‏اى زندگى مى‏كند كه در آن افراد مختلفى وجود دارد.اگر انسان در برابر درشتى دیگران و كج خلقیهاى ایشان مدارا ننماید، باید یا دست از معاشرت بكشد و گوشه انزوا اختیار كند و یا اینكه با بیماریهاى عصبى و روانى دست و پنجه نرم كند.

نرمى، مایه هدایت و ارشاد جاهل است.و تأثیر آن از پاسخ متقابل بسیار بهتر است.

خداوند وقتى موسى و هارون را مأمور مى‏كند تا به كاخ فرعون بروند؛ به آنها مى‏گوید:

اذهبا الى فرعون انه طغى، فقولاله قولا لینا لعله یتذكر او یخشى (طه / 43)

به سراغ فرعون بروید و با نرمى با او سخن بگوئید شاید بترسد و یا هدایت شود .

نكته مهم اینكه مى‏فرماید تنبه و هدایت در صورت نرمى محتمل است.لذا با او به نرمى تكلم كنید.

در موفقیت پیغمبر ما عوامل مختلفى نقش داشتند، ولى مهمترین عامل موفقیت پیامبر اكرم (ص) نرمخویى و مدارا كردن ایشان بود.چنانچه در قرآن مى‏خوانیم «پس با رحمت پروردگار براى آنان نرم گشته‏اى و اگر سخت دل بودى از اطرافت پراكنده مى‏شدند. (54) چه بسیار انسانهایى كه بواسطه همین صفت به آغوش اسلام و ائمه (ع) گرویده‏اند.در سیره امام سجاد (ع) مى‏خوانیم: یكى از اقوام و خویشان امام به درب منزل آن حضرت آمده و با داد و فریاد و بنحوى كه حاضرین نیز شنیدند، شروع به ناسزا نمود.امام (ع) مقابل آن مرد كه در آتش سوزنده خشم قرار داشت، هیچ نگفت.وقتى آن مرد رفت، امام (ع) با یاران خود به درب منزل آن مرد رفته، و او را صدا زدند.مرد كه گمان مى‏كرد حضرت براى انتقام آمده در حالیكه خود را براى جنگ و دعوى آماده كرده بود از منزل خارج شد در این هنگام امام (ع) خطاب به مرد گفت: آنچه بمن نسبت دادى اگر در من هست از خدا مى‏خواهم مرا ببخشاید، و اگر در من نیست از خدا مى‏خواهم ترا ببخشاید.مرد كه از برخورد امام جا خورده بود، پیشانى امام را بوسید و با عذرخواهى به امام عرض كرد: آنچه من به شما نسبت دادم در شما نیست و من خودم به آن سخنان سزاوارم.

در سیره امام سجاد (ع) مى‏خوانیم كه زهرى مى‏گوید: با امام سجاد (ع) معاشرت داشتم بخدا قسم كسى را در آن زمان ندیدم مگر اینكه در خفا با آن حضرت دشمن بوده ولى در حضور امام به او اظهار دوستى و مودت مى‏كرد.زیرا اشخاص به فضایل آن حضرت آگاه بودند از این رو به آن حضرت حسد مى‏ورزیدند ولى بدلیل مدارا و مردم دارى آن حضرت و خوش برخوردى او با همگان آنچنان بود كه همه او را دوست مى‏داشتند.

درباره رفق و مدارا در روایات مى‏خوانیم:

پیامبر اكرم (ص) مى‏فرماید: «ما جماعت پیامبران به مدارا كردن با مردم امر شده‏ایم همانگونه كه به انجام فرائض مأمور شده‏ایم» .

و در روایتى دیگر از پیامبر اكرم (ص) آمده است: «عاقل ترین مردم كسى است كه با مردم بیشتر مدارا مى‏كند» . در یك تصویر سازى از رفق پیامبر اكرم (ص) مى‏فرماید: «اگر رفق و مدارا خلقى از مخلوقات پروردگار بود كه دیده مى‏شد، زیباترین مخلوقى بود كه خداونداو را آفریده است» .

