راهكارهای قرآنی برخورد با همسران و فرزندان خطاكارو نااهل

حجت الاسلام احمد امید

« یا ایها الذین آمنوا قوا انفسكم و اهلیكم ناراً وقودها الناس و الحجاره علیها ملائكه غلاظ شداد لایعصون الله ما امرهم و یفعلون مایومرون » (تحریم 6)

ای كسانی كه ایمان آورده اید خود و خانواده خویش را از آتشی كه هیزم آن انسان ها و سنگ هاست حفظ كنید؛ آتشی كه فرشتگان خشن و سختگیر بر آن گمارده شده كه هرگز فرمان خدا را مخالفت نمی كنند و آنچه فرمان داده شده اند را اجرا می نمایند.

و شاركهم فی الاموال و الاولاد... ان عبادی لیس لك علیهم سلطان و كفی بربك وكیلا... (اسراء 64 و 65)

(ای شیطان برای گمراه كردن فرزندان آدم) و در اموال و فرزندان آنها شركت كن... (اما بدان) كه نسبت به آنان كه بندگی مرا پیشه خود كرده اند سلطه ای نداری و همین قدر كافی است كه پروردگارت حافظ آنها باشد.

و اعلموا أن اموالكم و اولادكم فتنه و أن الله عنده اجر عظیم » (انفال 28)

و بدانید اموال و اولاد شما وسیله آزمایش است و خداوند نزدش پاداش عظیمی است.

« و ما اموالكم و لا اولادكم بالتی تقربكم عندنا زلفی الا من آمن و عمل صالحاً فاولئك لهم جزاء الضعف بما عملوا و هم فی الغرفات آمنون » (سباء 37)

اموال و اولاد هرگز شما را نزد ما مقرب نمی سازد جز كسانی كه ایمان بیاورند و عمل صالحی انجام دهند كه برای آنان پاداش مضاعف در برابر كارهایی است كه انجام دادند و آنها در غرفه های (بهشتی) در امنیت خواهند بود.

یا ایها الذین آمنوا لاتلهكم اموالكم و لااولادكم عن ذكر الله و من یفعل ذلك فاولئك هم الخاسرون » (منافقون 9)

ای كسانی كه ایمان آورده اید! اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نكند و كسانی كه چنین كنند زیانكارانند.

نحوه برخورد با همسران و فرزندان خطاكار

« یا ایها الذین آمنوا ان من ازواجكم و اولادكم عدواً لكم فاحذروهم و ان تعفوا و تصفحوا و تغفروا فان الله غفور رحیم » (تغابن 14)

ای كسانی كه ایمان آورده اید! تحقیقاً بعضی از همسران و فرزندان شما دشمنان شما هستند پس از آنها در بیم و هراس باشید و اگر عفو كنید و از خطاهای آنان چشم پوشی نمایید و آنها را ببخشید (نتیجه بهتری خواهید گرفت) زیرا خداوند بخشنده و مهربان است.

در این آیه شریفه پنج كلمه محوری وجود دارد كه ابتدا با استفاده از مفردات راغب اصفهانی معانی آنها را بیان نموده و سپس نتیجه گیری می كنیم:

كلمه اول: عدو «عدواًلكم»

العدو: تجاوز و درگذشتن از حد است كه با التیام منافات دارد یعنی با بهبودی بخشیدن و سازگاری دادن میان دو چیز تفاوت دارد.

عدو دو گونه است: 1. عداوت به قصد دشمنی و خصومت 2. دشمنی و عداوتی كه از روی قصد نباشد بلكه حالتی به او دست می دهد كه اذیت می شود و همان گونه كه از دشمنان مورد اذیت و آزار قرار می گیرد.

كلمه دوم: حذر «فاحذروهم»

حذر: دوری كردن از چیزی ترسناك و هراس آور است.

كلمه سوم: عفو «و ان تعفوا»

عفوت عنه: قصد از بین بردن گناهش را نمودم كه از انجام آن برگردد. پس عفو: دور شدن از گناه است.

كلمه چهارم: صفح «واصفحوا»

الصفح: درگذشتن و نكوهش نكردن است « فاعفوا واصفحوا حتی یاتی الله بأمره » (بقره 109)

صفحت عنه: یا از او چشم پوشی كردم و از گناهش درگذشتیم یا او را رو در روی دیدم و از او دوری كردم یا از صفحه كتابی كه گناهش را در آن ثبت كرده بودم درگذشته و به صفحات دیگر پرداختم.

