نقش تقوا در روابط
دوستان
در مقام
بيان ويژگيهاي رفيق همراه و همدل و در جايگاه بيان آثار، فوايد و کارکردهاي تقوا
به عنوان يکي از ويژگي هاي اساسي دوست و رفيق، به يکي از مهمترين و کليدي ترين
آثار آن يعني حصول بصيرت و ژرف نگري در انسان اشاره نموده و بيان داشتيم که در
نسبتي عکس، زماني که انسان به واسطه مراتبي از تقوا، به مقام بصيرت نايل مي شود،
آن گاه همين بصيرت سبب شکوفايي و تعميق هرچه بيشتر تقوا در آدمي مي گردد.
مشکلات
زندگي، آرزوها و تمايلات بشري گاه موجبات اضطراب و ياس و اندوه را براي آدمي به
همراه دارد. مردم در مواجهه با گرفتاري هاي روزمره زندگي، به دو گروه تقسيم مي
گردند.
عده اي در مقابل آن
منفعل و تاثيرپذير و گروهي فعال و تاثير گذارند. گروه اول قدرت برخورد با اين
مشکلات را در خود نديده و از آنجا که از پشتوانه اعتقادي لازم برخوردار نمي باشند،
به شدت مبتلا به ياس و اضطراب گشته و پس از گذشت اندک زماني، سيماي زندگيشان مبتلا
به پوچي و بي هويتي گشته و تيرگي و سيه روزي زندگي شان را فرا مي گيرد.
اما گروه
دوم با اتکاء به نيروي الهي و تحمل و توکل عميق که همگي منبعث از رعايت تقوا و حفظ
دامن نفس از آلودگي و ناپاکيهاست، در برابر تمامي مشکلات و سختيها به مقابله
پرداخته و با بصيرت، خويشتنداري و پرهيزکاري، امر خويش را به سرانجام مطلوبي نايل
مي گردانند.
پاداش و ثمره اين
مجاهدت آنها را خداوند اين چنين بيان مي نمايد: “هان، همانا اولياي الهي را نه
ترسي است و نه اندوهي، همان کساني که ايمان آوردند و تقوا پيشه مي کردند، بشارت در
دنيا و آخرت براي آنهاست. وعده هاي خدا را تبديلي نيست، اين همان رستگاري بزرگ
است”(يونس/ 64-62(
ايمني از ترس و اندوه
براي اولياي الهي از آن روست که در همراهي خدايند و خدا نيز امر آنها را کفايت مي
کند: “خداوند با کساني است که تقوا دارند و نيکوکارند”(نحل / 128(
يکي ديگر از
آثار مهم تقوا زمينه سازي براي پذيرش اعمال انسان مي باشد. هر يک از اعمال نيکي که
در دنيا انجام مي دهيم، جداي از پاداش و بهره اخروي، منافع دنيوي فراواني را براي
انسان به همراه دارد. بهره مندي از اين منافع و نيز پاداش اخروي انجام هر عملي در
گرو قبولي و پذيرش آن از سوي حضرت باري تعالي است.
در آيات
متعدد قرآني، ملاک قبولي عمل، تقوا معرفي شده است. عملي که در سرزمين تقوا کاشته
شود، ثمر مي دهد و به بار مي نشيند و تخم عملي که در شوره زار ريا و غفلت و طمع
ريخته شود، بي حاصل خواهد بود.
در آيات
متعدد قرآني، ملاک قبولي عمل، تقوا معرفي شده است. عملي که در سرزمين تقوا کاشته
شود، ثمر مي دهد و به بار مي نشيند و تخم عملي که در شوره زار ريا و غفلت و طمع
ريخته شود، بي حاصل خواهد بود. آيه شريفه: “انما يتقبل الله من المتقين”(مایده / 27) خطابي عام و حکمي عمومي براي همه
اعمال آدمي و ملاکي قطعي براي پذيرش عمل است.
اين آيه به دنبال حکايت
هابيل و قابيل آمده است که هرکدام از آن ها براي تقرب به پروردگار کاري را انجام
دادند که از يکي قبول شد و از ديگري مقبول نيفتاد که اين فراز پاياني آيه، دليل
قبولي عمل هابيل را تقواپيشگي او مي داند: “واتل عليهم نبا ابني ءادم بالحق اذ قربا
قربانا فتقبل من احدهما ولم يتقبل من الاخر قال لاقتلنک قال انما يتقبل الله من
المتقين؛ داستان دو فرزند آدم را به حق بر آنها بخوان هنگامي که هرکدام عملي را
براي تقرب (به پروردگار) انجام دادند، اما از يکي پذيرفته شد و از ديگري پذيرفته
نشد (قابيل) گفت: به خدا سوگند تو را هم خواهم کشت (هابيل) گفت: خدا تنها از
پرهيزکاران مي پذيرد”(مائده/27 (
در حديثي از
پيامبر اکرم (ص) ارزش عملي که از روي تقوا انجام شده و مورد پذيرش خداوند واقع
گشته، روشن شده است. ايشان مي فرمايند: “کوشش تو در عمل همراه با تقوا بسيار بيشتر
از عمل بدون تقوا باشد، زيرا عمل همراه با تقوا قليل شمرده نمي شود و چگونه عملي
که مورد قبول خداوند قرار گرفته، اندک شمرده شود. به خاطر سخن خداوند بلندمرتبه که
فرمود: خداوند تنها از تقواپيشگان قبول مي کند”(بحارالانوار286 :70(.
از آثار و
نتايج ديگر تقوا، همانا محبوبيت نزد خداوند و پذيرفته شدن از سوي آن معبود بي همتا
به عنوان بنده اي خالص و مطيع است. دوست داشتن و محبوب واقع شدن غريزه اي است که
از ذات آدمي سرچشمه مي گيرد و از نشانه هاي ارزش و فضيلت آدمي و نشان از نوع شخصيت
او دارد. اما اينکه چه کسي را دوست بداريم و محبوب چه کسي واقع شويم، از اهميت
بسزايي برخوردار است. هرچه محبوب افراد مهمتر باشيم و بزرگان را بيشتر دوست
بداريم، ارزش وجودي ما بيشتر است. در اين ميان “تقواپيشگان” محبوب ارزشمندترين
وجود هستي اند و چه سعادتي از اين بالاتر که آدمي محبوب خالق خويش باشد.
چنين مهر و
محبتي که دو سويه و متقابل است، همواره تداوم دارد و هيچ گاه به دشمني بدل نمي
شود، دقيقا در نقطه مقابل و عکس دوستي ها و رفاقت هايي که منشا آنها صرفا علايق و
نيازها و مطامع دنيوي است. چنانکه در روز قيامت بعضي از دوستان دنيوي به شدت از
يکديگر نفرت دارند و باهم دشمنند، اما دوستي متقين چون همراه با حب الهي است،
جاودان و ماندگار است. قرآن کريم مي فرمايد: “دوستان در آن روز بعضي دشمن
يکديگرند، جز متقين”(زخرف /67(