امام على (ع) در این زمینه مى‏فرماید: رفق كلید رستگارى است.

امام باقر (ع) مى‏فرماید: خوش‏رفتارى و مدارا با مردم یك سوم خرد است.

ـ ایثار و از خودگذشتگى

ایثار و از خود گذشتگى یكى از آداب معاشرت اسلامى است.به این معنا كه انسان تا جائى كه مى‏تواند در رفع نیازهاى دیگران بكوشد.امام على (ع) مى‏فرماید: با مردم، به انصاف رفتار كن ولى با مؤمنان، با ایثار معاشرت نما

در قرآن این صفت مقدس، از اوصاف مؤمنین شمرده شده است:

و مردم را در آنچه دارند بر خود مقدم مى‏شمارند، اگر چه خود به آنها نیاز دارند .

در سیره امام على (ع) مى‏خوانیم:

على (ع) باغ خود را به 12 هزار درهم مى‏فروشد و همه پولها را بین فقرا و تهیدستان مدینه تقسیم كرده به منزل باز مى‏گردد.

طبیعى است كه انتظار فرزندان و همسر پس از فروش باغ، آوردن غذا و میوه به منزل است، چنانكه فاطمه (س) مى پرسد: پول باغ را چه كردى؟

امام پاسخ مى‏دهد: در راه خدا انفاق كردم .

و باز در این باره مى‏خوانیم كه:

روزى فاطمه زهرا (س) به على (ع) گفت به نزد پدر رو و از او چیزى بستان تا غذاى امروزمان را فراهم كنى.على (ع) به نزد پیامبر (ص) رفته و دینارى از آن حضرت گرفت و بازار رفت تا بوسیله آن غذایى بخرد.در بین راه مقداد بن اسود را دید از حالش پرسید، معلوم شد كه وى سخت در مضیقه است دیناررا به وى داد و خود به مسجد رفت.چون شرمنده بود با دست تهى به خانه بازگردد.مدتى گذشت و پیامبر در جستجوى على به مسجد آمد و به او فرمود: كجا بودى؟ چرا براى خانه چیزى تهیه نكردى؟ امام (ع) عرض كرد: آخر مقداد را دیدم كه سخت نیازمند است پس دینار را به وى دادم.پیامبر فرمود از این ماجرا خبر دارم چون خداوند این آیه را در شأن تو فرستاده است: «دیگران را بر خویش مقدم دارند گرچه خود در تنگنا باشند. (حشر: 9) .

ـ تغافل و چشم پوشى

همانگونه كه گذشت، انسان موجودى است اجتماعى و مى‏بایست در جامعه در كنار هم نوعان خود زندگى نماید.

در این معاشرتها، ممكن است انسانها به عیوبى از یكدیگر پى برند.افشاى این عیب و به رخ كشیدن آن، كار پسندیده‏اى نیست؛ لذا از نظر اسلام چشم پوشى و تغافل یكى از آداب معاشرت اسلامى است.

 امام باقر (ع) مى‏فرماید: صلاح شأن مردم با هم زندگى كردن است، و با هم زندگى كردن پیمانه پرى است كه دو سوم آن زیركى و یك سوم آن چشم پوشى و خود را به فراموشى زدن است .

ـ صله رحم

از دیگر آداب معاشرت صله رحم است، یعنى سركشى به خویشان و اقوام.اینكه در جامعه ماشینى امروز، عواطف انسانى بخشكد، و رفت و آمدهاى خانوادگى تحت الشعاع كارهاى روزانه قرار گیرد؛ عملى سخت مورد انتقاد است.در جامعه اسلامى صله رحم و سركشى به خویشان عملى است پسندیده كه مورد تأكید اسلام واقع شده است.

