روابط والدین و فرزندان در اسلام

پیش همسالان بچه ها آنها را سرزنش و تنبیه نکنیم :

یکی از مسائل مهمی که در تربیت فرزندان باید در نظر داشت، این است که هیچگاه بچه را جلو همسالان و همکلاسان او به علت قصور و اشتباهش مورد سرزنش وعتاب و خطاب قرار ندهیم. زیرا عمیق ترین اثر بد را در زندگی آینده کودک می گذارد. دوستی می گفت: من در کلاس اول ابتدایی بودم روزی در محوطه مدرسه که با همکلاسیهای خود مشغول بازی بودیم، یک دفعه از دیوار کوتاه محوطه پدر یکی از بچه ها (که از بچه های بسیار باهوش و ساعی کلاس بود)سر برآورد و گفت:بچه ها جمع شوید وبر روی فلانی (اسم بچه اش را گفت)تف بیندازید چون دزدی کرده است.

اکنون نمی توانم مجسم کنم که آن روز تمام بچه ها چه حالی پیدا کردند . و چه نگاههای شیطنت بار یا ترحم آمیز به آن دانش آموز انداختند واو به چه حال و روزی افتاد و چه غوغایی در اندرونش بر پا شد.

اما آیا رفتار آن پدر به این صورت صحیح بود؟ یا برخورد منطقی این بود که به طور پنهانی ویا تذکرغیر مستقیم ،خودش موضوع را با او (فرزندش)حل می کرد و یا در این مورد از آموزگار مربوطه کمک می

گرفت. بزرگترین اشتباه پدر ومادرها در تربیت فرزندانشان همین سرزنش کردن آنها در پیش همسالان ودیگران است، که باید به طورصریح با آن مقابله نمایند.

با سیگار کشیدن فرزندان چگونه برخورد کنیم؟

امروزه یکی از مشکلات خانواده ها موضوع سیگار کشیدن فرزندان آنها میباشد. اینکه می گوییم بچه ها،واقعا ًچنان است. در کوچه وخیابان و پارکها که می گذرید می بینید بچه 10تا12ساله با چنان غرور و تکبری سیگار روشن کرده ومشغول دود کردن آن است که گویی،قله اورست را فتح کرده است ویا در رشته ای از علوم و ادبیات جایزه نوبل را برده است.

چه کنیم؟ آیا در برابراین چنین بچه ها،پدر ومادرها چه عکس العملی را دارند؟ آیا به طور دائم باید مراقب ایگونه بچه ها بود؟یا اینکه جیبهایشان را بگردند؟ به نظز من هیچ کدام از این تشددها و ختگیریها، نه تنها از میل و علاقه او نمی کاهد، بلکه اورا حریص تر و جسورتر هم می کند،کما اینکه یکی از روانشناسان می گوید:بعضی از جوانان در این موقع(هنگام بلوغ یا کمی زود تر)شروع به سیگار کشیدن می کنند،وشبها دیرتر به خانه می آیند، یعنی به طور غیر عادی حالت مبارزه با والدین را پیدا می کنند. وپدرومادرمبهوت می شوند که چه شده؟وچه طور یک دفعه بچه مطیع و سربه راه به این صورت درآمده؟ در حالی که این تغییر اساسی ناگهانی نیست.

« همیشه بچه هایی که بیشتر مطیع پدر ومادر بوده اند،اختلاف زیادتری حس میکنند. منتها این احساس را فقط وقتی ظاهر می سازند که بزرگتر شده ودر صدد کسب آزادی بیشتری هستند. یک پسر که همیشه به دنبال پدرش بوده وظاهرا ًبسیار آرام ومطیع به نظر می رسید،همینکه خود را بزرگ وبا قدرت حس می کند،با پدر به ستیزه برخاسته و خانه را ترک می کند.اصولا ًبعد ازبلوغ، فرزند احتیاج به آزادی و استقلال بیشتری دارند و والدین باید بدانند که او دیگر دوست ندارد مثل کودکان با او رفتار شود. اگر والدینی به ای موضوع اهمیتی ندهند و به رفتار خود ادامه بدهند به طور طبیعی اخلاق فرزند شدیدترخواهد شد و در نتیجه آنها بیشتر یاغی گری درمی آورند... غالبا ًاین حالت از سن14سالگی شروع وتا20سالگی ادامه دارد وگاهی دیده شده که بچه ها در11سالگی وارد دوران بلوغ شده اند...»