كلمه پنجم: غفر «وتغفروا»

الغفر: بیم و ترس و آنچه كه انسان را از پلیدی و آلودگی مصون می دارد.

اغفر ثوبك فی الوعاء: لباس را در ظرف شستشو كن تا ریم و چركش دور شود.

غفر له: وقتی است كه در ظاهر از او درگذرد هر چند كه در باطن بر او اعتمادی نكرده و از او درنگذشته است.

اقسام همسران و فرزندان

در قرآن كریم دو نوع همسر و فرزند مطرح شده است:

1. همسران و فرزندانی كه سبب چشم روشنی هستند. این قسم در آیه 74 سوره فرقان بیان شده است:

« والذین یقولون ربنا هب لنا من ازواجنا و ذریاتنا قره اعین و اجعلنا للمتقین اماما- اولئك یجزون الغرفه بما صبروا و یلقون فیها تحیه و سلاما- خالدین فیها حسنت مستقرا و مقاما » (فرقان 74 تا 76)

و كسانی كه از خداوند چنین درخواست می كنند: پروردگارا از همسران و فرزندانمان مایه روشنی چشم ما قرار ده و ما را برای پارسایان پیشوا قرار ده- آنها هستند كه درجات عالی بهشت در برابر شكیبائیشان پاداش قرار داده شده و در آن با تحیت و سلام همدیگر را ملاقات می كنند. در حالی كه در آن جاودانه هستند، چه قرارگاه و محل اقامت نیكویی!

2. همسران و فرزندانی كه دشمنی می كنند كه در آیه 14 سوره تغابن مطرح شده است:

بحث ما در این مقاله نوع دوم است كه تحت عنوان راه كارهای قرآنی برای تعامل و مواجه با همسران و فرزندان نااهل آن را مطرح می كنیم.

براساس آیه 14 تغابن نكات ذیل استفاده می گردد.

دشمنی زنان و فرزندان نااهل بر محور ایمان است: خداوند مؤمنان را خطاب قرار داده است و از جمله «عدو لكم» استفاده می شود كه فاصله و تضادی كه میان آنان و مؤمنین ایجاد می شود اختلافات خانوادگی معمول نیست بلكه اختلاف دینی است یعنی همسران و یا فرزندان نااهل رفتارهایی خلاف ایمان به خدا انجام می دهند. از راه كارهایی كه خداوند بیان فرموده است چنین استفاده می گردد كه منظور از عدو معنای دومی است كه در مفردات راغب آمده است و به معنای اول یعنی عداوت به قصد دشمنی و كینه توزی نیست و لذا می فرماید: «عدو لكم» نه «عدو علیكم» و الا اگر چنین بود جنگ و مقابله با آنها لازم است و دستور جهاد فی سبیل الله بر علیه دشمنان دین شامل همسران و فرزندان محارب نیز می شود و لذا امیرالمؤمنین می فرماید: « و لقد كنا مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نقتل آباءنا و ابناءنا و اخواننا و اعمامنا و ما نزیدنا الا ایماناً و تسلیماً و مضیاً علی اللقم و صبراً علی مضص الألم و جداً فی جهاد العدو » (شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج‏4، ص: 33)

در ركاب پیامبر خدا (ص) بودیم و با پدران و فرزندان و برادران و عموهای خود جنگ می كردیم كه این مبارزه جز بر ایمان و تسلیم ما نمی افزود و ما را در جاده وسیع حق و صبر و بردباری برابر ناگواری ها و جهاد و كوشش برابر دشمن ثابت قدم می ساخت.

علاوه بر این با خطاب «یا ایهاالذین آمنوا» جهت عداوت روشن می شود و آن تعارضی است كه همسران و فرزندان نااهل با مؤمنین در عمل ایمانی دارند. این عداوت مربوط به مسائل عادی و اختلافات نظری و سلیقه ای نیست بلكه مربوط به مسائل دینی و اختلافات اعتقادی است به عنوان مثال همسر یا فرزند نماز نمی خوانند و یا رعایت محرم و نامحرم را نمی كنند و یا زن نسبت به مرد و یا مرد نسبت به زن خیانت می كند و یا فرزند با دوستان ناباب رفاقت می كند و به حرف پدر و مادر خود گوش نمی دهد و امثال آن.