وجود انسان را علاقه‏ها و پیوندها در بر گرفته‏اند، از یك طرف پیوند به خالق كه اگر قطع شود مایه نابودى انسان است، و از طرفى پیوند با جامعه انسانى بطور عام و پدر و مادر و سایر بستگان بطور خاص.برقرارى این پیوند، مصداق آیه

یصلون ما امر الله به ان یوصل (الرعد / 21) است؛ كه مى‏فرماید: وصل مى‏كنند آنچه را كه خداوند دستور داده تا وصل باشد و در مقابل قطع هر یك از پیوندها مصداقى است از آیه ویقطعون ما امر الله به ان یوصل (البقره / 27)

و قطع مى‏كنند آنچه را كه خدا دستور وصل داده.

كه خداوند این بیان را در توصیف انسانهاى فاسق آورده است.

امیر المؤمنین على (ع) مى‏فرماید: با خویشاوندان خود صله كنید و لو به سلام باشد .

ـ همكارى و تعاون

روشن است كه انسان بدلیل اینكه موجودى است اجتماعى نیاز دارد كه بسیار از كارها را بشكل جمعى انجام دهد؛ رسیدگى به مسجد، وضعیت مدرسه و كیفیت فضاى آموزشى، خیابان، آپارتمان و شهر...مسائلى است كه همكارى همگان را طلب مى‏كند.همكارى تا جائى كه جنبه سازندگى و خیر دارد مورد تأكید اسلام است.چنانكه قرآن مجید مى‏فرماید:

تعاونوا على البر و التقوى (المایده /2)

ـ یكدیگر را در خیر و تقوى یارى نمائید.

و لا تعاونوا على الاثم و العدوان (المایده /2)

ـ و در گناه و ستم همدیگر را كمك ننمائید .

كمك براى ازدواج یك جوان، كمك براى اداى قرض مؤمن، حضور فعال در انجمن اولیاء و مربیان، یارى رساندن به یك جوان بیكار و دادن سرمایه به وى...از مصادیق بارز تعاون بر نیكى است كه از آداب یك معاشرت اسلامى بشمار مى‏آید.

امام على (ع) مى‏فرماید: از واجب‏ترین حقوق خداوند متعال بر بندگانش نصیحت به اندازه توان و همكارى بر اقامه حق است .

ـ نصیحت و خیر خواهى مردم

در جامعه اسلامى، مسلمان هرگز به ضرر، مصیبت و گرفتارى دیگران راضى نیست و براى مردم همان اندازه طالب خیر است كه براى خودش خیر و خوبى مطالبه مى‏كند.

منفعت‏طلبى در ذات انسان وجود دارد.ولى این منفعت‏طلبى نباید باعث تضییع حقوق دیگران گردد و بقولى انسان بخواهد فقط به هدفش برسد و لو به ضرر دیگران.امام صادق (ع) مى‏فرماید : براى مردم چیزى را دوست بدارید كه براى خود دوست مى‏دارید .

پیامبر اكرم (ص) مى‏فرماید: آنچه دوست دارى مردم با تو كنند، با مردم همان كن و آنچه را خوش ندارى مردم درباره تو كنند، درباره آنها وامدار .

در حدیث آمده است كه خدا به حضرت آدم (ع) وحى كرد، تمام سخن را در چهار كلمه براى تو جمع مى‏كنیم: ...و آنچه میان تو و مردم است این است كه آنچه براى خود مى‏پسندى براى مردم بپسندى و آنچه را براى خود نمى‏خواهى براى آنها نخواهى .

ـ عفو و گذشت

گذشت و عفو در وقتى كه انسان مى‏تواند انتقام بگیرد، عملى بسیار پسندیده و نشان مردانگى است.

چنانكه پیامبر اكرم (ص) مى‏فرماید: بر شما باد گذشت و بخشش؛ زیرا گذشت جز عزت چیزى بر شما نیافزاید .

و امام سجاد (ع) به فرزند خود مى‏فرماید: اگر مردى از طرف راستت به تو بد گفت پس از طرف چپ تو عذرخواهى كرد، پس عذر او را بپذیر .

اگر انسان توجه داشته باشد كه هر آینه ممكن است خودش محتاج بخشش دیگران باشد، آن وقت به ارزش عفو و گذشت پى مى‏برد.