پسر را بر دختر ترجیح ندهیم : در خانواده های مشرق زمین،از اول رسم بوده که پدر ومادرو اطرافیان از تولد پسر راضی تر و خشنودتر می شدندتا دختر. و اغلب هم ندانسته و نا آگاهانه موضوع را پیش بچه ها مطرح کرده اند. بعضی از مادران دربه دختران در حالت عصبانیت می گفته اند:ای کاش به جای تو سنگی متولد می شد که این همه درد سر و سر شکستگی ها نمی داشت... با اینگونه برخوردها بزرگترین ضربه ها را به روحیه دختران بی گناه و پاکدل وارد می کردند. در این مورد به داستانی که در زیر آورده شده است توجه کنید:

«...دختری بود در خانواده های که پدر ومادر او زیاد باهوش و دانا نبودند،مادر از به دنیا آوردن دختر خیلی ناراحت بودواز تمام رفتارش این مسئله مشهود بود. دختر که بزرگتر شدمکررشنیده بود که مادرش به پدرش می گفت:که کاش او پسر بود،حالا ما با یک دختری که زیبا هم نیست،چه خواهیم کرد؟

« او با این وضع بزرگتر شد ودر10سالگی نامه ای که یکی از دوستان مادرش نوشته بود به دستش افتاد، مندرجات نامه چنین بود:دختر داشتن هم این همه غصه ندارد، تو جوانی ومیتوانی بچه دارشوی،که انشاالله،فرزند دیگرتان پسر باشد.

دختر با اطلاع از محتوای این موضوع به شهرستانی که خانه عمویش رفت ودر آنجا با پسری آشنا شد که منجر به دوستی بین آنان شد که این دوستی زیاد هم دوام نداشت.ودختر هم به خاطر همین موضوع روحیه اش بسیار خراب شده بود تاجایی که او چند بار قصد خودکشی داشت.»

با توجه به این داستان والدین با از تبعیض میان دخترها وپسرها بپرهیزند زیرا همانطور که ازداستان پیدا بود،این عمل در روان دختر یا پسربسیارتاثیر پذیر است.

برخورد با پدر ومادر

شکی نیست که بهترین و ارزشمند ترین نحوه برخورد انسان بعد از انجام فرامین خداوند متعال،در برخورد با والدین و قدردانی از زحمات و رنجهای آنان تجلی می یابد، زحماتی که از دوران بارداری تا پایان دوران شیر دادن در طول 33ماه شروع می شود وبه اشکال دیگری تا سنین بالاتر ویا حتی تا پایان عمر ادامه دارد.

قرآن کریم در این رابطه می فرماید:« وما سفارش کردیم به هر انسانی که در حق پدر ومادر خود نیکی کند،مخصوصا ًمادر که چون بار حمل فرزند برداشته وتا مدت دو سال که طفل را از شیر باز گرفته ( هر روز بر رنج ونا توانیش افزوده گشته،ای فرزند در حق آنان بسیار نیکی کن) نخست شکر من (که خالق ومنعم تو هستم) وسپس شکر پدر ومادر را(که عهده دارانتقال نعمتهای من به تو می باشد)

بدون تردید اگر انسان به زحمات بی شائبه ای که والدین بدون هیچگونه توقع و چشمداشتی برای فرزندان می کشند،(به نحوی که گویی خود را وقف رسیدگی به اولاد نمود ه اند،اندکی توجه وتامل کند هرگز آنها را از یاد نمی برد وخود را موظف به اطاعت و احترام و تشکر از آنها می داند.

این مسئله امری بدیهی است که اگر شخصی کوچکترین نیکی و احسانی بنماید،انسان خود را ملزم به تشکر واحترام از او می داند،حال پدر ومادر کخ سنبل نیکی به فرزند هستند واز جان مایه می گذارند تا اولاد خود را بپروراند،مسلما ًسزاوار نیکی و احترم و قدردانی بیشتر می باشد.

خداوند متعال در قرآن کریم جایگاه نیکی و احترام به پدر ومادر را بلافاصله بعد ازپرستش خود ونفی شرک وبت پرستی که مهمترین مساله در تمامی ادیان آسمانی است و هدف اساسی نهضت انبیاء الهی بر پایه آن دور می زند،ذکرمی فرماید:

«و خدای تو حکم فرموده که جز او هیچکس را نپرستید ودرباره پدر ومادر نیکی کنید...»سپس نحوه برخورد با والدین را صریحتر و روشن تر بیان نموده،میفرماید:«چنانچه هر دو یا یکی ازآنها پیر و سالخورده شوند، که موجب رنج و زحمت شما باشند، کلمه ای که آنها را می رنجاند مگویید و کمترین آزاری به آنها مرسانید .

(وبا گفتار لطیف و بزرگوارانه ) وبا اکرام و احترام ،با ایشان سخن بگویید.»

و در آیه بعد می فرماید:«بالهای تواضع وتکریم خود را از روی محبت ومهربانی،نزدشان بگستران و بگوخداوندا چنانچه پدر ومادر،مرا در کودکی به مهربانی بپرورند،تودر حق آنها رحمت ومهربانی فرما.