انتقام اگر چه حق فرد مورد ستم است، ولى همیشه عملى پسندیده نیست و در مواردى مى‏تواند باعث از هم گسیختگى جامعه گردد.

از آن موارد مى‏توان عفو و گذشت در مسائل خانوادگى را متذكر شد كه در این موارد عفو و بخشش بسیار پسندیده‏تر است، از انتقامى كه مایه تخریب محیط خانواده است.

ـ كظم غیظ

غضب و خشم از ذاتیات یك انسان است و خداوند آنرا در وجود انسان قرار داده است.كما اینكه مودت و رحم و محبت را در وجود او قرار داده.

 از وصیت‏هاى امام على (ع) به فرزندش امام حسن مجتبى (ع) این است كه: خشم خود را فرو ببر بخاطر اینكه من جرعه‏اى شیرینتر از فرو بردن خشم ندیدم .

غضب سرچشمه بسیارى از گناهان است، و خطرناكترین حالات روحى انسان در حال غضب از او بروز مى‏نماید، قاتلى كه در حالت غضب كسى را كشته است، اگر اسیر جنون نمى‏گشت و غیظ خود را فرو برده بود، مرتكب چنین خطائى نمى‏شد.

خداوند متعال در مقام تمجید و توصیف متقین مى‏فرماید:

و الكاظمین الغیظ و العافین عن الناس، و الله یحب المحسنین .(آل عمران /134)

متقین، كسانى هستند كه خشم خود را فرو مى‏برند و مردم را مى‏بخشایند و خداوند نیكوكاران را دوست دارد .در توصیف مؤمنین مى‏فرماید:

و اذا ما غضبوا هم یغفرون (الشوری / 37)

و وقتى غضبناك مى‏شوند، مى‏بخشایند .

در سیره امام صادق (ع) مى‏خوانیم: یكى از بستگان امام صادق (ع) به خاطر موضوعى در غیاب ایشان نزد مردم، از آن بزرگوار بدگوئى مى‏كرد.امام صادق (ع) توسط شخصى از بدگوئى او باخبر شد.

امام همین كه این خبر را شنید بى آنكه عكس‏العمل شدیدى نشان دهد، با كمال نرمش و آرامش برخاست.وضو گرفت و مشغول نماز شد.یكى از حاضران بنام حماد مى‏گوید:

من گمان كردم كه آن حضرت مى‏خواهد نفرینش كند ولى دیدم آن بزرگوار بعد از نمازش چنین دعا كرد:

خدایا من حقم را به او بخشودم تو از من بزرگوارتر و سخى‏تر هستى او را به من ببخشاى و كیفرش مكن .و حضرت صادق (ع) مى‏فرماید: آنكس كه خشم خود را فرو برد در حالیكه مى‏تواند آنرا اعمال كند خداوند قلب او را در قیامت، از رضایت خود پر مى‏كند .

ـ مهمان ‏نوازى

از آداب ارزشمند معاشرت اسلامى، مهمان نوازى است.نقل است كه ابراهیم خلیل الرحمان آنقدر به مهمان نوازى علاقمند بوده كه اگر مهمانى بر او وارد نمى‏شد خود به جستجوى مهمان بر مى‏آمد. .

و نیز از امام على (ع) نقل است كه او را نگران یافتند چون سبب را پرسیدند فرمود هفت روز است كه مهمانى بر ما وارد نشده است.

در فرهنگ اسلامى، مهمان حبیب خدا است، احترام به او مورد تأكید اسلام است؛ و یك ارزش محسوب مى‏گردد.

امام صادق (ع) مى‏فرماید: اسرائى را نزد پیامبر اكرم (ص) آوردند.

یكى از آنها را جلو آوردند كه مجازات كنند.پس جبرئیل عرض كرد: یا محمد پروردگارت سلام رسانیده، مى‏فرماید: به درستى كه اسیر تو اطعام و مهمان‏نوازى مى‏كند و بر سختیها صبر و تحمل دارد.

سپس پیامبر اكرم (ص) به اسیر فرمود كه جبرئیل من را از اوصاف تو خبر داد، من ترا آزاد كردم.

سپس آن اسیر به حضرت عرض كرد، كه آیا خدا، این اوصاف را دوست دارد.حضرت فرمودند: آرى، سپس آن اسیر عرض كرد: قسم به كسى كه ترا به حق مبعوث كرد هرگز كسى را از مالم رد نكنم و مسلمان شد .

ـ رفع حاجت مؤمنین و همدردى با مردم

از آداب معاشرت اسلامى، رفع حاجت، و كمك به سایرین است.این خصلت مورد ستایش اسلام، و از خصوصیات مؤمنان است.در سیره رسول الله مى‏خوانیم:

دختر حاتم اسیر اسلام بود، به پیامبر عرض كرد: اگر صلاح مى‏دانى مرا آزاد كن و از سرزنش‏قبیله‏هاى عرب دور ساز.همانا پدرم بردگان را آزاد مى‏ساخت، و در حوادث تلخ روزگار به مردم كمك مى‏كرد.حضرت به دختر حاتم فرمود این از اوصاف مؤمنین است.سپس به مسئولین امر فرمود كه : به پاس احترام به ارزشهاى اخلاقى پدرش او را آزاد كنند .

فرد مسلمان در جامعه اسلامى مكلف است تا جائى كه مى‏تواند در صدد رفع حوائج مؤمنین باشد .و اگر نتوانست حاجت وى را بر طرف كند، تا حد امكان با او همدردى نماید و خود را شریك در غم و رنج وى نشان دهد.

امام صادق (ع) در این زمینه مى‏فرماید: هر كس در صدد رفع حاجت برادر مؤمنش باشد، خداوند در صدد رفع حاجت اوست تا مادامى كه او در صدد رفع حاجت برادر خویش است .

آن حضرت مى‏فرمایند: هر كس همراه برادر خویش برود، خواه كارش را انجام دهد خواه انجام ندهد، همچون كسى است كه یك عمر خداى را پرستیده باشد.مردى پرسید: در پى حاجت برادر خود با وى برود و طواف را قطع كند، امام فرمود: آرى .

برترى رفع حاجت مؤمن، بر طواف كعبه را در سیره عملى آن حضرت (ع) از زبان ابان بن تغلب مى‏توان فهمید.

 ابان گوید: همراه امام صادق (ع) مشغول طواف كعبه بودم در گرماگرم طواف یكى از شیعیان با اشاره از من خواست تا همراه او براى برآوردن حاجت او بروم ولى من دوست نداشتم طوافم را قطع كنم، و امام را رها كنم...حضرت فهمید و به من فرمود: همراه او برو.گفتم آیا طوافم را بشكنم؟ فرمود: آرى .

در سیره امام سجاد (ع) مى‏خوانیم: زید بن اسامه یكى از مسلمانان عصر امام سجاد (ع) بود، امام شنید كه او بیمار شده و بسترى است، به عیادت او رفت؛ دید گریه مى‏كند فرمود: چرا گریه مى‏كنى؟

زید گفت: مبلغ پانزده هزار دینار قرض دارم و گریه‏ام براى این مبلغ كلان بدهكارى است كه بر گردنم‏هست و چیزى از مال دنیا بجا نگذاشته‏ام تا به اندازه این مبلغ باشد.

امام سجاد (ع) به او فرمود: گریه نكن آن قرض تو بر من، و تو از آن برى هستى.

آنگاه امام همه قرضهاى او را ادا كرد .

ـ عذر پذیرى

انسان در جامعه انسانى زندگى مى‏كند چه بسا كسانى كه به انسان بدى كنند و بعد پشیمان گشته و عذرخواهى نمایند، یكى از آداب معاشرت اسلامى، عذرپذیرى است چنانكه وقتى از انسان معذرت خواسته شد، سخت نگیرد و بپذیرد.