موضوع احترام وصحبت کریمانه و نحوه برخورد صحیح با پدر ومادر مختص به والدین مومن یست،حتی اگر پدر ومادری هم کافر باشند، می بایست با آنان خوش رفتاری کرد، در ضمن اینکه نباید دعوت آنان به کفر و الحاد را اطاعت نمود.واین دستور صریح خداوند است که:«و اگر پدر ومادر تورا بر شرک به خدایی که آن را بر حق نمی دانی وادار کنند،در اینصورت دیگر امر آنان را اطاعت مکن، لکن در دنیا با آنان به حسن خلق مصاحبت نما...»

نقل شده که در زمان پیامبر (ص) جوانی نزد آن حضرت آمد وعرض کرد که:

یا رسول الله،من مادر پیری دارم که مدتهاست به من اصرار می کنددست از دینم بردارم و من نپذیزفته ام، حال چند روزی است که دست به اعتصاب غذای کامل زده ودر بستر افتاده،و به من می گوید:اگر بمیرم،تو که معتقد به قیامت هستی باید درآنجا جوابگو باشی،زیرا که تو باعث مرگ من شدی،آیا باید خواسته او را در دعوت به شرک وکفر اطاعت کنم؟

حضرت فرمودند:خیر،در این مورد نباید از پدر ومادر اطاعت کرد.جوان خوشحال شده وبه خانه بازگشت و به مادرش که در بستر بود اظهار داشت که اگر در اثر این اعتصاب جانت را هم از دست بدهی من دست از دینم برنمی دارم ومن مسئولیتی هم ندارم.

در میان فروعات دین،جهاد در جایگاه ویژه های قرار دارد،و این حقیقتی وجدانی است که عقل ونقل بر آن گواه است. ولی همین امر مهم ومقدس را تا زمانی که جنبه وجوب عینی پیدا نکند و کشور اسلامی در خطر نباشد،نمی توان بدون اجازه و رضایت والدین انجام داد و با اینکار سبب ناراحتی آنان گردید(البته در صورت خطر و وجوب جهاد،دیگر هیچ عذر و بهانه ای،حتی نارضایتی پدر مادر،پذیرفته نیست).

از امام صادق (ع)روایت شده که فرموده اند:مردی نزد پیامبر آمد وگفت:من جوان ورزیده ای هستم و جهاد را دوست دارم ولی مادری دارم که از رفتن من ناراحت شده و رضایت نمی دهد.

حضرت فرمودند:برگرد ونزد مادرت باش که انس یک شب مادر با تو از یک سال جهاد در راه خدا بهتر است.

با نگاهی به آیات وروایات در می ابیم که مادر دارای مقام واحترام خاصی است و علت این مساله بسیار واضح وروشن است،چون همانطوری که قرآن بطور صریح رنج های مادر را دردوران حمل و وضع وشیر دادن اولاد یاد آوری می فرماید،براستی این مادر است که بار زحمات طاقت فرسا و کمرشکن را بر دوش می کشد. امام صادق (ع)فرمودند:شخصی نزد پیامبر آمد وگفت:یا رسول الله،من به چه کسی نیکی نمایم؟ حضرت فرمودند :به مادرت. پرسید:بعد از او به چه کسی نیکی کنم؟پاسخ دادند:به مادرت. برای بار سوم آن شخص سوال کرد به چه کسی احسان نمایم؟ پیامبر (ص)فرمودند:به مادرت.دیگر بار پرسید:بعداز مادر به چه کسی خوبی کنم؟فرمودند:به پدرت.در روایت است که مردی مشغول طواف خانه خدا بود،مادرش را نیز بر دوش گرفته و طواف می داد،در همان حال پیامبر(ص) را دید،از آن حضرت پرسیدآیا با این کار،حق مادرم را ادا کرده ام؟ حضرت فرمودند:خیر، تو با این کار حتی یکی

از ناله های او را هم (به هنگام وضع حمل) جبران نکرده ای.

حال به چند از حقوق والدین بر فرزندان اشاره می کنیم:

• اطاعت کردن از آنها در همه جا و نسبت به تمام اوامر آنها مگر در مورد شرک به خدا .
• پدر را به نام وام کوچک صدا نزند.
• جلوتر از پدر راه نرود.
• قبل از پدر در مجلس ننشیند.
• در همه حال سپاسگذار آنان باشد ،حتی در هم که گفتار ورفتار والدین مطابق میل او نباشد.
• کاری نکند که باعث بدبینی و بد گویی مردم نسبت به پدر شود.
• در جلوی پای پدر ومادر به نشانه احترام بلند شود.