امام سجاد (ع) در نصیحت فرزند خود مى‏فرماید: اگر مردى از سمت راست تو به تو بد كرد سپس از طرف چپ تو از تو عذر خواست، پس عذر او را بپذیر .

ـ تواضع و فروتنى

تواضع از آداب پسندیده اجتماعى است و در اسلام تأكیدات فراوانى بر آن شده است.شخص متواضع، مورد احترام مردم است.ولى متكبر در تنهائى موحش خود، گرفتار است و در میان مردم جائى ندارد.

اگر انسان توجه داشته باشد، او هم بنده‏اى است از بندگان خدا با همه خصائص و خصوصیات بندگى؛ یعنى ناتوان است، در معرض بیمارى است و اجل در پى او است...آنگاه مشى آمیخته با تواضع اختیار مى‏نماید:

امام على (ع) در این زمینه مى‏فرماید:

ذلیل و بیچاره فرزند آدم، اجلش پنهان است، بیماریهایش پوشیده، عملش نگهدارى مى‏شود پشه او را دردناك مى‏سازد، آب در گلو بگیرد، او را مى‏كشد، عرق او را بدبو مى‏كند .

آیا انسانى با این همه ضعف، سزاوار است گردنكشى نماید.در اهمیت و نقش تواضع در معاشرت مى‏فرماید:

هر كس درختش نرم باشد، (یعنى متواضع باشد) شاخه‏هاى او (دوستانش) فراوان است خداوند بندگان خود را با تواضع توصیف مى‏كند.

عباد الرحمن الذین یمشون على الارض هونا . بندگان خدا كسانى هستند كه در روى زمین به آرامى راه مى‏روند.

اگر چه تواضع صفت پسندیده‏اى است ولى در مقابل متكبرین كه تواضع دیگران را در مقابل خود وظیفه آنها مى‏دانند، پسندیده نیست.چنانچه پیامبر اكرم (ص) مى‏فرماید: هر گاه افراد متواضع از امت مرا دیدید، در برابر آنها تواضع كنید، هر گاه افراد متكبر را دیدید در برابر آنها تكبر نمائید .

ـ دفاع از حقوق مؤمنین

دوستى انسان با دیگران ایجاب مى‏كند، كه از حقوق معاشرین خود دفاع نماید.و این از اولین آداب دوستى است.امام على (ع) مى‏فرماید: دوست در حقیقت دوست نیست مگر اینكه رعایت نماید دوست خود را در سه وقت؛ در رنج و گرفتارى او، در نبودن او، در وفات او .

در سفرى كه امام كاظم (ع) به عراق نمود، على بن یقطین از وضع خود به امام شكوه كرد و گفت: آیا وضع و حال مرا مى‏بینى كه در چه دستگاهى قرار گرفته، با چه مردمى سر و كار دارم.امام فرمود: خداوند، در میان ستمگران مردانى دارد محبوب، كه بوسیله آنان از بندگان خوب خود حمایت مى‏كند و تو از آن مردان محبوب خدائى .

یكى از جاهائى كه مى‏بایست از حق مؤمنان دفاع كرد، پشت سر آنهاست؛ یعنى وقتى كه مؤمن غایب است، از حق او دفاع كرد، و شأن او را حفظ نمود:

پیامبر اكرم (ص) مى‏فرماید: كسى كه در حضورش مسلمانى را غیبت نمایند و او بتواند دفاع كند، و نكند؛ خداوند او را در دنیا وآخرت به ذلت كشاند .

تذكر و امر به معروف

امر به معروف و نهى از منكر از آداب مهم معاشرت اسلامى است.

 تذكر و نصیحت از عوامل مهم رسیدن به كمال است.و مایه پیرایش جامعه از زشتى‏ها و احیاى سنن و آداب نیكو مى‏باشد.

از نظر اسلام، یكى از معیارهاى انتخاب دوست، این است كه داراى وصف تذكر باشد.یعنى دوست خوب، دوستى است كه خوبیها را به انسان متذكر شود و عیوب انسان را به او گوشزد نماید .

امام صادق (ع) مى‏فرماید: بهترین دوستم كسى است كه عیوبم را به من هدیه آورد .

و اگر كسى چنین نكند در حقیقت به دوست خود خیانت كرده است.

 امام صادق (ع) : كسى كه برادرش را در حین كار زشتى ببیند ولى او را منع نكند، پس به او خیانت كرده است

 و باز آنحضرت در مقام تهدید مى‏فرماید: كسى كه برادر مؤمنش را در انجام حاجت ناپسندى یارى كند و او را از آن كار باز ندارد، مانند كسى است كه به خدا و رسولش خیانت كرده است و خداوند خصم و دشمن اوست .

حارث بن مغیره گوید: در كوچه‏هاى مدینه به امام صادق (ع) رسیدم.حضرت چون مرا دید فرمود اى حارث این را بدان كه داناهایتان مسئول نادانهایتان خواهند بود.این بفرمود و دیگر توقفى ننمود و برفت.در اولین وقت مناسب به خانه‏اش شتافتم پس از كسب اجازه به خدمتش رفتم و عرض كردم: این فرموده شما مرا منقلب كرد.ممكن است در این باره بیشتر توضیح دهید .

فرمود: چه چیزى شما را مانع است كه چون بشنوید یكى از خودتان (جماعت شیعه) مرتكب اعمالى شده كه مایه اذیت و آزار و موجب ننگ ماست.به نزد وى رفته و او را متذكر نموده و نصیحتش كنید و با سخن نرم و حكیمانه او را از كارش باز دارید؟ عرض كردم آخر آنها از ما نمى‏شنوند .فرمود پس وظیفه دارید از آنها جدا شده و با آنان همنشینى نكنید؟ در اهمیت این ادب از آداب معاشرت مى‏باید گفت كه امر به معروف در شریعت اسلام جایگاه ویژه‏اى دارد؛ تا آنجا كه امیر المؤمنین على (ع) در مقایسه‏اى بین امر به معروف و اعمال نیك دیگر، آنرا مثل دریا و سایر اعمال را مثل آب دهان مى‏شمرد.

همه اعمال حتى جهاد، در مقابل امر بمعروف مثل آب دهان است در مقابل دریا .امر به معروف، اگر جنبه عملى پیدا كند تأثیرى بمراتب بیشتر از زبان دارد.

امر به معروف با عمل، اثرش بیشتر است از تذكرى كه فقط با زبان باشد.

ابن ابى یعقوب گوید: امام صادق (ع) به من فرمود: شما (شیعیان) با رفتار و كردارتان مردم را به مذهبتان دعوت كنید، نه با زبانتان، تا كوشش در عبادت و پرهیز از گناه و صداقت و راستگوئى را در رفتار شما مشاهده كنند، (و بدین روش مى‏توانید مردم را به سوى دین بكشانید) .

اینكه انسان دیگران را به معروف امر كند و خود انجام دهنده آن نباشد، تأثیرى نخواهد داشت و به باران بر سنگ تشبیه شده است.

خداوند در مقام اعتراض به چنین افرادى مى‏فرماید:

یا ایها الذین آمنوا لم تقولون ما لا تفعلون. (الصف / 3-2)

اى كسانى كه ایمان آورده‏اید چرا به آنچه مى‏گوئید عمل نمى‏كنید .

اگر چه نماز ستون دین و سیماى مكتب است ولى مى‏بایست گفت كه همه اعمال حتى نماز، قوامشان در جامعه بسته به اجراى این فرضیه الهى است.با انجام امر به معروف و نهى از منكر جامعه اسلامى شكل اسلامى به خود مى‏گیرد.و احكام اسلامى در جامعه پیاده مى‏شوند.

ـ حیا

حیا مترادف عفت و بعضا صفتى است نفسانى كه شهوت را كنترل مى‏نماید و یا اینكه حالتى است درانسان كه او را از انجام كارهاى غیر جائز، باز مى‏دارد .

حیا نیرویى است كه تمام اعمال انسان را كنترل مى‏نماید تا هر چه را نفسش اراده كرد انجام ندهد.

پرهیز از تعبیرات زشت و زننده (حیاء در گفتار) پرهیز از پوشیدن لباسى و لو غیر منافى با اسلام (ظاهرا) دورى از شوخى‏هاى ركیك...از مصادیق حیاء در معاشرات اسلامى مى‏باشند .

امام على (ع) برترین اعمال را عفت مى‏داند بالاترین عبادات عفت و پاكدامنى است .

امام كاظم (ع) مى‏فرماید: خداوند بهشت را بر فاحش و زشتگو و كم‏شرمى كه از آنچه مى‏گوید یا در مورد او گفته مى‏شود حیا نمى‏كند، حرام كرده است .

اگر چه بسیارى از مواقع حیا را، مرادف با خجالت، معرفى مى‏كنند، ولى این تلقى از حیا مردود است، چون خجالت و خجل بودن از نظر اسلام پسندیده نیست.

آنچه از روایات منابع اسلامى بدست مى‏آید، حیا نیرویى است كه انسان را از دست زدن به اعمال زشت باز مى‏دارد، و مانع از آن مى‏شود كه هر چه به فكرش آمد بر زبانش جارى نماید .كما اینكه امام على (ع) مى فرماید: حیاء انسان را از كار زشت باز مى‏دارد.

اگر چه حیا براى همه پسندیده است ولى براى بانوان پسندیده است چنانچه امام صادق (ع) مى‏فرماید: حیا ده جزء است 9 جزء در زنان و یك جزء در مردان .

در جایگاه حیا همین بس كه از نظر اسلام هر كس پرده حیاى خود را بدرد، آبرو و شخصیتى ندارد، و لذا اسلام غیبت چنین افرادى را جائز شمرده است؛ چه اینكه پیامبر اكرم (ص) مى‏فرماید : هر كس پرده حیا را درید غیبتش جائز است .

1. وسائل الشیعه، ج 16، باب 15، وجوب حب المؤمن، ص 165، روایت .1
2. وسائل الشیعه، ج 16، باب 15، وجوب حب المؤمن، ص 166، روایت .3
3. بحار الانوار، ج 68، ص 63، حدیث .114
4. بحار الانوار، ج 48، ص 103، باب .5
5. میزان الحكمه، ج 9، ص .138
6. بحار الانوار، ج 4، ص .178
7. میزان الحكمه، ج 4، ص 427، ح .8419
8. نهج البلاغه، حكمت: .260
9. بحار الانوار، بنقل از معارف و معاریف، ج 78 و ج 71، ص 190، روایت 56، باب .54
10. كافى، ج 3، ص .162
11. نهج البلاغة، كلمات قصار، شماره 401، ص .433
12. میزان ال میزان الحكمه، ج 2، ص 480، ح .4150
13. بحار الانوار، ج 74، ص .105
14. بحار الانوار، ج 74، ص 5، روایت 1، باب .1
15. بحار الانوار، ج 74، ص 80، ص 80؟ ؟ ؟ .
16.  تحف العقول، ص 273 ـ .278
17. غرر الحكم، ج 2، ص .474
18. جامع السعادات، ج 1، ص .363
19. فتح: .29
20. بلد: .17
21. حجرات/ .10
22. قلم: .4
23. آل عمران: .159
24. اصول كافى، (چاپ اسلامیه با ترجمه) ج 3، ص .161
25. محجة البیضاء، ج 3، ص .284
26. بحار الانوار، ج 74، ص .288
27. محجة البیضاء، ج 3، ص .284
28. وسائل الشیعه، ج 11، ص .324
29. ـ بحار الانوارـبحار الانوار، ج 71، ص .171
30. آل عمران، .134
31. بقره: .195
32. قصص: .77
33.  بحار الانوار، ج 57، ص .43aneshjooagah.blogfa.com